Hollands Maandblad. Jaargang 2008 (722-733)

[p. 37]

Wat ook gaat sneuvelen
door Cathelijn Schilder

Wat het niet overleeft: een op de basisschool gemaakte schildpad van papiermaché. Relikwie uit een periode waarvan ze zich nog elk detail herinnert. De zakjes smurfensnot in het laatje die gingen lekken op je rekenschrift. Meneer de Waard die Abdul met zijn hoofd tegen de kapstok slingert. Wat iedereen aanhad. Wat hij toen zei en wat zij toen deed en hoe haar moeder dan dreigde dat ze haar van school zou halen.

Over twee jaar moet Anna naar school. Ze ziet zich nu al bij het hek staan met de andere moeders. ‘Spannend hè,’ zal ze tegen een van hen zeggen terwijl Anne op een bankje op het plein naast een klasgenootje gaat zitten, waarna die meteen opspringt en huilend naar haar moeder rent. ‘Ach nee hoor, mijn Yasmijn is er helemaal klaar voor, hè Yasmijn? Ze kan al lezen en schrijven. Dat komt ook omdat ze sinds haar tweede op vioolles zit. Schijnt geweldig te zijn voor de ontwikkeling van de hersenen. Yasmijn is hoogbegaafd, hè Yasmijn?’ Zelfs in derdewereldlanden is er leerplicht tegenwoordig. De Unesco heeft geen idee wat ze de moeders op het schoolplein aandoet.

Wat het wel overleeft: het potje waar niets inpast. Het staat al vijfhuizen op de vensterbank. Het lijkt op zo'n rode-peper-bewaarpotje dat in oude Spaanse dorpjes op elke plank authentiek staat te doen, maar er passen geen rode pepers in. Er past niets in, en misschien wel daarom is ze eraan gehecht. Het potje trilt tegen het raam als er een auto voorbij rijdt. Als een waakhond. Ze wikkelt het in krantenpapier en stopt het in een doos.

Het lijkt nog maar een paar weken geleden dat Anna werd geboren. Dat Anne - een paar uur oud - haar met wijd open ogen aankeek met de boodschap: let op mama, kijk me aan, kan ik je vertrouwen? Ga jij voor mij zorgen? Marijn had teruggekeken met verbazing en ontzag voor die vastberadenheid. Ze had gedaan alsof ze in slaap viel, maar voelde alle uren de ogen van haar dochter op haar gezicht branden.

Over een paar weken ga ik haar halen, denkt Marijn nu. Ze belt morgen naar haar moeder om te zeggen dat ze opnieuw gaat beginnen, dat Anne weer bij haar kan wonen. Ze heeft een plan voor morgen. Als alles lukt, zal ze niet langer dan een paar uur zonder huis zitten.

Wat ook gaat sneuvelen: de groene asbak, tientallen pennen en viltstiften zonder dop, zo'n ding waarmee je de aardappels en andijvie door elkaar stampt; de pannen waarin al het eten aanbrandt en elke tomaat meteen in lijm verandert en zich onuitroeibaar vastzet op de bodem.

Ze heeft niet veel. Alles kan in twee ritten met de bakfiets. Dat moet lukken. Dat moet.

In het midden van de kamer staat de televisie op een sinaasappelkistje. Marijn is al drie keer gestruikeld over het verlengsnoer. Nu zit ze op de grond omringd door kranten, boeken, postzegels, knipsels en punaises die als fruitvliegjes overal vandaan lijken te komen. Vanonder al die troep komt haar voet tevoorschijn als een verloren voorwerp. Met haar tenen kan ze bij de knoppen van de tv. Haar

[p. 38]

linker grote teen past het kleurcontrast aan totdat het hoofd van de presentator van de Postcode Loterij eruit ziet als een zak spekkies.

