Hollands Maandblad. Jaargang 2008 (722-733)

[p. 43]

Venetië, filmstad
door Florus Wijsenbeek

Venetië is misschien wel de mooiste stad ter wereld, maar zeker de moeilijkste. Niet voor niets is zo ongeveer de zwaarste opgave van het examen voor het internationaal reisleider om een congres in Venetië te organiseren. En voor dat diploma hoeft het dan alleen nog maar als theoretische exercitie. Ik moest zo'n congres in het echt organiseren, en nog wel op het meest ongelukkige moment in het normaal al zo hectische Venetiaanse jaar. Het werd een van de zwaarste beproevingen uit mijn beroepsleven. Sterker nog, als gevolg van dit door mij georganiseerde congres in Venetië heb ik mijn ontslag als secretaris-generaal van de Europese Liberale Partij ingediend. Dat neemt niet weg dat ik er een mooie herinnering aan koester. Ik vermoed in elk geval dat het een der grappigste toogdagen uit de hele geschiedenis van Venetië is geweest.

Het jaarlijks congres van de Europese Liberalen werd elk jaar in een andere plaats gehouden, en als oprichtingssecretaris vanaf 1976 had ik dat achtereenvolgens in Stuttgart, Den Haag (een thuiswedstrijd in de Ridderzaal), Brussel (eigenlijk ook een thuiswedstrijd), Londen, Luxemburg, Parijs en Kopenhagen op poten gezet. In 1982 was het land aan de beurt van de enige van de oprichtingspartijen die nog niet aan de beurt geweest, Italië. Destijds waren er twee Italiaanse partijen lid van de Europese Liberalen, de pli (Partito Liberale Italiano) en de pri (Partito Reppublicano Italiano). Thans bestaat geen van beide meer (nu ja, de pli is in 1994 opgeheven, maar de naam wordt sinds 2004 weer gebruikt door een coalitie van liberale splintergroepen), en ook toen al vertegenwoordigde ze een miniem gedeelte van het electoraat, de een twee en de ander drie procent, bij de meest optimistische telling.

Desondanks waren het ooit machtige partijen geweest. De wortels van de Liberalen liggen bij de beweging van Graaf Camilio Benso di Cavour, die in het proces van de negentiende-eeuwse Risorgimento alle Italiaanse staatjes wist te unificeren onder de paraplu van Koning Victor Emanuel van Savoie. In de eerste jaren van de Italiaanse eenheid hadden zij de meerderheid in het parlement, wat ook weer niet zo heel verwonderlijk was, want het was een elitaire beweging en er was censuskiesrecht. De Republikeinen waren in dezelfde tijd opgericht door de radicale Milanese advocaat Giuseppe Mazzini. Zij beoogden in de eerste plaats een Italiaanse republiek vestigen die vrij was van de Oostenrijkse overheersing, maar schikten zich uiteindelijk in de monarchale staatsvorm, hoewel het Italisch schiereiland uiteindelijk na de Tweede Wereldoorlog toch definitief een Republiek werd.

In elk geval was in mijn tijd de oorsprong in beide partijen nog duidelijk te herkennen. De pli had veel adel en grootgrondbezitters in de gelederen, terwijl de Republikeinen vooral veel geschoolde burgers met vrije beroepen, zoals advocaten, artsen en industriëlen onder de leden telde. Beide partijen waren vanouds in Venetië redelijk vertegenwoordigd, en het was dan ook geen wonder dat het congres der Liberalen juist daar zou moeten worden gehouden. In onze fractie zat bijvoorbeeld de Venetiaanse senator Graaf Premoli, een machtig man in de pli die een mooi maar totaal vervallen paleis aan het Canal Grande bezat. Kwade tongen beweerden dat hij louter senator was geworden omdat zijn vrouw het hield met de partijleider Malagodi. Of dat waar is, weet ik niet, maar ik weet wel dat zijn dochter jarenlang in de bak heeft gezeten omdat zij lid was van de Brigate Rosse (de Rode Brigade), het Italiaanse equivalent van de raf-terroristen in Duitsland. En dan was er senator Bruno Visentini van de pri. Hij was een geboren en getogen Venetiaan, die geen twee meter door de stad kon banjeren zonder begroet en aangesproken te worden. Daarbij hielp het wellicht

