Hollands Maandblad. Jaargang 2008 (722-733)

[p. 46]

Debuteren
door Frans Stüger

Ik liet mijn blik langs de gevel van het gerenommeerde uitgevershuis omhoog gaan. Een stevige voorjaarswind joeg de wolken die scherp afstaken tegen de blauwe lucht over het pand heen. De pui leek voorover te hellen. Met moeite maakte ik mij los van het dreigende beeld. Ik richtte mijn aandacht weer op het koperkleurige naambord naast de deur en las: Uitgeverij De Toorts. Ik aarzelde, probeerde mijzelf moed in te spreken. Waarom niet aanbellen? Ik dring mij niet op, ik heb een uitnodiging. Dus... Op dat moment ging de deur open.

Een slanke jongen met zwarte krullen, felblauwe ogen en een tanige huid - ik schatte hem van mijn leeftijd, rond de vijfentwintig -, vroeg: ‘Goede middag. Kan ik u helpen?’

Ik herkende de jongen. Toen ik kwam aanlopen, had ik hem in het souterrain bezig gezien met het inpakken van boeken.

‘Ik heb een afspraak,’ zei ik, ‘met de heer Grotegeest.’

‘U bedoelt Theo,’ antwoordde de jongen. ‘Kom verder.’

Ik volgde hem door de vestibule, via een tochtdeur naar het met marmer betegelde trappenhuis. Ik rook boenwas.

De jongen wees naar een brede houten trap die met een flauwe bocht naar boven toe verdween en zei: ‘Na vier trappen, is het de deur aan uw linkerhand; aan de straatzijde, zeg maar.’

Ik bedankte de jongen en begon aan mijn tocht naar boven.

Op iedere overloop bleef ik even staan. Niet zo zeer omdat mijn conditie mij daartoe dwong, maar uit nieuwsgierigheid. Soms kon ik de verleiding niet weerstaan en legde ik mijn oor tegen een gesloten deur, maar het enige wat ik hoorde was een suizende middagstilte. Toen ik ten slotte de vierde verdieping had bereikt, moest ik wél een moment stilstaan om op adem te komen. Ik kon niet zeggen waarom, maar het leek mij gênant om hijgend binnen te komen. Eenmaal weer op adem, liep ik op de deur toe die de jongen mij had aangeduid en klopte aan. Er volgde geen enkele reactie. Ik wachtte, terwijl ik de meanderende houtnerven van de deur bestudeerde. Toen ik voor een derde keer aanklopte, riep een stem: ‘Ja, binnen.’

Voorzichtig drukte ik de klink omlaag en opende de deur.

‘Ah,’ riep dezelfde stem, ‘de schrijver van De Gedachte, naar ik aanneem.’

Een kleine man kwam vanachter zijn bureau vandaan en liep met uitgestoken hand op mij toe. Opvallend was, behalve zijn grijze haardos die woest alle kanten opstond, zijn buitenproportionele vlinderdas die hem een clownesk voorkomen gaf

‘Komt u binnen,’ zei hij, ‘Grotegeest, Theo Grotegeest.’ Hij wees met een wijds gebaar naar een bank waarvan het leer in de loop der jaren was gebarsten. ‘Gaat u zitten. Iets drinken? Koffie, thee? Een frisje, of misschien iets sterks. Nee? Het is nog vroeg, hè?’ Op het gezicht van Grotegeest verscheen een teleurgestelde uitdrukking.

Ik overwoog een kort moment om de uitgever tegemoet te komen en iets sterks te nemen, maar gaf toch de voorkeur aan koffie. Grotegeest verdween

[p. 47]

in een zijkamer met de belofte dat hij zo terug zou zijn. In afwachting van de koffie keek ik de kamer rond.