Iemand heeft de loterij gewonnen. Hij huilt, hij is opgesprongen, heeft zijn handen voor zijn gezicht geslagen, en is weer gaan zitten. Hij heeft 6.888.888 euro gewonnen. Het enorme namaaklot met daarop het bedrag dat hij zojuist won, hangt scheef op zijn schoot. Naast hem op de bank staan bloemen uit Aalsmeer.

De man huilt alsof hij net te horen heeft gekregen dat hij nergens goed voor is, dat zijn kinderen hem niet meer willen zien en dat hij van schaamte de rest van zijn leven binnen moet blijven. Hij is mager. Niet van gezond eten of hardlopen. Hij is iemand die nooit honger heeft. Op vrijdag haalt hij patat, op zondag Chinees, maar hij krijgt het nooit op. Hij is iemand die bami-speciaal-met-witte-rijst bestelt en dan na drie happen de bak in de koelkast zet naast de tjap tjoy van vorige week. Als alles is veranderd in restjes snot, gaat het de vuilnisbak in. Hij kijkt wanhopig rond alsof hij zoekt naar de nooduitgang in zijn woonkamer.

‘Het is een im-mens-be-drag,’ toetert de presentator. ‘Ik kan u zeggen kijkers thuis, zoveel krijg ik ook niet betaald hoor. Ha, ha, ha!’

Laat die man met rust, denkt Marijn. Lach niet, ga weg, doe zachtjes de deur dicht en laat hem.

‘Je bent miljonair meneer van Pelt!’ - de presentator port zachtjes maar dwingend in de zij van de man.

‘Hij is miljonair en hij moet huilen! Begrijpt u dat, kijkers thuis?’

‘Ja!’ roept Marijn en gooit een handvol punaises richting beeldbuis.

‘We gaan er even uit voor de reclame,’ zegt de presentator onverstoorbaar en legt zijn arm om de schouders van de man, die daardoor nog verder naar beneden buigt, alsof hij iets zoekt dat op de vloerbedekking is gevallen. ‘En we komen dan meteen weer bij u terug, hier live vanuit Udema.’

Marijn denkt aan een stuk in de krant over een onderzoek waaruit bleek dat mensen die veel omgaan met dikke mensen, zelf ook dik worden. Geldt dat ook voor geluk, voor gelukkige en ongelukkige mensen? Steken zij elkaar aan? Volgens sommige cijfers waren Nederlanders nog nooit zo gelukkig als nu. Volgens andere cijfers zijn er nog nooit zoveel ongelukkige hoogopgeleide jonge vrouwen geweest als nu. Ze zitten allemaal overspannen in de ziektewet. Men spreekt van een plaag.

Ik ben niet hoogopgeleid, denkt ze. Maar ik had het wel kunnen zijn, als ik niet zo debiel had zitten doen, als ik 's ochtends had ontbeten en wat minder oogpotlood had opgesmeerd, dan was ik misschien hoogopgeleid geweest. Ontbijten schijnt goed te zijn. De voordelen zijn niet te onderschatten stellen de wetenschappers. Nog beter dan vioolles.

Op de televisie is er nog steeds reclame. Ze ziet mensen lachend springen op een enorme trampoline. Ze hebben net hun tanden laten bleken en zijn daar erg blij mee.

De vader van Anne is kunstenaar. Marijn denkt aan hem, maar dat weet hij niet, dat weet niemand, ze kan goed geheimen bewaren. Hij heet Jan, maar die naam dekt niet de lading. Ze heeft hem ook nooit zo genoemd. Meestal kwam ze zijn atelier binnen zei ‘hoi’ en ging in zijn bed liggen. De lakens waren altijd schoon. Dat verbaasde haar, maar daar zei ze niets van. Ze denkt aan hoe hij slaapt en drinkt en neukt en eet als het hem uitkomt, tussen al zijn spullen in zijn atelier. En hoe hij werkt alsof hij een deadline heeft bij de duivel. Zes punt acht miljoen euro zou daar niets aan veranderen.

