Hollands Maandblad. Jaargang 2008 (722-733)

[p. 27]

Een grote liefde
door Sam Koek

Op een mooie dag in de zomer van 1951 bezocht ik een thé dansant dat werd gegeven voor de verloving van een chique vriend van mij. Bij zulke gelegenheden waren er nog al eens onverwachte obstakels en valkuilen die mij in verlegenheid brachten, maar deze keer bracht ik het er goed van af, en ik ging in een enigszins overmoedige stemming naar het volgende feest, een avondje van iemand die was afgestudeerd. Veel werk was er niet van gemaakt: er was een platenspeler, de meubels waren opzij geschoven, op een tafel stond wat eten en drinken, alle lampen waren aangestoken. Ook 's avonds laat was het nog warm, en de schuiframen van de kamer in het grachtenhuis waren uit de sponningen gelicht zodat het leek of je in een kamer van een poppenhuis stond, met één wand open naar de donkere nacht. Er waren zowat twintig mensen en er werd zo'n beetje gedanst en rondgehangen.

Mart was er ook. Zij was een compact gebouwd meisje met heldere ogen en heel licht blond haar dat in een paardenstaart bij elkaar was gebonden - cheveux de lin, wat beter klinkt dan vlashaar, heel licht en fijn, lichter van kleur dan goud. Bij het dansen voelde ze onverwacht stevig aan. Met onduidelijke illusies in het achterhoofd trachtte ik haar alcohol op te dringen, maar dat werd heel beslist afgewezen omdat ze roeide en in training was, iets wat in mijn kringen eigenlijk nooit voorkwam. Niets wees er op dat zij mijn grote liefde zou worden en mij mijn hele leven lang gelukkig zou maken.

Enkele weken later bezocht ik haar in Leiden. Ik droeg een groen jasje en een zeer grote zonnebril, wat uitdrukking gaf aan mijn intellectuele status en existentialistische houding. Zij woonde in een studentenhuis aan een van de singels en ontving mij in de woonkamer, waar zij in een rustige, afwachtende houding tegenover mij op de bank ging zitten. Boven haar waren twee roeiriemen gekruist aan de muur bevestigd.

Directe gevolgen had mijn bezoek niet; pas een half jaar later, toen ze in Amsterdam was komen wonen, begonnen wij met elkaar op te trekken, samen naar de bioscoop te gaan, de tijd bij elkaar door te brengen. Als ik 's avonds over mijn boeken gebogen studeerde, zat zij aan mijn voeten op de grond te lezen, haar rug tegen de muur, de benen rechtuit - de enige mogelijkheid, omdat ik uit esthetische overwegingen geen andere lichtbron in mijn kamer had dan een lage bureaulamp met groen glas. En heel geleidelijk aan begon ik van haar te houden. In het begin had ik nog aarzelingen; vooral als ik tegen een tentamen aan zat, dan legde ik haar omstandig uit dat ik mij tot niets wilde verbinden, en dat ze vooral niet op een vaste relatie moest rekenen. Na het tentamen was ik dan weer gewoon dol op haar. Deze wisselingen van opvatting en gedrag nam zij ter kennis zonder er, voorzover ik kon nagaan, veel belang aan te hechten. Maar ik ging bij al deze ingewikkelde wisselingen van opvatting toch gaandeweg beseffen dat zij iemand was die mijn, ja ieders onvoorwaardelijke liefde verdiende, iemand die zonder dat zij het zelf wist eigenlijk door allen zou moeten worden beschermd en gekoesterd.

[p. 28]

Mart was niet opvallend mooi in de gebruikelijke betekenis, maar eerder heel gewoon, fris, natuurlijk, met dat helblonde haar en blauwgrijze ogen, met als bijzonderheid een donkere ring om de lichte iris, en een regelmatig en vrij ernstig gezicht. Zij ging vaak gekleed in een trui en een spijkerbroek met ver omgeslagen broekspijpen, waar de lichtere kleur van de binnenkant zichtbaar werd, in die tijd nog een vrij ongebruikelijke dracht, die als teken van onafhankelijkheid en vooruitstrevendheid kon worden opgevat. Zij was nogal zwijgzaam, met een rustig en gelijkmatig karakter, even ongecompliceerd als een glas water, zonder kuren of humeuren.

