Hollands Maandblad. Jaargang 2008 (722-733)

[p. 20]

Onfeilbaar
door Florus Wijsenbeek

Tijdens de februarizitting 2008 van het Europees Parlement in Straatsburg bleek er zo weinig aan wetgeving op de agenda te staan, dat de afgevaardigden hun toevlucht namen tot een reeks debatten over de toestand in de wereld. Die gaf - en geeft nog steeds - zeker reden tot zorg, maar het werd al snel duidelijk dat het Europees Parlement er weinig aan kon veranderen.

Niets ten nadele van al de gloedvolle diagnoses, maar het was misschien jammer dat juist bij deze zitting niet - zoals vaker wordt gedaan - de gaatjes in de agenda waren opgevuld met de een of andere religieuze hoogwaardigheidsbekleder. Die worden geregeld uitgenodigd om de Europese afgevaardigden te wijzen op hun morele verantwoordelijkheden en ethische standaarden. Dat zou nu goed van pas zijn gekomen, want precies deze week bleek dat er met de betalingen aan de persoonlijke medewerkers van de geachte afgevaardigden - die opvallend vaak familieleden in dienst bleken te hebben - nogal het een en ander mis was.

Gelukkig gaven de navolgende maanden ampel gelegenheid voor ethische bespiegelingen en morele overpeinzingen, omdat achtereenvolgens de Groot Moefti van Damascus, de Opperrabbijn van het Verenigd Koninkrijk en de paus van het Vaticaan hun opwachting in het Parlement kwamen maken. Vlak voor hun bezoeken was trouwens de Britse kroonprins Charles ook al geweest, zij het in Brussel, en had reuze veel bijval gekregen voor zijn eveneens hooggestemde uiteenzettingen aangaande het klimaat en gezondheidsvoedsel.

Ook al in mijn tijd kwamen er naast staatshoofden en regeringsleiders - variërend van ons eigen staatshoofd Beatrix, haar Jordaanse collega (toen nog) Hoessein, president Reagan van de Verenigde Staten tot de dienstdoende Bondspresident van Zwitserland - met enige regelmaat kerkleiders en geestelijke voormannen ons toespreken. Zo heb ik de Dalai Lama, de patriarch Batholomeus van Constantinopel, aartsbisschop Runcy van Canterbury en diverse pausen langs zien komen.

Vooral die laatsten vielen niet in de smaak van mijn toenmalige collega dominee Ian Paisley, nu de inmiddels al weer afgetreden minister-president van Ulster. Hij had er een handje van om de paus beurtelings uit te maken voor ‘Grote Hoer van Babylon’, ‘Old Redsocks’ of ‘Antichrist’. Sterker nog: hij demonstreerde niet alleen in woord maar ook in gebaar tegen het pausbezoek in de plenaire vergaderzaal en moest al schreeuwend en tierend met forse hand door een aantal bodes worden afgevoerd.

Ik was het destijds niet geheel met mijn medeparlementariër eens. Ook al ben ik zelf het roomse geloof bepaald niet toegedaan, toch was ik van oordeel dat de paus wel degelijk, net zoals al die andere Europese staatshoofden een geldige reden had om in het Europees Parlement te spreken. En dan niet zozeer omdat de Europese eenwording een rooms complot is, zoals minister-president Willem Drees oprecht scheen te denken, maar meer omdat Vaticaanstad toch een staat is - weliswaar geen democratische - die in bepaalde opzichten deel uitmaakt van de Europese Unie, al was het maar vanwege het opstrijken van export-subsidies van landbouwproducten.

Wie op officieel bezoek gaat in Rome bij de instellingen van de Italiaanse Republiek moet overigens ook altijd bij het Vaticaan langs. Toen ik kabinetschef was van de voorzitter van het Europees Parlement, was het de bedoeling dat ik hem daarheen zou begeleiden, maar dat ging helaas niet door. De voorzitter liet zijn beurt voorbij gaan ten gunste van mijn Franse adjunct voor wie een foto met de Heilige Vader - toen nog Paulus vi - van enig belang was in zijn pogingen gekozen te worden in

[p. 21]

de Senaat van zijn land. Inderdaad is hij nu alweer vele jaren comfortabel Senator in zijn thuisland, hoewel ik niet zeker weet of dit te danken is aan de pauselijke photo opportunity.