[p. 39]

Hij was toen ouder dan haar moeder. En Marijn was langer dan hij. Het was een tijd dat ze voor het eerst champagne dronk en oesters at en al die andere clichédingen deed die kunstenaars doen. Ze wist toen al dat haar lichaam gemaakt was voor aardappels met appelmoes om zes uur en koffie en journaal om acht uur, maar ze hoopte dat ze het kon aanpassen. Dat zij zelf kon veranderen. Ze zat op de kunstacademie, tekende elke dag op vellen van twee bij twee, haalde tienen, maar de kunstenaar zei ‘het is waardeloos’, gaf haar een nieuw vel en dan begon ze weer opnieuw. Het was één groot geweldig rockconcert. Na een paar maanden kon ze alleen nog maar huilen.

Marijn zou ook huilen als ze zoveel geld zou krijgen. Een tiende van een miljoen zou haar al angst aanjagen. Een honderdste van een miljoen heeft ze nog nooit gehad. Ze denkt aan hoe ze vroeger twee gulden van haar moeder kreeg om zelf een verjaardagscadeau van uit te zoeken. Ze kocht altijd knikkers. Die ze vijf minuten later alweer verloren had van Patrick. Die woonde op De Olmen nummer 8, met vier nog grotere broers en drie waspoedertonnen vol met knikkers en bonken en dubbelolie in de schuur. Twee gulden is 0.0000005 miljoen euro. Of zoiets. Ze is niet hoogopgeleid dus ze weet het niet precies.

Het is moeilijk uit te leggen waarom ze het hem nooit heeft verteld. Het is zo'n soapserie, denkt ze. Zeggen dat je zwanger bent van iemand die jou allang weer vergeten is. Ze krijgt het niet over haar lippen. Zeggen dat je een kind van twee

[p. 40]

hebt met blond haar waar vlechtjes in kunnen, die ‘ijsbeer’ kan zeggen en die haar pop een flesje geeft is nog erger. Ze gaat het hem vertellen, als alles weer goed gaat, echt, maar nu nog niet.

De kamer lijkt groot nu de meeste dozen zijn ingepakt en opgestapeld. Her en der ligt het stof in dikke vlokken op de grond als verdwaalde regenwolken op een zomeravond. Ze kan de vlokken oppakken en kneden, ze stopt ze in een van de vuilniszakken, niest dertien keer. Ze dweilt de vloer met een natte theedoek, knielt en boent met twee handen, alsof ze geen sporen mag achterlaten. Als ze klaar is, gooit ze de theedoek ook in de vuilniszak. Ze kijkt om zich heen. Het huis is mooi nu. Schoon en leeg. Zonder spullen lijkt het groter. Plafond 3,5 meter hoog, originele details! zou de makelaar in zijn brochure schreeuwen.

De presentator stapt in de eerste van een rij zwarte geblindeerde auto's. ‘Zo, weer een medemens gelukkig gemaakt,’ tettert hij, zijn mond vlak voor de camera. Hij is kaal.

‘Wat heb je toch prachtig werk,’ zegt de andere presentator vanuit de studio.

‘Prachtig werk,’ herhaalt de kale presentator.

‘Wat een pure emotie,’ zegt de andere presentator in de studio. ‘Ik kan je zeggen, wij zaten hier ook met een brok in onze keel.’ Hij kijkt achterom naar het publiek dat meteen begint te klappen.

‘Hij moest huilen,’ schalt de kale presentator in de auto. ‘Maar het waren tranen van geluk.’

‘Dat kunnen we ons hier allemaal voorstellen,’ zegt de andere presentator. ‘Tranen van geluk, hier bij... de Postcode Loterij.’