Aan de straatkant boden drie ramen die tot aan het plafond reikten, uitzicht op de grachtenpanden aan de overkant. Rechts van de ramen stond het bureau van Grotegeest, waarachter een indrukwekkende boekenkast verrees. Vermoedelijk het fonds van de uitgeverij. Het viel mij op dat er vooral boeken in stonden van schrijvers uit de 19^e eeuw. Hoofdzakelijk Russische schrijvers, maar ook Franse en Engelse. Recht tegenover het bureau van Grotegeest, met zo'n vijftien meter ertussen, stond een tweede bureau. Op het blad leunden stapels papier, van zo'n meter hoogte, in een delicate balans tegen elkaar. Omdat de stapels zo hoog waren, kon ik niet zien of er iemand achter het bureau zat. Misschien een ander bureau waaraan Grotegeest ook werkt, dacht ik. Je hebt mensen die aan verschillende bureaus werken. Ik probeerde mij de naam te herinneren van een schrijver, waarvan de media beweerden dat hij wel aan acht bureaus werkte, alsof het een prestatie op zich betrof. Maar voordat de naam mij te binnen schoot,

[p. 48]

verscheen Grotegeest met een dienblad. Hij zette het blad op de salontafel voor de bank, na eerst wat tijdschriften opzij te hebben geschoven.

‘Ik wist niet of u melk en suiker gebruikte,’ zei hij en wees naar de twee koppen koffie, ‘daarom heb ik het maar meegenomen.’

‘Dank u,’ antwoordde ik, ‘maar ik drink alleen zwart.’

‘Tja, anders is het zo'n laf bakkie, nietwaar,’ antwoordde Grotegeest en nam tegenover mij plaats.

Er viel een stilte toen hij zijn koffie van het dienblad had genomen. Ik wilde een slok nemen, maar de prikkelende geur van de koffie weerhield mij. Ik snoof een paar maal diep en zag toen hoe Grotegeest heimelijk aan zijn koffie rook.

Ik heb koffie met cognac, dacht ik ineens. Hij heeft mij de verkeerde kop gegeven. Wat nu?

‘Hoe is de koffie,’ vroeg Grotegeest, ‘niet te sterk?’

‘Neemt u mij niet kwalijk; ik heb nog niet geproefd, maar ik zou eerst graag van het toilet gebruik maken.’

Toen ik terugkwam van het toilet, bleken de koppen te zijn omgewisseld.

‘Tja,’ zei Grotegeest, nadat hij voorzichtig had geproefd, ‘het wachten is op Johan, Johan Vogelenzang; onze redacteur fictie.’ Hij wierp een blik op zijn horloge. ‘Ik verwacht hem elk moment.’

Er viel een stilte. Ik bekeek mijn handen. Ik vroeg mij af of ik mijn handen met de palmen naar boven, of juist met de rug naar boven op mijn knieën zou leggen. Ik zou ze ook plat op mijn dijbenen kunnen leggen met licht gespreide vingers.

Nog voordat ik een beslissing kon nemen, hoorde ik een kerktoren drie uur slaan. Alsof Grotegeest daarop had gewacht, schraapte hij zijn keel en zei: ‘Tja...’ Vervolgens plaatste hij zijn vingertoppen tegen elkaar en verzonk in contemplatie.

‘Weet u wat het is,’ vroeg Grotegeest ineens na een lange stilte.

Ik schrok, herstelde mijzelf en antwoordde: ‘Nee, ik weet niet wat het is.’

Grotegeest keek mij een kort moment indringend aan, haalde toen diep adem en vervolgde: ‘Een boek uitgeven is geen sinecure.’

Ik aarzelde even, maar antwoordde toen: ‘Nee... nee... dat lijkt mij niet.’

‘De meeste schrijvers staan daar niet bij stil, als ze het al weten.’

Ik wilde antwoord geven, maar Grotegeest vervolgde: ‘Wat daar niet bij komt kijken. Lezen, vergaderen, redactie, persklaar maken, ontwerp van het boek, de drukker, pr voorbereiden en, niet te vergeten, de auteur natuurlijk. En dan heb ik nog geen boek verkocht. Nee, als uitgever neem je een financieel risico als je een boek publiceert.’ Hij zweeg even en vervolgde: ‘Ideaal is voor een uitgever natuurlijk als er geen rechten meer op een boek zitten. Maar ja,’ hij zuchtte, ‘tegenwoordig moet een auteur zeventig jaar dood zijn, voordat er geen rechten meer op zitten. Zeventig jaar...’ Grotegeest schudde meewarig zijn hoofd.

Ik betreurde het dat ik geen zeventig jaar dood was.

‘Het mooiste zou zijn, als...’ wilde Grotegeest zijn betoog vervolgen, maar ineens verscheen boven de stapel papieren op het andere bureau het hoofd van een man. Hij glimlachte, kwam toen vanachter zijn bureau vandaan, liep op mij toe - en terwijl ik overeind kwam -, stelde hij zich voor: ‘Vogelenzang, fictie, Johan.’

