Hollands Maandblad. Jaargang 2008 (722-733)

[p. 57]

Ontsnapping uit Clinica Roca
door Rob Wentholt

maandagnacht - In de privékliniek waar de ambulance zonder iets te vragen naartoe is gereden krijg ik na binnenkomst meteen een stoot zuurstof. Prompt ben ik weer mezelf. Ik vraag: ‘Krijg ik zuurstof mee naar huis?’

De ontvangstarts reageert boos. ‘U bent boven de tachtig, mist een halve long, hebt zware chronische bronchitis, lijdt aan extreem zuurstoftekort waarvan wij nog niet weten hoe dat komt, maar u wilt gewoon weer opstappen met een fles zuurstof’

Ik geef toe. Zonder verder een woord te zeggen, maakt de arts rechtsomkeert. ‘Waar gaat hij heen?’ vraag ik verbouwereerd. ‘Een andere arts waarschuwen,’ zegt de verpleegster.

Die andere is een jeugdige dertiger, lang, slank, niet het korte, dikkige type van hier, en mooi als een Armanimodel. Hij zegt meteen: ‘We zetten u op Intensive Care.’

Dit wordt te gortig. ‘Wat een onzin; zo erg ben ik er niet aan toe.’

Hij zegt kortaf: ‘Blood pressure very low. Intensive care everything under control.’

‘Je kunt ook te veel onder controle willen hebben.

Hij negeert me. Bart is doodop naar huis gegaan. Ik ben in hun macht.

dinsdag - Voor de opname in intensive care moeten er nog dingen gebeuren. Twee röntgenfoto's, met een uur tussenpoos. De longassistente blijkt er al te zijn; ze hielp vannacht gewoon op de ontvangstafdeling mee. Ook infuusnaalden worden aangebracht, in elke onderarm één. Merkwaardig hoe onbeholpen dat gebeurt. Maar het is niets vergeleken bij het inbrengen van de blaaskatheter door twee verpleegsters die zich aan weerszijden van het bed over mijn geslacht buigen. ‘Op de ic moeten we alle vochtverloop kunnen meten.’

Ik heb genoeg ervaring met urinekatheters om te weten dat je ze er pijnloos in kunt laten glijden. De meisjes stuiten telkens op de wand. Nu proberen ze het met stootjes, zoals een heipaal de grond in wordt geramd. Dat helpt niet. ‘U hebt zeker prostaatproblemen.’

‘Ik heb helemaal geen prostaatproblemen.’

Ten einde raad trekken ze de slang terug en proberen het met een andere. Die is niet dunner en niet minder pijnlijk.

Eindelijk is het gedaan, ik kan op transport. Op de ic is de modernste apparatuur. Alles valt direct van een computerscherm naast het bed af te lezen. Zelfs de bloeddruk wordt automatisch om het halve uur opgenomen; je voelt de band om je bovenarm zwellen en aanspannen. De röntgenopnamen worden aan de muur aan de overkant opgehangen. Longontsteking, wordt gefluisterd; alsof dat iets bijzonders is. Misschien is dat zo hier op Gran Canaria. De bloeddruk is laag, niet alarmerend laag.

[p. 58]

De lange arts die beneden zo kortaf was geweest, blijkt de ic-chef te zijn. Ook nu zwerft hij om me heen zonder iets uit te leggen. Zelfs als ik een vraag stel, doet hij alsof ik lucht ben. Later besef ik dat hij nauwelijks Engels spreekt.

De anesthesist is toeschietelijker. Hij spreekt evenmin Engels, wel moeizaam Duits. Hij komt naast mijn bed zitten en legt dingen uit. Bij de rondgang tijdens het middagbezoekuur begeleidt hij samen met een vertaalster de chef. Die moet nu wel luisteren. Ik protesteer luid dat een patiënt recht heeft op informatie en niet als een ding mag worden behandeld, eis eten en een snel einde aan het verblijf op de ic. Uiteindelijk belooft hij een kort verblijf en eten. Dat komt pas 's avonds in de vorm van een bord soep en een kartonnetje limonade met een rietje. Kracht om het rietje door het gaatje te krijgen heb ik niet, een verpleegster moet het voor me doen.

woensdag - Bloeddruk normaal, hartslag naar beneden, saturatie beter. Je kunt dat allemaal zelf vaststellen. De chef laat weten dat ik mag verhuizen vandaag.

