Hollands Maandblad. Jaargang 2009 (734-745)

[p. 12]

Ik wil geen kosten maken na mijn dood
door David Manos Pefko

Er moest een nieuwe wc-bril worden gemonteerd in de badkamer van mijn grootmoeder. Ik had er al dagen tegenop gekeken, maar nu was er geen ontkomen meer aan. Omdat de ochtend voorbij was, en de middag al halverwege, en ik zeker wist dat er niets goeds meer van deze dag zou komen, fietste ik naar haar toe.

Ik deed wel vaker klusjes voor haar. Vroeger was ik al degene geweest die haar hielp met het opmaken van haar bed, omdat ze dat niet alleen kon. Dat kwam doordat ze nog steeds de voorkeur gaf aan ouderwetse lakens en wollen dekens, en dan ook nog een plaid wilde over het geheel en kussentjes in een rijtje tegen de muur. Ik zei een keer dat ze gewoon een dekbed moest kopen, en een dekbedovertrek en gewoon hoeslakens met een elastiek, maar daar wilde zij niets van weten want ze had de oorlog meegemaakt en hield niet van verspilling. Zowel in het weggooien van kleine restjes op haar bord, of haar kostbare linnengoed.

Terwijl ik op de groene bank de ene na de andere sigaret rookte, zette mijn grootmoeder een plaat op. Het was het octet van Mendelssohn.

‘Wat is dit ook al weer Dov?’ vroeg ze.

‘Felix Mendelssohn, octet in E, opus 20, door Heifetz, Primrose en Piatigorsky, 1961,’ zei ik.

‘Heel goed!’ riep ze en klapte in haar handen.

Het werkte nog altijd. Ik wist dat ik altijd goede sier kon maken met mijn kennis van de klassieke muziek, al was het volgens mij niet veel meer dan goed onthouden wat ik op de hoezen las.

Ja, mijn grootmoeder vindt mij een wonderkind Als het onderweg niet zo slecht met me was afgelopen, zou ik misschien een nieuwe Mozart zijn geworden, of dan toch ten minste een genie dat de hele dag in een zijden kamerjas rondloopt in het huis van zijn grootmoeder. En misschien wel door haar wordt aanbeden.

‘Hoe weet jij dat toch allemaal?’ vraagt ze terwijl ze me vol bewondering aankijkt vanuit haar nieuwe stoel, die ze uit de inboedel van haar overleden buurvrouw had gevist. De stoel had onbemand op de gang gestaan, klaar om vervoerd te worden, maar mijn grootmoeder had hem op het laatste moment weten te ontvreemden. Ze had hem naar binnen gesleept en er een kleedje overheen gelegd. Door dat kleedje was de stoel onschuldig, en van haar.

‘Ik heb geen idee,’ zeg ik en kijk naar haar witte haar dat in pieken alle kanten opstaat.

Onderschat mijn grootmoeder niet. Ze is een zeer praktisch mens, heeft een behoorlijke algemene kennis, een hoop boeken gelezen en een opmerkelijk moderne opvatting over tal van dingen. Ze is opgegroeid in een tijd waarin ik zelf opgegroeid zou willen zijn en ze is op een bepaalde manier geslepen; ze weet

[p. 13]

heel goed dat na de sigaretten, de koffie en de muziek, de werkelijke reden van het bezoek zal plaatsvinden; het monteren van de wc-bril. Die heeft ze ergens goedkoop op de kop weten te tikken, heeft hem toen in het bakje van haar rollator vanaf het Koningsplein naar haar huis vervoerd, waarna ze bij thuiskomst meteen mij heeft gebeld over haar nieuwe aanwinst met de vraag of ik hem kon monteren. Omdat ik zo handig ben.

Ik had gezegd: ‘Ja, natuurlijk kom ik die bril bij je monteren’ en maakte een afspraak voor de volgende dag, ergens in de middag. Die middag had ik andere dingen te doen, belangrijker dingen, zoals altijd. Ik nam mijn telefoon niet op. Ook de volgende dag niet, toen zich nog veel belangrijker dingen op mijn weg aandienden.

Maar mijn grootmoeder geeft nooit op. ‘Ik probeer je al een paar dagen te bereiken, ik zou het zo fijn vinden als je mijn nieuwe wc-bril zou willen monteren, jij bent echt de enige die dat kan, de enige,’ had ze ingesproken op mijn voicemail, en ik kan niet anders zeggen dan dat ik zeer gevoelig ben voor dat soort manipulatie.