Ik schudde hem de hand en vroeg mij af waar ik zijn gezicht van kende. Terwijl Johan plaatsnam naast de uitgever, schoot mij te binnen dat hij vijf jaar

[p. 49]

geleden was gedebuteerd met de dichtbundel Spiegels onder water. Een maand lang hadden de bijlagen van kranten en tijdschriften vol gestaan over de ontdekking van dit nieuwe en uitzonderlijke talent. Hij had zelfs een debutantenprijs gewonnen. Daarna was er een plotselinge en onverklaarbare windstilte opgetreden en had ik nooit meer iets van hem vernomen. Kennelijk was het nieuwtje eraf. Ik was verrast hem hier aan te treffen.

De aanwezigheid van Johan Vogelenzang veranderde weinig aan de situatie. Grotegeest zweeg en Johan beperkte zich tot af en toe langgerekt ‘Goed... goed,’ waarbij hij bedachtzaam knikte.

Om het gesprek op gang te brengen, zei ik met een blik op de boekenwand: ‘Erg mooi; belangrijke schrijvers en mooi uitgegeven.’

Grotegeest veerde op: ‘Jazeker, de trots van ons huis. En ik kan u verklappen: daar staat u straks tussen. We vinden dat uw boekje een kans moet hebben.’

‘Dat is aardig van u,’ zei ik.

‘Over alle ins en outs hebben we het nog,’ vervolgde Grotegeest. ‘Waar het om gaat is het contract. Loopt u even mee?’

Ik volgde Grotegeest naar zijn bureau. Terwijl hij mij het contract overhandigde, zei hij: ‘Leest u dat thuis rustig door. In ieder geval krijgt u een voorschot van ons.’

‘Een voorschot?’

‘Standaard duizend euro. En omdat u nu tot onze stal behoort, kan ik u zeggen dat u, als u boeken bij ons bestelt, drie en dertig procent korting krijgt. De keel kost veel, nietwaar?’ Grotegeest schoot in een lachje, maar omdat ik niet reageerde, vervolgde hij, terwijl hij naar de boekenkast liep. ‘Kijk, zo'n boek als dit.’ Hij haalde een boek uit de kast, sloeg het open en zei: ‘Is dit mooi uitgegeven, of niet? Harde kaft, dundruk, met leeslint... In de winkel kost zo'n boek zestig euro, voor u, als auteur uit ons fonds, veertig. En dat geldt voor de hele reeks. Een kostbaar bezit.’

‘Zeker,’ zei ik, ‘ik heb altijd al gedacht ik zou eens alle delen moeten aanschaffen, maar...’

‘Geen probleem,’ onderbrak Grotegeest, ‘we kunnen het gewoon met uw voorschot verrekenen. Daar doen we niet moeilijk over. Deze reeks bestaat uit vijf en twintig delen. Iemand die een beetje in literatuur is geïnteresseerd, mag zo'n kans natuurlijk niet laten lopen.’

‘Je zou wel gek zijn,’ hoorde ik mijzelf zeggen.

‘Goed, dan zorg ik ervoor dat de boeken deze week nog bij u in huis zijn.’

‘Goh,’ probeerde ik met een lachje, ‘dan ben ik straks ineens vijf en twintig boeken rijker.’

‘Wat u zegt,’ antwoordde Grotegeest.

Ineens schudde hij mij de hand. ‘Neemt u mij niet kwalijk,’ zei hij, terwijl hij een hand in mijn rug legde en mij naar de deur begeleidde. ‘Ik heb straks een vergadering. Ik neem nog contact met u op.’

‘Nee, natuurlijk niet,’ antwoordde ik. Ik wilde Johan Vogelenzang nog groeten, maar hij was inmiddels verdwenen. Vermoedelijk had hij weer plaats genomen achter de stapels papieren.

Toen ik even later weer langs het souterrain kwam, zag ik de jongen die mij had opengedaan. Hij stond in een schemerig licht aan een houten tafel waarop een vel bruin pakpapier lag en een boek. Langzaam vouwde hij het vel toe, plakte het papier dicht met sellotape en legde het pakketje terzijde. Toen hij opkeek, maakte ik mij uit de voeten. Alsof ik mij ergens voor schaamde.