Toen ik eenmaal wist dat zij mij in haar leven had toegelaten, verdwenen al mijn problemen en angsten en werd alles gemakkelijk en vertrouwd. Als ik een afspraak met haar had, wachtte ik tevreden en geduldig op haar komst, want zij liet mij nooit in de steek. Was het druk, dan zag je haar niet direct aankomen, want ze was vrij klein en werd al gauw door grotere mensen aan het oog onttrokken; maar anders was ze van ver te herkennen aan de helm van dat witgouden haar.

Mijn gevoelens van het begin, dat ik haar graag mocht, dat ik mij met haar op mijn gemak voelde, die hadden volstrekt niets te betekenen bij de liefde die in mij opkwam en die mij spoedig geheel in beslag nam. Ik vond haar volstrekt aanbiddelijk en onweerstaanbaar, en ik kon het niet laten haar te omarmen en te kussen, zomaar op straat of in een concertzaal, omdat ze er zo lief uitzag. En eens, toen zij zoet tegenover mij zat in de trein, op weg naar een weekeinde in Zeeland, werd ik zo door haar aanblik geroerd dat ik een klein papiertje nam en er op schreef dat ik met haar wilde trouwen. Zij las het, stak het weg in haar tas en knikte dat het goed was. Anderhalf jaar later trouwden wij inderdaad. Dat is een hele tijd geleden, en al die tijd zijn wij bij elkaar gebleven. Al die jaren bleef ik van haar houden, steeds meer, en iedere dag opnieuw als nooit tevoren, meer dan vijftig jaar lang, tot de dag dat de dood ons scheidde.

Je kunt niet uitleggen waarom je heel erg van iemand houdt. Ik heb gezocht naar illustraties, naar voorbeelden, maar die demonstreren alleen maar mijn gevoelens, niet haar eigenschappen. Ze belichten datgene wat ik zo bijzonder aan haar vond, niet wat er zo bijzonder aan haar was. Het gaat natuurlijk ook zelden om benoembare of aantoonbare of voor derden bevatbare eigenschappen. Toen wij een jaar of tien getrouwd waren, wachtte ik haar eens op bij een supermarkt waar zij de boodschappen deed. Deze winkel had een glazen pui, en ik kon van buitenaf goed zien wat zich binnen afspeelde. Zij verscheen bij de afdeling sausen en kruiden, en keurde met kritische blik de verschillende producten die daar waren uitgestald. En plots was het alsof de hele omgeving en de hele winkel met al die kleurige producten en al het fleurige publiek dat er rondliep in zwart-wit was afgebeeld, zoals in de goedkope filmboekjes uit de zestiger jaren, waar dan slechts één persoon consequent in kleur wordt weergegeven. En die persoon was Mart. Zij pakte een pot augurken uit het rek en ik werd overmand door vertedering en geluk.

Er zijn meer van deze momenten bewaard in mijn herinnering. Ik zit in de banlieue van Parijs in de trein naar huis, na een dag op kantoor, het is nog zomer, we rijden door Courbevoie en ik denk aan Mart die ik straks thuis zal aantreffen. Een paar jaar later, ik kom thuis en vind, om de tafel, vier blonde kindertjes en hun moeder. Ik heb een aanrijding gehad en wil graag uitleggen wat de schade is, hoe het kwam dat ik het niet kon vermijden, en zo meer. ‘Ga zitten en eet je bord

[p. 29]

leeg,’ zegt zij; ze heeft geen tijd voor mij en mijn gezeur. Ik vond het prachtig. Weer veel later, ik ben al in de zestig, bezoeken we een jazzfestival, waar de bezoekers in een grote zaal op de grond zitten, en als het heel laat wordt, ga ik half liggen en dommel weg. En als ik mijn ogen opsla, kijk ik recht in haar ernstige gezicht, want zij heeft zich over mij heen gebogen, en ze vraagt of ik niet liever naar huis wil. Of ik zit in een restaurant te wachten, des winters, terwijl er buiten regen en natte sneeuw valt, de gasten komen kletsnat binnen, gehuld in dikke jassen, met paraplu's en tassen. Dan gaat de deur open en daar is Mart, ze geeft met een klein gebaar aan dat ze ziet waar ik zit, ze komt tegenover mij zitten en zegt ‘ik barst van de honger!’ - en dan voel ik een diepe vreugde.