[p. 44]

dat hij puissant rijk alsook president-commissaris van Olivetti was, en bovendien een aantal banken bezat. Voor hem niks geen vervallen paleis, maar mooier palazzo dan dat van zijn buurvrouw Peggy Guggenheim. Beiden hadden laten weten gastheer van het liberale congres te willen zijn, en het was duidelijk dat daartegen niet meer viel niet te protesteren.

Ter voorbereiding van de bijeenkomst in het voorjaar van 1982 werd ik midden februari naar Venetië ontboden. Voordien was ik er slechts als toerist temidden van vele andere toeristen geweest en had de bekende toeristische trekpleisters gezien, maar dit was iets heel anders. Het was in dit jaargetijde koud en nat, de kanalen waren nauwelijks waarneembaar door de uit het water opstijgende mistdampen en in het schemer van de winter moest je zelfs goed oppassen er niet in terecht te komen. Is het in de zomer al moeilijk je weg in Venetië te vinden buiten de geijkte paden, nu was het haast ondoenlijk. Terwijl ik geacht werd het congres te organiseren, dwaalde ik heel wat doelloos rond in de natte kou. Wie de film Dood in Venetië uit 1971 van Luchino Visconti heeft gezien, kan zich er misschien iets bij voorstellen.

Zelf was ik al behoorlijk in cinematografische sfeer, want door een zonderling toeval zou het congres der liberalen plaatsvinden in hetzelfde Hotel Excelsior op het Lido waar het hoofdkwartier van het befaamde filmfestival is. Normaal gesproken is het hotel in de winter gesloten, maar er moest van alles worden geregeld voor de toogdag in het voorjaar. Er was een manager aanwezig in een klein kantoortje, verder waren de luiken potdicht en de meubels met witte doeken bedekt. De wind gierde uit zee en deed deuren en ramen klapperen. Een spookachtiger omgeving kan men zich nauwelijks voorstellen.

Toen uiteindelijk de grote dag kwam dat het congres werd geopend, leek alles aanvankelijk redelijk goed te gaan. Jammer genoeg waren vele gasten ondergebracht in hotels in de stad en niet op het Lido, en zij waren derhalve gedwongen steeds met de vaporetto op en neer te varen. Niet getreurd, want vanwege de ambiance had ik het zo geregeld dat de grote publieke slotzitting zou plaatsvinden in het Dogenpaleis aan de Piazza San Marco. Tot mijn grote ontzetting bleek dat juist die dag de grote regatta plaatsvond. Alles wat varen kan, en dat zijn dus alle inwoners van Venetië, gondelt dan achter een soort Carnavalsoptocht van grote praalboten van elk der stadsdelen aan de lagune op om een soort offer aan de zee te brengen.

Leuk voor toeristen, maar ongunstig voor congresgangers. Er kan die dag geen enkel ander vervoer over water plaatsvinden, met als gevolg dat onze gehele liberale fractie onder aanvoering van fractievoorzitter Martin Bangemann en Parlementsvoorzitter Simone Veil opgesloten zat op het Lido. Het was onafwendbaar dat ze te laat zouden komen voor de plechtige zitting waar beiden een redevoering moesten houden. Zelf zat ik op het vasteland, maar ik kon ook geen kant uit, want de door mij gecharterde busboot, kon evenmin langs de regatta. De tijd ging dringen, de telefoon ringelde onophoudelijk waar ik bleef.