Zoals vaak bij ic-artsen, lijkt die man te leven voor zijn werk. Om zes uur gisterochtend was hij er al, om acht uur 's avonds was hij er nog. Hij scheen alert, niet moe. Maar zijn ic is veel te groot. Zo'n twintig bedden met al die apparatuur. Geen wonder dat hij aast op patiënten. Hij moet zijn bedden vullen.

Vanmorgen afscheid van de anesthesist. Ik zei sentimenteel: ‘Sie sind ein guter Mensch.’ Nu denk ik dat ze een taakverdeling hadden afgesproken in de omgang met de patiënten.

De tweepersoonskamer op een gewone afdeling van de kliniek komt meer overeen met het patroon dat ik gewend ben. Ik lig bij het raam en kijk uit op een muur. De buurman groet niet terug.

‘Hij spreekt bijna geen Engels en is doof aan één oor,’ fluistert zijn vrouw bij het avondbezoek. Het zijn Zweden. Wat later op de avond, Bart is er nog, komt een verpleegster zijn bed verschonen. Hij was ontslagen en had de kamer verlaten. Zonder een woord en zonder dat we iets hadden gemerkt.

Het personeel lijkt hier wat luidruchtiger en losser in de omgang dan bij ons, iets minder professioneel misschien maar ook minder gewichtig. Ze werken lange uren. In plaats van drie ploegen per dag van acht uur, twee van twaalf uur. Dat doen ze vier dagen achter elkaar, waarna er drie vrije dagen volgen, als het personeelstekort dat toestaat. Beloning voor overwerk kennen ze niet.

Mijn informant is kleine Margaret, een verpleegster op leeftijd, Schots. Eerst zei ze bijna niets, toen ik vertelde van mijn Schotse vriendin in Kirriemuir die op haar leek, was het ijs gebroken. Zij komt uit het naburige Dundee, haar man is hartpatiënt. Omdat het hier zoveel beter met hem gaat, hebben ze een appartement in Puerto Rico gekocht. Ik denk dat zij werkt om de hypotheek te kunnen betalen. Ze spreekt geen Spaans. ‘Maar ik versta het wel.’

donderdag - Het hoofd van de afdeling, dokter Morales, kwam vanmorgen langs, vergezeld van een tolk. Een aandachtige, toegewijd kijkende vijftiger, die graag handen schudt. Ik vroeg of de katheter eruit mocht. Daar dacht Morales enige tijd over na, waarbij zijn blik op zorgelijk kwam te staan. Maar het mocht.

Ik moest lang wachten tot Margaret tijd had om hem te verwijderen. ‘Je gaat me toch geen pijn doen zoals die meisjes bij het inbrengen?’ Margaret zweeg. Het ding glipte er zo uit. Zij trots.

Behalve op de momenten aan het infuus en de verstuiver, vier keer per dag,

[p. 59]

kan ik me nu vrij bewegen. Alleen die machine. In plaats van af en toe even een knijper, krijg je hier om de zuurstofsaturatie in het bloed te meten een vingerhoedje van plastic over een vinger geschoven. Het is verbonden met een apparaat op je nachtkastje. Doe je de vingerhoed even af, dan gaat het ding meteen jengelen.

De nieuwe buurman is weer een Zweed. Hij ziet er gezond uit maar heeft misschien een gebroken arm. Onderzoek is nodig. Daarvoor laten ze je toch niet overnachten? Hier wel. Deze man glimlacht vriendelijk, elke keer dat hij me ziet. Evenmin als zijn voorganger toont hij enige neiging tot het maken van verbaal contact, al is het maar om te praten over zichzelf.

vrijdag - Morales kwam vanochtend weer langs en schudde me de hand. Ik benadrukte dat mijn bronchiën permanent ontstoken zijn en dat ik daarvoor niet in een ziekenhuis hoef te liggen. Hij zei dat ik vanavond zal worden bezocht door de longspecialiste, die dan ook de nieuwe röntgenfoto's heeft bekeken. En er komt bloedonderzoek.