Bij zoveel sentimentaliteit, zoveel adoratie, zal men zich wellicht afvragen wat Mart er zelf van vond, en of mijn liefde ook werd beantwoord. Ik denk van wel, maar niet op dezelfde overdreven manier. Als mijn gezelschap, of ons huwelijk, Mart niet was bevallen, zou ze dat in die vijftig jaar heus wel hebben laten merken, want zo gesloten was ze nu ook weer niet, en in voorkomende gevallen schrok ze er niet voor terug haar afkeuring heel duidelijk te tonen. Mijn aanwezigheid werd klaarblijkelijk geduld, en daar had ik genoeg aan. Misschien verlangde ik in mijn hart naar de romantische rol van de schlemiel, die onverwacht en onverdiend een verrukkelijke prinses krijgt toebedeeld. In mijn jonge jaren

[p. 30]

vond ik De Kleine Rudolf, een eerste klas tear jerker van Aart van der Leeuw uit 1930, een prachtig boek. Als de hoofdpersoon, een armzalige, gebochelde mankepoot, bij zijn nicht Martha gaat logeren, en vanaf het tuinpad ziet hoe zij voor het open raam met ontbloot bovenlijf heur haar wast boven een lampetkom, dan ontroerde mij dat zeer.

Hoe het ook zij, wij trouwden en toen Mart een jaar later haar opleiding had afgemaakt, kregen wij kinderen. Een van ons zei ‘Ik wil graag een kind’, of later ‘Ik wil best nog een kind’, en de ander zei ‘Ja, dat is goed’, of ‘Volgend jaar’. Dit was voldoende overleg voor deze gewichtige beslissing. Ik zou ook werkelijk niet weten wat er verder nog aan zinnige argumentatie kan worden ingebracht. Wat mij betreft, een zwangere vrouw die loopt alsof ze een zware kruik voor zich mee torst, vind ik een mooi en aandoenlijk gezicht, en een jonge moeder is vaak mooier dan een jong meisje.

Voor zover onze kinderen op Mart zouden lijken, waren zij een bijdrage aan een betere wereld. Ik wilde dan ook meteen maar een groot gezin, want als je het aankunt, is het heel wat vrolijker dan zo'n benauwd gezinnetje van een of twee kinderen, en voor de kinderen zelf is het vast ook leuker. Het is een beetje als een verzekering, want als je met velen bent, sta je sterker en vang je onheil en tegenslag heel wat gemakkelijker op.

Als je van iemand houdt, kan je maar het best aardig voor haar zijn, haar pad effenen, en goed voor haar zorgen. Vrijen hoort daar niet noodzakelijk bij, maar je vervalt er gemakkelijk in, vooral wanneer je jong bent. De eerste tijd dat ik Mart kende, kwam ze zo om een uur of vijf uit haar opleiding naar mijn studentenkamer. Voor we gingen eten ging ze even op de bank liggen. Het begon dan met zoenen; het eindigde altijd met vrijen, of, als er niet genoeg tijd voor was, toch de onuitgesproken belofte van vrijen straks, later op de avond. Ik heb er nooit genoeg van gekregen. Ja, veel later, toen wij ruim vijftig jaar getrouwd waren, toen kwam het wel eens voor dat ik na een hevige vrijpartij dacht: en nu eens een paar dagen niet. Dan had ik genoeg van het vrijen; maar genoeg van Mart, nooit.

Alles wat ik heb opgeschreven, is waar. Zo erg bijzonder is het niet. Het wordt nooit breed uitgemeten, maar er zijn heel veel gewone mensen die van elkaar gaan houden als ze jong zijn en die daar vervolgens de rest van hun leven mee doorgaan, vanzelf, zonder dat ze zich daar nu erg voor behoeven in te spannen. Je doet het niet, het overkomt je.

Zo werden Mart en ik samen oud. Denk hierbij niet aan de gebruinde zakenlui uit de reclames van verzekeringsmaatschappijen, die na een leven van zelfverrijking al met vijfenvijftig jaar niet meer hoeven te werken en nu eens echt van het leven gaan genieten, liefst in een open auto of op een exotisch strand en in gezelschap van een jong blondje. Nee, de echte ouderdom komt met verval en met gebreken, en met ziektes die niet meer zullen overgaan. En je reist niet in een open auto maar met de tram, waar jongere mensen soms voor je opstaan (en dat neem je graag aan). Eenmaal ouder dan zeventig liepen wij langzaam en voorzichtig, behoedzaam, uit angst om te vallen, en als we een afspraak hadden, zag ik Mart al van ver aankomen, haar stappen overwegend. Ze was nog altijd te herkennen aan haar witte haar, maar nu was het zilverwit van de ouderdom. Ik voelde altijd weer dezelfde grote vreugde als ik haar zag, en dat is zo gebleven tot het eind.