Marijn huilt nooit van geluk. Ze huilt wel bij atletiekwedstrijden of bij de finale van het snookerkampioenschap, of bij de marathon. Voor voetballers kan ze niet huilen, die redden zich wel met hun sportauto's. Maar die lieve uitgemergelde hoogspringers, zwemmers met schouders zo breed als een deurpost. Die arme mensen die voor een gouden medaille van hun lichaam een instrument hebben gemaakt. Die als een giraffe in één generatie een hele gedaanteverandering hebben ondergaan. Maar het zijn geen tranen van geluk. Van opluchting eerder, dat ze levend de streep hebben gehaald. Ze is blij voor ze, maar ze huilt ook omdat ze er helemaal niets van begrijpt. Waarom wil je in twee uur 42 kilometer lopen? Wat is er met je gebeurd, wat hebben ze vroeger met je gedaan dat je zoiets wilt?

Er is hier weinig gebeurd, denkt ze. Ik heb hier geslapen, gegeten en televisie gekeken. Heel veel televisie gekeken. En ik heb kruiswoordraadsels opgelost. Er is hier nooit een man binnen geweest. Het is een wachtkamer. Wachten op iets. Op een baan of zo. Op de kunstenaar, op een man. Op alles. Soms deed ze de afwas, maakte de koelkast schoon, lapte de ramen, deed bloemen in een pot en gaf ze op tijd water, ze heeft zelfs een keer het plafond gewit en bij een tweedehands winkel rare lampjes gekocht zodat het huis er ineens uitzag als een bistro. Ze kan goed schoonmaken. Ik kan beter schoonmaken dan een schoonmaker.

Het is een oud huis, waar het vuil na een paar dagen weer onder het zeil vandaan kruipt en er grijzig spul tegen de stopcontacten plakt. Er komt gruis uit de gaskachel, uit de wasbak en de wc. 's Nachts droomde ze vaak dat het huis was afgebrokkeld en tot stof vergaan. Van de huisbaas die wappert met een rekening van vijfeneenhalve ton. ‘Ik heb het huis niet kapotgemaakt,’ zegt hij dan. Hij heeft een voorliefde voor eenvoudig taalgebruik. Kapot, heb ik niet gedaan, en

[p. 41]

betalen, zijn woorden die je hem het meest hoort zeggen. ‘Het is zelf uit elkaar gevallen,’ zegt ze, ‘ik heb het niet gedaan.’ Het huis is volkomen verstoft, alsof ze het hebben gecremeerd en zijn vergeten de as op te ruimen. ‘Jullie zijn mij vergeten,’ zegt ze huilend tegen de meneer naast de oven. ‘Gelukkig maar,’ zegt die en grijnst vanachter zijn kolenschop.

Nog nooit heeft ze een tv-dokter iets over deze dromen horen zeggen. Zelfs niet dr. Phil.

‘Maak lijstjes,’ zeggen ze altijd. ‘Sta op van de bank en begin nu aan een nieuw leven, we gaan er even uit voor de reclame, blijf bij ons...’

Niet opstaan van de bank dus, denkt ze.

Er zijn dozen die al drie huizen niet meer zijn uitgepakt. Ze staan in de trapkast in de gang, op de vliering in de slaapkamer, op een plank boven de deur in de keuken. Een plek waar je niet bij kan, maar waar je ze toch een paar keer per week ziet staan. Ze mogen niet weg, die dozen, maar in geval van rampspoed dienen ze als eerste te worden gered. Wat er in zit, is gemaakt met teveel optimisme. Een foto van een tweejarige Marijn bijvoorbeeld en haar moeder die op het strand een bakje patat eten. Wie de foto heeft gemaakt, weet ze niet. Maar haar moeder die patat eet! Toen was alles blijkbaar nog goed. Ze was een moeder die haar meenam naar het strand, in de bus en de trein en de tram en dan schoenen uit en van het duin af recht naar beneden naar de zee rennen terwijl zij sjouwde met alle spullen. Ze denkt aan de foto, die ergens in een van die dozen ligt, onder een stapel kindertekeningen, schetsboeken, zwemdiploma's. Wie heeft die foto eigenlijk gemaakt? Ze kan het aan niemand vragen. Haar moeder eet een week niet als ze haar zoiets vraagt.