Uiteindelijk lukte het mij met een zakvol lires een onwillege kapitein (ik hoop althans dat het een kapitein was) over te halen met een kleine privéboot om de optocht heen te laveren, en met gevaar voor eigen leven de lagune over te steken naar het Lido. Daar trof ik bij de aanlegsteiger van het Excelsior Hotel, alleen Martin Bangemaan aan. De rest van het liberale gezelschap bleek in wanhoop naar de aanlegsteiger van de officiële vaporetto te zijn gegaan, hoewel die niet voer op deze dag. Ik stelde voor ze daar te gaan ophalen, maar dat weigerden Bangemann en de kapitein even beslist als unisono. Bangemann wilde niet omdat hij moest gaan speechen en niet nog meer tijd wenste verliezen, de kapitein wilde niet omdat hij daar helemaal niet mocht komen.

Tijdens de laveertocht terug naar het vastland, voeren we wel langs de opstapplaats en wuifden vriendelijk naar de daar verzamelde overige parlementsleden, waaronder Simone Veil. Haar verwensingen echoden over het water, en als haar blikken effectief waren geweest, was ik prompt overboord gedonderd om nooit meer boven te komen. Maar uiteindelijk liep de regatta op haar eind en kon de vaporetto

[p. 45]

vertrekken. Die kwam in volle vaart achter ons kleine bootje aan, en wij waren maar net op tijd bij de Rialtobrug om als ontvangstcomité klaar te staan. Simone Veil had echter geen oog voor de schoonheid van de brug, noch voor mijn goede bedoelingen. Zonder enige diplomatieke terughoudendheid schold ze mij de huid vol: ‘Hoe kon ik zo godvergeten slecht het allerbelangrijkste optreden van de belangrijkste vrouw van Europa organiseren!’ Ziedend beende ze weg, mij achterlatend met haar drie valiezen, die ik nu geacht werd voor haar te sjouwen.

Het is slecht, maar ik moet toegeven dat ik

[p. 46]

al sjouwend tot mijn niet geringe innerlijke vreugde zag hoe La Mère Veil, die op haar hoge hakken voor mij uitstevende, juist op die Rialto brug met al die trappetjes en gladde steentjes keihard onderuit ging. Toen was de wereld helemaal te klein. Al haar ellende - neen, alle ellende op de hele wereld was mijn fout, en die van mij alleen!

Dit voorval heeft mij er toe gebracht eenmaal terug in Brussel mijn ontslag als secretaris-generaal van de Europese Liberale Fractie in te dienen en terug naar Nederland te gaan om mij zelf verkiesbaar te stellen voor de Europese verkiezingen van het jaar daarna. Eenmaal gekozen, maakte ik trots mijn opwachting in de fractie, om te ontdekken dat die nu onder het voorzitterschap stond van dezelfde Simone Veil. Zij herkende mij ook. Het was onmiddellijk duidelijk dat zij meende mij nog steeds als de onder haar bevel staande kofferdrager te kunnen behandelen, en zo gedroeg zij zich ook. Dat liet ik mij echter niet welgevallen en ik ben meteen na de eerste fractievergadering naar haar bureau gegaan om genoegdoening te eisen.

De daar dienstdoende secretaresse heeft mij later nog wel eens verteld hoe zij bevend van schrik de gebeurtenissen gadesloeg. Ik stevende stomend binnen en liet mij niet in de wachtkamer zetten. De deur van Veils kamer knalde ik achter mij dicht. De secretaresse hoorde door het dikke eikenhout luid gekrakeel van twee stemmen dat na enkele minuten verstomde. Dit maakte haar hoogst ongerust, en beelden van wurging, messteken of andersoortig onheil zweefden voor haar ogen. Na een minuut of twintig stapte ze schuchter de kamer binnen om te zien of er niet twee politieke lijken lagen. Dat bleek niet het geval, inmiddels waren Veil en ik in een hoogst aangenaam gesprek gewikkeld. Sindsdien heb ik met Simone Veil de beste verhouding en tegenwoordig corresponderen wij nog regelmatig.