De Zweed van de arm is vertrokken, hij had geen fractuur. Nu ligt er een Noor. Alle Scandinaviërs in San Agustin lijken in Clinica Roca te komen. Hij is het type stier, waar de verpleegsters omheen fladderen. Een Spaanse die hij niet eens verstaat, babbelt honderduit met hem; een hoogblonde Engelstalige voorziet hem ongevraagd van een extra fles water, iets waar ik om heb moeten vragen. Hij praat lang en hard in de telefoon, ogenschijnlijk vitaal; toch krijgt ook hij zuurstof.

[p. 60]

's Avonds laat bezoek van de longarts en een tolk. De Noor is dan al weg, hoe dat zit weet ik niet. De arts is een jeugdige, elegante vrouw, ze brengt geen goed nieuws. Ik moet zeker nog dagen blijven voor de zuurstof weer beter gaat. En die vlek bovenin de long die nog steeds op de foto's te zien is, lijkt haar verdacht. Maandag moet ik naar een groter ziekenhuis voor een scan.

‘Geen sprake van, die vlek is een litteken. Anderhalve maand geleden zijn er nog longfoto's van me gemaakt. Alles was goed. Als het niet anders kan, blijf ik nog een paar dagen. Tot maandag, uiterlijk dinsdag.’ Ze reageert ontstemd. ‘Dokter Morales beoordeelt wanneer u vertrekt.’

De conversatie is uiterst beleefd, maar de longarts heeft voortdurend die typische lichaamshouding van specialisten aan een patiëntenbed: ‘Ik ben eigenlijk alweer half weg; hou me niet tegen.’ Terwijl ze alleen voor mij is gekomen en ik haar niet aan de praat houd.

Op nachtdienst een Engels echtpaar van middelbare leeftijd, Mary en John. Zij heeft de leiding, is uiterst voorkomend en de eerste die, ongevraagd zelfs, precies uitlegt wat ze doet. Met hem lig ik al snel overhoop. Bij hun aantreden om acht uur zat het vroege avondinfuus van zes uur nog aan me vast. Ik belde met het verzoek het los te maken. Hij zei: ‘Het kan geen kwaad.’ ‘Jawel, maar dan kan ik niet naar de wc.’ Hij herhaalde dat het geen kwaad kon. Ik: ‘Snapt u dan niet dat ik vrij moet kunnen lopen om naar de wc te gaan?’ Woedend keken we elkaar aan. Gelukkig is niet hij maar zij de baas.

zaterdag - De hele ochtend voetoefeningen uitgeprobeerd tegen een wanstaltige beenzwelling die is ontstaan; olifantenpoten. Ook herhaaldelijk de oefeningen uitgevoerd die ik heb geleerd van Monica de longtherapeute. In de badkamer van kleding gewisseld. Bart had echte kleren voor me meegenomen: nette broek, overhemd, enz. Laten zien dat je geen zielige patiënt bent, dat maakt uit.

Een weekenddokter stelt zich voor. Vlotte veertiger. Deze man spreekt Engels, goed zelfs. Hij valt met de deur in huis. ‘U gaat maandag naar een scan.’ Voor mannelijk gezagsvertoon ben ik allergisch.

‘O ja? Geen sprake van. Ik weiger een scan.’

Hij bindt meteen in. ‘Rustig maar, u hebt het volste recht een scan te weigeren.’

‘Ik heb er te veel gehad de laatste jaren, ze zijn slecht voor je. Als het echt nodig is, doe ik het in Nederland, daar kennen ze mijn geschiedenis.’

Hij glimlacht gedienstig. ‘U hebt gelijk, ik ben het met u eens.’

‘Verder ga ik goed vooruit. Allicht heb ik nu nog wat extra zuurstof nodig maar uiterlijk maandag moet ik naar huis kunnen. Met medicijnen erbij.’

