Hollands Maandblad. Jaargang 2009 (734-745)

[p. 30]

Gebiedsuitbreiding
door Hans van den Bergh

Ons land staat op het punt er drie piepkleine gemeenten bij te krijgen en niemand schijnt er bij stil te staan. Toch is het gebeuren merkwaardig genoeg, want de trend in Nederland is juist dat tal van eeuwenoude gemeenten worden samengesmolten tot grotere bestuursagglomeraties onder typisch door ambtenaren bedachte namen zoals Heuvelland, Almpolder of Dinkelmonde. Maar nu krijgen we er toch de ‘bes-eilanden’ bij, als drie overzeese ‘speciale gemeenten’ nog wel. Het gaat om Bonaire (14.000 inwoners), Sint-Eustatius (2700 inwoners) en Saba (1400 inwoners), en omdat het zulke minuscule ‘openbare lichamen’ zullen zijn, worden ze in ambtelijke kring doorgaans aangeduid met de naam van de Belgische meisjesgroep k3, maar met dien verstande dat de ‘k’ staat voor ‘klein’.

Het proces is omstreeks 2000 ingezet, werd bezegeld met een akkoord op 11 september 2006 en hobbelt sindsdien - ondanks soms moeizaam overleg, diverse bestuurscrises en grote drugsvondsten op de eilanden - even onstuitbaar als onopgemerkt door.

Die eilanden, voorheen deel uitmakend van de Nederlandse Antillen, hebben er zelf voor gekozen de banden met het ‘moederland’ aan te halen en stukjes Nederland in den vreemde te worden, zoals andere Caribische eilandjes (Guadeloupe of Martinique) tot Frankrijk of (zoals Montserrat) bij Engeland horen. Het is een zonderlinge, paradoxale en antihistorische ontwikkeling die dan ook schril afsteekt tegen de keuze die Curaçao en Sint-Maarten hebben gemaakt: die eilanden willen geheel zelfstandig worden (mits Nederland hun schuldenlast overneemt) en een ‘status aparte’ verwerven naar het voorbeeld van Aruba dat daar al sinds 1986 van geniet.

Natuurlijk zijn die Antilliaanse landjes eigenlijk veel te klein en economisch te zwak om zelfstandig te zijn en daarom is de voorkeur van de bewoners van Bonaire, Sint-Eustatius en Saba om de status van Nederlands dorpje te krijgen wel begrijpelijk. Als ze eenmaal ‘openbaar lichaam’ in de zin van artikel 134 van de Nederlandse grondwet zijn geworden (net zoals de Zuidelijk IJsselmeerpolders - bekend als ol zijp - en de van Duitsland geannexeerde dorpen Elten en Tudderen ooit waren) lonkt niet alleen de toepassing van de Nederlandse wetgeving, het stemrecht voor de Tweede en Eerste Kamer alsmede voor het Europees Parlement, maar ook financiering volgens de Nederlandse gemeentewet.

Het is opmerkelijk dat dit hele proces van gebiedsuitbreiding - in feite is het een soort terugkeer naar de situatie van voor het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden uit 1954 - in relatieve stilte verloopt. Wat zijn dat eigenlijk voor dorpjes die wij erbij krijgen in weerwil van het heersende antikolonialisme? De doorsnee duikbriltoerist die niets anders dan de stranden, de bungalowreservaten en de koraalriffen wil zien, stelt zich al helemaal geen vragen over de aanstaande gebiedsuitbreiding; maar ook de delegaties van Kamerleden en bewindspersonen die Bonaire een enkele keer aandoen (Sint-Eustatius en Saba laat men gewoonlijk helemaal ongemoeid boven de wind liggen) worden haastig ondergebracht in een luxehotel, krijgen in gekoelde busjes de voornaamste sites te zien (de slavenhuisjes, de zoutmeren plus de flamingo's) en hebben geen beeld van het feitelijke Bonairiaanse bestaan. Dat is anders voor wie met zijn eigen ogen de situatie bekijkt.