[p. 14]

Daar zaten we dan, precies zoals vele jaren daarvoor. Destijds had ik mijn grootmoeder bijna dagelijks bezocht, vooral omdat haar kasten uitpuilden van het eten en meer in het bijzonder van de lekkernijen die ze zelf niet opat. Bij ons thuis lag altijd alleen het hoognodige in de kast, en soms zelfs dat niet eens. Omdat mijn moeder een nieuwe tas had gekocht, of omdat er een achterstallige rekening betaald moest worden.

Ik wisselde de bezoekjes aan grootmoeder af met mijn broertje. Zo at ik op maandag het snoepgoed en hij op dinsdag, en ik op woensdag weer, enzovoort.

‘Jullie eten alles op wat ik heb! Ik moet rondkomen van een heel klein inkomentje!’ riep ze dan als het mijn broertjes dag was, want hij wond geen doekjes om de reden van zijn bezoek. Hij vrat even openlijk als onophoudelijk van de schaaltjes vol met chips en koekjes, chocolade en soms ontbijtkoek als er niets anders was. Ik pakte dat wat subtieler aan en propte de ene helft al in de keuken in mijn mond zodat ik quasi onschuldig met een klein schaaltje de woonkamer binnen kon stappen en zij vanuit haar stoel een goedkeurende blik op mijn bescheiden hoeveelheid snoepgoed liet vallen. ‘Goed zo, daar kan je broertje nog van leren,’ zei ze dan. ‘Ach, zo ben ik,’ zei ik dan met een nog volle mond.

Dat nam niet weg dat wij als broers van die afspraken maakten die alleen broers met elkaar kunnen maken, althans wij dachten dat veel broers dit soort afspraken met elkaar maakten. Zo maakte mijn broertje dan op dinsdagavond melding van een stuk chocoladecake dat nog lag te wachten op bezoek, en rapporteerde ik op woensdagavond de komst van een nieuwe zak chips.

‘Zo,’ zei ze nu.

‘Zo,’ zei ik en zuchtte diep.

Ze keek me langere tijd aan, bladerde een beetje in de televisiegids. Dit was om de spanning op te laten lopen, en dat lukte. Na een paar minuten gaf ik me gewonnen en zei ik: ‘Nou het moet dan maar, hè’

‘Ach, zo erg is het niet,’ zei ze en kwam opvallend snel uit haar stoel.

Even later zat ik op de grond in de badkamer tegenover de wc, de gereedschapskist naast me, een moersleutel in mijn hand.

‘Wees alsjeblieft voorzichtig, ik wil geen beschadigingen op de nieuwe bril!’ brulde ze vanuit een plastic tuinstoel die ze in de badkamer had gezet. Op die tuinstoel strikte ze 's ochtends haar veters.

‘Ik maak niets kapot, wees niet bang, maar er zit zoveel roest aan de schroeven,’ zei ik.

‘Dat kan alleen maar door jullie zijn, ik krijg geen andere mannen over de vloer,’ zei ze.

Natuurlijk plasten we op de bril, maar het is niet leuk om zoiets toe te geven, dus zei ik: ‘Nee, het zijn je slechte ogen, je maakt daar gewoon niet goed schoon.’

Ze moest lachen. Dat zei genoeg.

Juist op dit moment, daar met mijn hoofd onder de wc-pot en mijn grootmoeder in de tuinstoel op nog geen meter afstand, besloot ik dat het tijd werd om iets met mijn leven te gaan doen. Ik vond het opeens een schande dat ik hier de laatste tijd weer steeds vaker kwam, vooral als mijn sigaretten op waren en ik geen geld had voor nieuwe.

Een jaar geleden had mijn grootmoeder nog gerookt, maar ze was gestopt toen haar huisarts zei dat ze een hartprobleem had en dat zestig jaar roken wel genoeg was. Sindsdien snapte ze wat het is om niet te kunnen roken, en gaf me

[p. 15]

dan een paar euro voor een pakje, met als enige voorwaarde dat ik er daar ter plekke een aantal op zou roken.

Ik vond het een goede deal.

‘Gaat het wel goed, Dov?’ vroeg ze.

Nee, het ging helemaal niet goed. Ik moest behoorlijke kracht zetten om de oude wc-bril van de pot te krijgen, hij was niet alleen vastgeroest, de opgedroogde urine had zich tot een hardnekkig cement gevormd. Uiteindelijk kwam hij met een harde klap los.