‘Ik bespreek het met dokter Morales. Morgen is hij hier weer, hij is een aardige man.’

‘U bent ook een aardige man.’

‘Dank u. Maar niet zo aardig als hij.’

Het middaginfuus loopt niet. De verstoppingen worden steeds erger. Margaret zegt dat het komt door de vreemde plaats waar ze de katheter hebben aangelegd, in de elleboog. Ze begrijpt niet goed waarom ze dat doen. Zelf mag ze alleen reparatiewerk verrichten. Nu druppelt het mooi naar beneden, constateert ze tevreden. Na weer een uur blijkt er toch niets doorgelopen te zijn. Maar kleine Margaret is niet iemand die je snel iets kwalijk neemt.

[p. 61]

zondag - Lieve, mooie Antonella brengt het ontbijt. ‘Wat schrijft u veel,’ zegt ze. ‘Si.’ - ‘Waarover schrijft u?’ - ‘Aqui, todo.’

Ze begreep het; we lachten. Douchen, scheren, haarwassen, dagkleren aan, al die dingen ga ik nu doen, maar niet met haar. De ingespannen karweitjes duurden drie kwartier. Zonder zuurstof. In de badkamerspiegel zie ik hoe het beetje biceps dat ik nog had nagenoeg is geatrofieerd. Alleen wat slappe vellen zijn overgebleven en een dun lijntje vlees.

Antonella heeft intussen op de stoel in de hoek waar Bart altijd zit een frisse pyjama voor vannacht neergelegd, en een grote handdoek. Kostbaar bezit.

Het was één uur, de middagmaaltijd zou zo komen. Daar is dokter Morales, voorzien van mappen, een vertaalster, twee verpleegsters. Dat is allemaal voor de nieuwe buurman, alweer een Noor. Bart wordt de kamer uitgestuurd. Morales loopt langs mijn bed om het niet meer gebruikte saturatie-apparaat naar het nachtkastje van de Noor te verplaatsen; in het voorbijgaan schudt hij me toch even de hand. Er wordt van allerlei gedaan met de buurman. Hij krijgt een groot zuurstofmasker op.

Mijn beurt nu. - ‘Ik hoor dat u een scan weigert. Belooft u dat in Nederland te laten doen?’ - ‘Natuurlijk.’ - ‘Hoe gaat het nu?’ - ‘Ik heb vanochtend vijftig actieve minuten zonder de zuurstofslang geademd; de zuurstoftoevoer is teruggedraaid van twee naar één. Bloeddruk, saturatie, hart, alles is goed.’

Dat ik de zuurstoftoevoer zelf heb teruggedraaid, vertel ik er niet bij.

‘We moeten ook weten of uw bloed goed is. Ah, dat staat hier. Uw bloed is perfetto.’

‘Mag ik dan morgen naar huis?’

‘Dat weet ik pas morgen; er kan vannacht iets misgaan.’

Voor de Noor is de zuurstof blijkbaar verkeerd. Hij schiet ineens met een kreet omhoog, lijkt een epileptische fit te krijgen. Verpleegsters grijpen hem vast. Morales is er snel bij, in de haast zonder witte jas. Niets lijkt te helpen. Een nieuwe zuurstoftank wordt aangevoerd; de dokter dient hem een stoot toe. Rust. De Noor kan weer plat liggen. Tezamen met zijn bed wordt hij de kamer uitgerold.

‘Intensive care,’ weet de Zweedse vertaalster die zijn spulletjes opruimt.

Zelf moet ik ook verhuizen. Een vrouwelijke patiënt is in aantocht. Gemengde verpleging wordt hier niet bedreven. Weg is mijn eigen wereldje rond nachtkastje, raamkozijn, tafel.

De nieuwe kamer ligt aan de andere kant van de gang, met uitzicht over een fraaie doorgaande weg naar de strandhotels van San Agustin, daartussen blauwe vlekken zee. Dan ligt mijn bed ook nog bij het raam, met volop ruimte voor alle spullen op een groot kozijn. Beter kon ik me niet wensen.