Dit was overigens niet mijn laatste bezoek aan Venetië, want voor de afgevaardigden in het Europees Parlement is het een geliefkoosd oord om eens een vergadering te houden over een nijpend wereldprobleem, dat niet in Brussel of Straatsburg kan worden opgelost. Zo gingen wij mij de Europese Commissie voor het Reglement, de Geloofsbrieven en de Immuniteiten onder aanvoering van de Belgische taalgeleerde Marc Galle naar Venetië om ter plekke eens te gaan onderzoeken waarom er toch zoveel aanvragen voor het opheffen van de immuniteit - een mooi woord voor de parlementaire onschendbaarheid - uit Italië kwamen.

Op zich was het bezoek wel een schot in de roos. Het was tijdens het hoogtepunt van de onderzoeksrechter Di Pietro in gang gezette operatie ‘Mani Politi’ (Schone Handen), waarbij de Venetiaanse playboy & minister van buitenlandse zaken voor de Socialisten, Gianni de Michaelis, uit zijn ambt werd ontzet en opgesloten. Hij bleek niet de enige Venetiaan met vuile handen. Wij vergaderden in het paleis van het Regiobestuur aan het Canal Grande, maar dat was akelig leeg, daar alle bestuurders in het kielzog van de Michaelis bleken te zijn afgezet, verdwenen of in het gevang gezet. Een leerzame ervaring over de praktijk van de politiek.

De daarop volgende keer dat we weer in Venetië vergaderden, was het wederom op uitnodiging van Bruno Visentini van de pri, die overigens geen deel van de liberale fractie meer uitmaakte, maar wel voorzitter was van de Fondazione Cini op het eilandje San Giorgio. Daar vergaderden wij op het moment dat de engel op de toren van de St. Joriskerk door de bliksem getroffen werd en door de brandweer en een helicopter afgevoerd moest worden. Dat verstoorde het vergaderritme wel wat, want tijdens deze vlucht van de gevallen engel moest het gebouw worden ontruimd.

Evenmin goed voor het vergaderritme was de omstandigheid dat tezelfdertijd het filmfestival van Venetië gaande was, als altijd in het Excelsior Hotel op het Lido. Een aantal van onze meegereisde medewerksters en secretaresses wilden daar absoluut gaan kijken. Het gerucht ging dat Richard Gere er zou zijn. Geen van de afgevaardigden wilden echter met hen mee en we hadden trouwens ook geen toegangsbewijzen. Ik zat daar niet mee

[p. 47]

en bood de dames aan als hun begeleider op te treden - Richard Gere komt men immers niet elke dag tegen!

Voor de gelegenheid had ik mij gehuld in passend Amerikaans zomerpak, licht met fijne blauwe streepjes, en voorzien van een voorraad sigaren. Zo kwamen wij op het Lido aan, een lelijke bebaarde heer van middelbare leeftijd met een dikke sigaar in gezelschap van een zestal piekfijn uitgedoste lieftallige jonge vrouwen. Klaarblijkelijk was dit een gouden formule in een passende uitdossing, want zonder enig probleem en zonder dat iemand ons vroeg wat wij kwamen doen, liepen wij het Excelsior Hotel binnen en namen deel aan een daar om mij onbekende reden gevierde champagne party. Dit uitje heeft mij bij de fractiestaf veel goodwill opgeleverd en als er nog wel eens enkele keer in de fractie kom, beginnen de dames er telkens weer over. Dat we tussen de champagne door Richard Gere noch enig andere mij bekende filmster of diva hebben kunnen waarnemen, mocht de pret niet drukken.

Dat er ook nog een ander Venetië bestaat, bleek toen ik later nog eens heen reisde met mijn echtgenote, die met een aantal studenten van haar universiteit op studiereis in Noord Italië was. We hadden geen hotel besproken, we waren niet op parlementaire missie, dus het was een hele toer een onderkomen te vinden. Uiteindelijk kwamen we in een zeer eenvoudige bed and breakfast dat nog voorbij het getto lag aan een heel stil grachtje. Daar leerden we het echte Venetiaanse leven kennen. Het was er zo stil dat elke voetstap ons deed ontwaken, en dat we in de diepe nachtelijke stilte elk bootje konden horen waarmee de vissers naar de lagune tuften om ver weg van alle palazzo's en filmsterren hun dagelijks brood te verdienen.