Overigens kwam ik toch terecht in het Vaticaan op Europese kosten, daar er korte tijd later in Rome een vergadering was met parlementsleden uit de zogeheten acp-landen. Dat acp staat voor ‘Africa, Caribbean & Pacific’, en het betrof hier dus voornamelijk afgevaardigden uit voormalige koloniën. Met hen togen we dus weer verplicht naar het Vaticaan. Dit bezoek was toen overigens niet geheel van politieke betekenis ontbloot, want het staatshoofd van Zaïre, Mobutu, had zojuist met de roomse kerk gebroken. Paus Paulus wist dit heel goed - dat zou blijken zodra het officiële gedeelte van het bezoek was afgelopen en hij afstormde op de deelnemers met de luipaard-petten uit Zaïre om zich langdurig met hen te onderhouden.

Maar zover was het nog niet toen we op weg gingen naar de audiëntie en zich een zonderling incident voor mijn ogen ontvouwde. We liepen met de hele stoet van zwarte, witte, bruine en gele afgevaardigden - allen op hun paasbest uitgedost - naar de audiëntiezaal over een grote binnenplaats in Vaticaanstad. We werden daar opgevangen door een kardinaal met een enorme rode sjerp over zijn kolossale pens. Kennelijk had hij onze toenmalige parlementsvoorzitter Cees Berkhouwer al eerder ontmoet, want hij omhelsde hem innig alsof het om de verloren zoon ging. Dit bleef niet onopgemerkt, vooral niet onder de rooms-katholieke collega's, die zich veel van dit bezoek hadden voorgesteld.

Naast mij deed de kvp-afgevaardigde Harry Notenboom hardop zijn beklag tegen zijn even roomse collega Wim Schuyt. ‘Wat moet die



protestantse Berkhouwer onze kardinalen omhelzen?’ hoorde ik hem zeggen op een toon die aangaf dat de stemming nog voor de eigenlijke audiëntie bedorven dreigde te raken. Derhalve probeerde ik mijn baas Berkhouwer zo snel mogelijk uit de omklemming van de kardinaal te bevrijden en gaf ik hem voorzichtig door dat er gemopperd werd in roomse kring. Berkhouwer was weliswaar protestants en liberaal, maar had een alleszins bourgondische inborst en begreep dat optreden nodig was om godsdienst-fricties in eigen kring in de kiem te smoren.

Ik moet toegeven dat zelfs ik versteld stond over de eminente oplossing die de voorzitter ter plekke bedacht. Berkhouwer had als leider van het eerdere parlementaire bezoek aan het Vaticaan een herinneringsmedaille van de paus gekregen. Daarmee ging hij direct naar Notenboom en zei: ‘Harry, de Heilige Vader had me al eerder zo'n medaille gegeven en zei me dat ik hem deze keer aan een andere voorman van de delegatie moest doorgeven. Je begrijpt dat ik daarbij onmiddellijk aan jou dacht.’ - Alles vergeven en vergeten, de godsdienstvrede hersteld, en de medaille heeft nog jaren in Huize Notenboom in Limburg naast het Mariabeeld boven het dressoir gehangen.

Een heel andere gebeurtenis met de paus - de huidige ditmaal - overkwam mij nog niet zo lang geleden in Warschau. Ik was daar voor een congres met diverse geldgevers van joodse gemeenschappen in Centraal- en Oost-Europa. Het congres viel samen met het eerste bezoek aan Polen van de opvolger van de Poolse paus Johannes Paulus ii, de Duitser Benedictus xvi, voormalig kardinaal Ratzinger van München. De Poolse opperrabbijn Goldstein - die overigens afkomstig is uit New York - had ons gevraagd aanwezig te zijn bij het monument voor de opstand van het getto van Warschau als de paus daar zijn speciale zegen zou verstrekken aan de overlevenden van ‘de rechtvaardigen’, zij die met gevaar voor eigen leven joden gered hadden van de holocaust.

Zo'n gelegenheid is omgeven met veiligheidsmaatregelen en we moesten enkele weken van tevoren een kopie van onze paspoorten opsturen en die paspoorten op de dag zelf

[p. 22]

bij ons hebben. Nu ben ik gewoonlijk een oppassend mens en in het buitenland heb ik mijn paspoort doorgaans bij me, maar laat ik het nu juist op die dag in een ander jasje hebben laten zitten. Ik bemerkte dit pas nadat we al twee controles waren gepasseerd. Rabbijn Goldstein tilde er niet zwaar aan. ‘Ach kom maar gewoon mee,’ zei hij. ‘Je staat immers op de lijst van degenen die zijn aangemeld en dat kun je wel aantonen.’