De kamergenoot is een Zweed. Maar een nieuw type, niet stug. Hij heeft zijn vrouw op bezoek. Hoewel zijn tv de hele tijd aanblijft, raken de echtelieden niet uitgepraat. Ze zijn allebei klein met goed gehumeurde ronde koppetjes. Hobbits.

Bart verstaat de buurman beter dan ik. Hij krijgt meteen te horen dat die een beroerte heeft gehad. Zijn linkerzij is verlamd, spreken ging eerst niet; nu praat hij weer en doet alles met één hand.

‘Die airco moet wel uit’, zegt Bart, ‘jouw longen kunnen niet tegen abrupte wisselingen van temperatuur als je van de ene plek naar de andere gaat.’ De

[p. 62]

aardige Hobbit maakt geen bezwaar. Hij geeft zelfs aanwijzingen vanuit zijn bed hoe Bart het moet doen.

maandag - Half één 's nachts wakker; wat te doen? Lezen of schrijven zou hinderlijk zijn voor de buurman. Gewoon weer in slaap vallen gaat ook niet. Dan maar fantaseren. Tante Corrie, 86, zorgde ervoor dat ze precies op tijd doodging om haar ziel naar het ongeboren kind van haar kleindochter Hennie te laten verhuizen. Zal ik haar voorbeeld volgen, snel een nieuw leven zoeken? Nee, eerst een paar jaar bekomen van het huidige. Voor het eerst constateer ik behoefte daaraan. Toch heb ik vorige keer, tussen sneuvelen aan het westelijk front in de Eerste Wereldoorlog en geboorte aan de Rijn, ook gewacht. Een pauze van zes tot negen jaar moet dat zijn geweest. Deze gedachte is weldadig, al geloof ik niet in sprookjes.

Onverwacht komen er ideeën voor het boek. Natuurlijk! Uit de titel moet meteen duidelijk worden wat de kernvraag behelst: in hoeverre is het mensen gegeven om eigen belangen te kunnen inperken ten behoeve van anderen. Met grote letters schrijf ik in het donker op het schrift: selfishness / unselfishness and the nature of human nature. Dit is het nog niet helemaal, maar het komt in de buurt. Ook het voorwoord krijgt nu vanzelf vorm in mijn hoofd.

Wat heen en weer gelopen, lang uit het raam gekeken. De nacht, straatverlichting, de nacht. Op bed daarna toch ingedommeld. Ongemerkt is het zes uur geworden. Mary verschijnt voor het ochtendinfuus en de vroege verstuiver.

‘En hebt u goed geslapen?’

‘Niet zo goed, het bed helde te veel omhoog.’

‘Had maar gebeld.’

Plotseling ben ik bang dat zij in haar verslag een aantekening zal zetten dat ik slecht heb geslapen. Ik zeg gauw dat het allemaal best meeviel en dat ik me kiplekker voel. Dat is nog waar ook.

Om tien uur verschijnt dokter Morales en schudt me de hand. ‘U laat me toch wel gaan vandaag?’ Hij kijkt ernstig en moet opnieuw verifiëren dat het goed zit met de polsslag, de bloeddruk en de saturatie. Maar om het ontslag te regelen, heeft hij al een dame van de administratie bij zich, die ook vertaalt. Vanmiddag om twee uur, het kan ook drie uur worden, of vier, zal zij opnieuw langskomen, met de recepten voor de apotheek en een afspraak met de longarts over een week.

Een slotronde met Monica, de fysiotherapeute. Zij verklaart met niet aflatende beslistheid dat je vooruitgaat ook als daar geen sprake van lijkt te zijn. Vervolgens werkt zij met de buurman. De Hobbits zijn zeer in hun sas met de vooruitgang die Monica met hem boekt; ze glunderen. Onder haar hoede mag hij rechtop staan en zich verplaatsen met een looprek.

Margaret verscheen een uur te laat voor infuus en vernevelaar; ik was aan het eten. ‘De tijd is uitgelopen. Eet maar door, ik kom straks terug.’

‘Dat heeft geen zin meer, Margaret, ik vertrek om twee uur.’