[p. 42]

Op televisie is een nieuwe politieserie begonnen. In het mortuarium is het licht gedempt alsof de lijken elk moment aan een romantisch dinertje kunnen beginnen. De agenten moeten langs irisscanners voordat de deuren open gaan. Een man in een witte jas trekt het laken van het lichaam. Het lichaam is verbrand, de ogen puilen uit en alles is zwart, rood en modderig. In andere series draait de camera weg op het moment dat het laken eraf gaat. In deze serie krijg je alles in details te zien. Godver! zegt ze. Ze trekt de stekker uit het stopcontact. Het is plots stil en schemerig in de kamer. Nu is ze pas echt alleen.

Ze denkt aan de makelaar. Aan zijn chique wit-met-zwarte schoenen, die lijken te schreeuwen dat hij elk moment kan gaan tapdansen, terwijl hij toch duidelijk Hollandse benen heeft. Ze denkt aan Elise, de enige vriendin van vroeger die ze heeft overgehouden, bij wie altijd alles lukt. Ze heeft laatst uit pure baldadigheid haar grootrijbewijs gehaald, voor je weet maar nooit, want daar denkt ze dan vaak aan, aan dat ‘ooit’. Ooit, later, als de oorlog uitbreekt, als de funderingen verzakken, ze heeft zelfs een Zwitsers paspoort voor de zekerheid. Ze denkt aan haar moeder die altijd aan vroeger denkt en die daarvoor ook nog eens op haar flikker krijgt van haar yogalerares. Ze denkt aan Anna. Ze denkt altijd aan Anna. Het is een raar rijtje: makelaar, Elise, moeder, Anna. Alsof zij als enigen overeind zijn gebleven na een zware storm. De rest is weggewaaid. Ze vraagt zich af of het veel of weinig is, vier mensen. De makelaar is te oud (zoals alle mannen waar ze op valt), Anna is te jong en haar moeder is haar moeder, dus die moet wel. Het is een vreemdelingenlegioen.

Ze pakt een rondslingerende zwarte stift en maakt een lijstje op een krantenknipsel. Ze denkt aan de huilende man met zijn 6.888.888 miljoen. Die maakt nu vast ook lijstjes. Geen lijstje van wat hij nu allemaal gaat kopen, maar wat hij allemaal moet doen. Iets anders, iets nieuws. Het moet nu gebeuren. Morgen pakt de man zijn roestige fiets uit de schuur en gaat op weg. Naar zijn werk, naar zijn kinderen? Naar de zee? Hij weet het nog niet. Maar het zal anders zijn.

Het lijstje van Marijn is niet lang. Ze moet bellen; de makelaar, Elise, haar moeder, de huisbaas, haar werk. Ze kent de telefoonnummers uit haar hoofd, ze schrijft ze achter elke naam op de krant. Rechts onderin staat het kruiswoordraadsel. Woonboot: ark - klein kind: peuter - uittocht: exodus - sap (fr): jus - fundering: grondvest. Zoals altijd vallen alle woorden samen met haar leven. Alsof de maker van het kruiswoordraadsel stiekem bij haar naar binnen kijkt nu de gordijnen niet meer hangen. Hij wil ook wel eens wat. Nieuwe woorden over het echte leven.

Ze vult de lege vakjes in met de zwarte stift. Als ze klaar is, lijkt het kruiswoordraadsel op een ingekleurd vlak. Ze staart ernaar. De onleesbare letters vormen kruizen, alsof daar ergens de schat begraven ligt. De schat met 6.888.888 miljoen euro. Ze ziet zichzelf graven in de kerkers en putten, tot er zoveel gangen onder de stad doorlopen dat alles instort.

Ze steekt de stekker van de televisie weer terug in het stopcontact. Het lijk spookt nog door haar hoofd. Ze wil weten hoe het afloopt. Ze wil van heel veel weten hoe het afloopt. Morgen gaat ze Anne halen.