‘Wat heb je gedaan? Wat is et aan de hand?’ schreeuwde ze en kwam vliegensvlug uit haar stoel, betastte de wc-bril alsof het een kostbaar bezit was.

‘Als je hier gaat staan kijken wat ik doe, stop ik ermee,’ zei ik. Ze zakte weer terug in haar stoel.

‘En nu voorzichtig de nieuwe erop,’ mompelde ze.

‘Kun je niet even iets anders gaan doen?’ vroeg ik.

‘Ik zou niet weten waarom, Dov, ik ben je toch niet tot last?’

De nieuwe wc-bril paste niet goed, maar ik besloot niets te zeggen en monteerde hem in stilte, nog steeds in gedachten verzonken over mijn nieuwe leven.

[p. 16]

‘Ik denk dat ik een crematie wil en geen begrafenis,’ zei ze opeens.

‘Wat?’ vroeg ik van onder de pot.

‘Ik wil een crematie, geen begrafenis, dat zei ik!’ brulde ze.

‘En waarom?’

‘Omdat het goedkoper is, ik denk althans dat het goedkoper is. Ik wil geen kosten maken na mijn dood.’

Ze was de laatste maanden steeds vergeetachtiger geworden, zat soms minuten achtereen te piekeren over een bepaald woord, de naam van een persoon of een jaartal, en hoewel ze op sommige gebieden nog steeds scherper was dan de meeste mensen, kon je toch duidelijk merken dat ze oud werd. Dat zei ze ook steeds vaker, bij het opstaan uit een stoel, of als het besef gekomen was dat ze niet achter zo'n jaartal kon komen; ‘O, o, wat ben ik toch oud.’

Ik had dat overgenomen. Ik vond het fijn klinken. Als ik opstond zei ik: ‘Och wat ben ik toch een oude man.’ Soms moesten mensen lachen, maar zij niet. Ze riep steevast: ‘Ach zeik niet! Je bent een jonge vent!’

‘Maar zo voel ik me niet,’ zei ik dan en deed alsof ik me met moeite voortbewoog naar de keuken of de wc.

Sinds kort was ze zich met de dood gaan bezighouden, alsof ze zich pas net ervan bewust was geworden dat ze ooit zou sterven. Daarom was ze haar dagelijkse boodschappen gaan inperken, kocht ze vrijwel geen nieuwe kleding meer, liet versleten tapijt gewoon versleten tapijt zijn.

Toen de wc-bril zo goed en zo kwaad als het ging was gemonteerd, rookte ik nog een sigaret in de woonkamer. Ze vroeg of ik niet iets wilde eten en ik zei dat ik dat niet wilde, dat ik zo maar eens naar huis zou gaan. ‘Ach blijf nou nog even. Er is toch niks?’ vroeg ze.

‘Nee niets, ben moe,’ zei ik en gaapte een paar keer.

‘Je bent altijd moe, ik snap dat niet, jij en je broertje klagen altijd dat jullie moe zijn, ik ben tweeëntachtig en ben nooit moe, als er iemand moe zou moeten zijn, ben ik het.’

Ik zei dat ze een punt had, maar niet zoveel fietste als wij, of zo vaak tot diep in de nacht shoarma zaten te eten, of gewoon heel veel films achter elkaar keken en vrijwel nooit voor een uur of drie in bed lagen.

‘In mijn tijd las je een boek, en ging je slapen,’ zei ze.

‘In jouw tijd was ook alles veel beter,’ zei ik en meende het. Ik dacht weemoedig aan mijn grootmoeders herinneringen aan vroeger.

Uiteindelijk maakte ik aanstalten weg te gaan, maar bij de deur begon ze te krijsen. ‘Wacht even, wacht even, David!’ riep ze en rende naar de keuken.

Ik leunde tegen de kapstok en de krantenbak, ik wist wat er komen ging en drukte alvast op de liftknop.

‘Niet weggaan!’ krijste ze uit de keuken.

‘Neehee!’ riep ik terug.

Met snelle, stramme passen, van iemand die vroeger veel heeft gefietst en gelopen, en op het laatste moment, als de benen oud geworden zijn, die kracht weer heel even kan oproepen, kwam ze aangehold met een vuilniszak. Ze schepte er een paar drollen uit de kattenbak in en bond hem snel dicht met groen binddraad die ze tussen haar tanden hield.

‘Alsjeblieft,’ zei ze en overhandigde mij de zak, ‘zet hem op de goede plaats, anders krijg ik gedonder met de gemeente.’