Zij heeft te weinig vrije dagen gehad en is oververmoeid. Om half twee is ze toch terug. Ze spuit het infuus in terwijl ik sta. Haar collega, een Spaanse van het kordate type, is met de buurman bezig. Zij kijkt naar de doos waar de vloeistof uit komt en zegt: ‘Margaret, what are you doing?’ Margarets bovenlichaam klapt horizontaal op het bed. Ze slaat dubbel, maar niet van het lachen. Het is van ontzetting.

[p. 63]

‘Mijn God, ik heb de verstuiver in het bloed gespoten.’

In antwoord op mijn vraag stamelt ze zonder overtuiging: ‘Veel kwaad kan het niet.’

Ik krijg een steeds nijpender gevoel in mijn borst, moet over de tafel heen leunen.

‘Gaat het?’ vraagt Margaret.

‘Nee, niet zo goed.’

Andere verpleegsters verschijnen, Morales zelf. Voor ik het weet, lig ik vast op het bed, door op dijen en tors bevestigde slangen verbonden met een monitor. De hartslag gaat alle kanten uit. Mijn opgezwollen voeten en enkels, tot nog toe zorgvuldig schuil gehouden, zijn bloot gevallen. Morales betast ze en schudt zijn hoofd. Dan verdwijnt iedereen, behalve Margaret. Zij houdt mijn hand vast, om me te kalmeren. Wat een lief mens. Ik zeg: ‘You must feel awful.’

Margaret barst in tranen uit. ‘I do.’ Ze herstelt zich snel.

Bart verschijnt, verbaasd me vastgebonden te zien liggen, de feestelijke afhaalblik nog vastgeplakt op zijn gezicht. De gedachte misschien te moeten blijven is een gruwel. Het lukt me niet te ontspannen, de meter blijft uitslaan. Na nog een kwartier of drie verdwijnt Margaret stilletjes.

Af en toe komt een verpleegster kijken naar de stand. Vanuit zijn stoel bestudeert Bart de registratie. ‘Voor het uitslaan van de meter lijkt het geen verschil te maken of je leest, of mediteert, of maalt.’ Na vier uur liggen zakt de hartslag toch en verschijnt Morales weer, de hoofdverpleegster achter hem aan. Ik word losgemaakt, hij geeft me een hand. De gezwollen voeten zijn wel een punt van grote zorg, zegt hij. Ik heb Bart gewaarschuwd, samen bezweren we de dokter dat dit vaker voorkomt na mijn ziekenhuisopnamen en dat het elke keer bij normaal gebruik van de benen verdwijnt. Morales besluit streng dat ik toch moet blijven. Het spijt me voor Margaret, nu moet ik me strijdbaar tonen: ‘In dat geval mag de kliniek een proces tegemoet zien voor de medische blunder.’

De dokter en de hoofdverpleegster trekken zich terug. Vijf minuten later is Morales er weer, ditmaal met de dame van de administratie. Ik mag gaan.

Ik krijg een afsprakenkaartje mee voor een consult bij een hartspecialist, morgen. Maar alleen voor het geval ik vannacht last zou krijgen van mijn hart.

Bij mijn vertrek is de buurman op de wc. Ik groet vanachter de gesloten deur, wens hem een volledig herstel toe. Wat zouden de Hobbits van het gedoe rond mijn bed die middag hebben gedacht? Niets.

Toen ik nog aan de monitor vastlag had Bart in de kamer tegenover ons de chef intensive care gezien, op patiëntenjacht. ‘Hij komt toch niet deze kant uit?’ ‘Nee, hij is daar bezig.’

Ik was er pas gerust op toen Morales aan mijn bed verscheen.

Gewapend met de wandelstok en begeleid door Bart loop ik de gangen door naar de uitgang, danig verzwakt toch. Mijn hart bonkt, ik hijg van kortademigheid. Vaak rusten is geboden. Ik moet nu door geen arts van hier worden gezien. Die zal zich maar al te graag over me ontfermen. Buiten gaat het beter. Daar is de taxi. Ik ben ontsnapt.