Als je het eiland rondrijdt over het handjevol autowegen - met gevaarlijke kuilen, zonder bermstrepen en vrijwel zonder bewegwijzering - merk je op hoe weinig daadwerkelijke bedrijvigheid er ter plekke wordt uitgeoefend. In plaats van veeteelt is het eiland vergeven van loslopende geiten die van niemand zijn en

[p. 31]

op onverwachte punten ineens in luid mekkerende troepjes de autowegen oversteken en het verkeer stilleggen. Er is geen sprake van landbouw afgezien van een doodenkele dadel- of kokosnotenplantage. Alle groente en fruit, rijst, melk en vlees wordt met bootjes geïmporteerd uit Venezuela. Op het punt van nijverheid is er niets dan de spaarzame visserij en het toerisme waar de ‘hoofdstad’ Kralendijk met 12.500 inwoners, drie banken, zestien winkeltjes en twintig restaurantjes het van moet hebben. Je ziet her en der wel troosteloze betonnen karkassen van stilgelegde bouwprojecten, maar echte bedrijvigheid heerst ook op dat punt niet - deels gevolg van de kredietcrisis, zegt men.

Typerend voor het wereldvreemde isolement van de Bonairianen is het ontbreken van een eigen krant of tijdschrift. Wel is er de wekelijkse ‘Reporter’, maar dat is toch eerder een advertentiefuik voor beachparty's en lobsterdinners. Toch staan daar ook wel eens nieuwsberichtjes in, zoals dat over de pier van Kralendijk die door een zware storm in 2007 werd gehavend: er was nu toch hoop dat er eindelijk ‘Dutch money’ ter beschikking zou komen om de steiger geheel te herstellen...

Natuurlijk is het gezegende klimaat - altijd lekker warm, maar niet heet door de frisse passaatwind - wel een verklaring voor de endemische zorgeloosheid die al jaren het Antilliaanse antwoord lijkt op de ambigue houding van Nederland. Nu ik met eigen ogen heb gezien hoe de economie ervoor staat, voel ik in elk geval op de een of andere manier aarzelingen wanneer ik verneem dat het College Financieel Toezicht (cft) dat recentelijk alle Antilliaanse eilanden bezocht, erg tevreden was over de financieel-economische toestand van de toekomstige gemeenten.

‘De begrotingen voor 2009 zijn tijdig ingediend en de jaarrekeningen zijn succesvol vastgesteld,’ meldt het cft. Dat op Saba blijkt dat ‘de overgang naar een nieuw financieel systeem voor enige problemen zorgt’ mag de pret niet drukken, noch dat er ‘meer dan gemiddeld verzuim is bij de ambtenaren’. Voor Bonaire is overigens besloten het toezicht vooraf op uitgaven voor salarissen en subsidies voort te zetten. Dit bleek in 2008 ‘goed te werken’. Desondanks is er nog steeds ‘onduidelijkheid’ over ‘de vaststelling van een aantal definities over gezagsdragers’. Voordat helder wordt welke functies mensen naast elkaar mogen hebben, stipuleert het cft, moet eerst duidelijk zijn wie er precies vallen onder de definitie ‘gezagsdragers’.

Het meest verontrustend is uiteraard dat het vertrouwen in economische opbloei nu volledig geprojecteerd wordt op de aanstaande gemeenteverhoudingen, die niets anders zijn dan nieuwe koloniale verhoudingen oftewel eeuwigdurende ontwikkelingshulp. Dit kan toch moeilijk de ideale invulling heten van onze toekomstige Koninkrijksrelaties.

Het is bovendien een deprimerende gedachte dat het onderwijs in onze taal en geschiedenis alsmede stemrecht voor het Europees Parlement het meest zinvolle zou zijn dat wij de Antillianen te bieden hebben, vooral omdat het de stilzwijgende belofte inhoudt dat wie het meeste talent toont zich voorgoed in Nederland mag komen vestigen. Een permanente invitatie dus als toegift bij het Nederlandse paspoort voor die 16.000 nieuwe dorpelingen; een fnuikende braindrain kortom voor die in beginsel paradijselijke eilanden.