Dat klonk geruststellend, maar bij de laatste controlepost voor het monument bleek dat bij de politiepost aldaar een bladzijde van de doorgefaxte lijst ontbrak. Er stond al een hele rij rechtvaardigen, ambassadeurs en joodse hoogwaardigheidsbekleders te dringen voor het hek, en even sloeg de schrik me om het hart. Gelukkig wisten de talrijke politiemensen zich geen raad en vroegen in hun wanhoop aan de rabbijn zelf aan te wijzen wie er wel en niet doorgelaten mocht worden. Dit was wat mij betreft geen enkel probleem, en het hielp ook dat als ik met hoofddeksel en baard ben uitgerust er voor niemand enige twijfel mogelijk is tot welke bevolkingsgroep ik behoor.

Van het voormalig getto is op de plek van het monument overigens niets meer te zien. Warschau is aan het einde van de oorlog achtereenvolgens door de Duitsers en de Russen totaal met de grond gelijkgemaakt. Daarna was er, al dan niet met opzet, op de plek van het getto een nieuwe wijk in de bekende Oost-Europese Stalin-architectuur gebouwd. Hoe gehaast dat was gebeurd, bleek wel uit het feit dat de flats van ellende voor onze ogen bijna in elkaar zakten. Het viel nog mee dat ze niet al te dicht op elkaar stonden, zodat we ons konden koesteren in een straaltje zonlicht dat tussen de hoogbouw doorglipte terwijl we stonden te wachten op de Heilige Vader.

De paus was te laat, en niet zo'n beetje ook, want we hadden ruimschoots de gelegenheid ons te onderhouden met doorgaans zeer bejaarde rechtvaardigen, die zonder uitzondering allemaal ook Duits spraken. Velen van hen waren nog steeds overtuigde communisten, alhoewel er in Polen alle reden is geweest zich van die overtuiging af te keren. Andere helden waren juist tot de tegenovergestelde mening gekomen en waren nu ultrarechts, een politieke oriëntatie waarvoor op dit moment in Polen alle ruimte bestaat, getuige het recente succes van de tweelingbroers Kaczynski, die tot voor kort premier en president waren (en als jongetjes ooit samen zijn begonnen als sterretjes in kinderfilms).

Net toen na ruim een uur wachten zich enige vermoeidheid van de bejaarde dames en heren meester begon te maken, werd ons door een politiefunctionaris medegedeeld dat de Heilige Vader nu toch echt onderweg was. Inderdaad kwamen niet lang daarna achtereenvolgens vijf brandweerauto's; zes ambulances en nog meer politieauto's met grote snelheid langs scheuren. En ja hoor, in hun spoor dook ook de pausmobiel op, omgeven door drie open auto's gevuld met zwartgerokten die waren voorzien van paarse dan wel rode kalotjes.

Eerlijk gezegd heeft de pausmobiel nog het meest weg van een witte lijkauto met de kist rechtop, zodat je het daarin uitgestalde lichaam goed kunt zien. Maar veel tijd daarover na te denken hadden we niet, want wie schetst onze verbazing toen het gevaarte eerder meer dan minder vaart ging maken toen het onze richting opkwam. Nog sterker, paus Benedictus keek niet eens onze kant uit, terwijl wij toch pontificaal - excusez le mot! - stonden opgesteld voor het gettomonument. Hij scheurde in zijn pausmobiel linea recta door naar de Stalinbouw, waar de enige bezienswaardigheid bestond uit schimmel en verval. Er werd niet geremd, niet gestopt, niet gezwaaid - weg was de pausmobiel.

U kunt zich de teleurstelling van de rechtvaardigen voorstellen. Mijn eigen reactie was ook al niet diplomatiek. ‘Wat kun je anders van zo'n rotmof verwachten?’ zei ik tegen een Israëlische collega. Ik schrok een beetje van mijn woorden, want hij komt oorspronkelijk uit Duitsland, maar zijn reactie was nog bijtender: ‘Toen hij al die baarden en keppeltjes zag heeft de paus natuurlijk tegen zijn chauffeur geroepen: “Joden! Gas geven!”’

Een ding is zeker: de Poolse clerus had deze paus slecht van advies gediend. En de stemming werd niet beter toen de volgende dag de Poolse opperrabbijn op straat verwond werd door de messteken van een fanatieke roomskatholiek, die hem aanviel onder de kreet ‘Polen voor de Polen’.