Logo DBNL
Hollands Maandblad. Jaargang 2008 (722-733) (2008)

Hollands Maandblad. Jaargang 2008 (722-733)

(2008)– [tijdschrift] Hollands Maandblad–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

‘You are no Abe!’
Elke Amerikaanse president wil de nieuwe Lincoln zijn
door Thomas Bersee

Wie denkt dat de aanstaande Amerikaanse verkiezingen gaan over de Oorlog in Irak, of over de kredietcrisis, of over de toekomst van de Atlantische Alliantie, of over de economische recessie of over de strijd tegen terreur heeft het mis. Nu ja, grotendeels mis, het gaat ook een klein beetje over dat alles, maar eerst en vooral - en iedere Amerikaan weet dat - gaat de strijd tussen de Democraten en de Republikeinen over de vraag wie zich de enige echte en onvervalste erfgenaam van Abraham Lincoln mag noemen.

Deze strijd is niet nieuw. Het getouwtrek duurt op z'n minst al sedert president Franklin D. Roosevelt onomwonden zei: ‘Ik denk dat het voor ons Democraten tijd is om Lincoln op te eisen.’ Dat was uiteraard tegen het zere been van de Republikeinen, die hun feitelijke Founding Father ten koste van alles voor zichzelf wilden houden, en sindsdien is het getouwtrek nooit meer opgehouden. Dat geldt ook voor de huidige kandidaten voor het presidentschap. Vergeet even de kwestie ras, of de kwestie vrouw, of de kwestie oorlogsheld. Au fond gaat het om de kwestie ‘van wie is Abraham Lincoln’.

Neem de Republikeinse kandidaat John McCain. Als een repeterende cd blijft hij er maar op hameren dat hij de partij vertegenwoordigt van Lincoln. En op het omslag van zijn boek Hard Call: Great Decisions and the Extraordinary People Who Made Them dat eind vorig jaar ter ondersteuning van zijn campagne uitkwam, prijkt levensgroot het imposante Lincoln Monument, met de zestiende president vanaf zijn troon neerkijkend op Amerika.1 In dit werk komt McCain met een bonte lijst bekende en minder bekende helden die hem inspireerden. Onder hen zijn Gertrude Ederle (de eerste vrouw die het Kanaal overzwom), King Gillette (uitvinder van het veiligheidsscheermes), Judah Folkman (de grondlegger van de chemotherapie), Ellen Johnson-Sirleaf (de huidige president van Liberia), Winston Churchill, generaal Douglas MacArthur, Harry Truman (vanwege zijn nederigheid), Gerald Ford (vanwege zijn pardon aan Nixon), Neil Amstrong, Michael Gorbatsjov, Alexander Solzhenitsyn en Ronald Reagan - maar de belangrijkste is Abraham Lincoln, de ultieme Amerikaanse held en martelaar die leefde van 1809 tot 1865 en de laatste vier jaar van zijn leven president was tot hij met een pistoolschot werd vermoord door John Wilkes Booth tijdens een lachsalvo in het Ford's Theatre in Washington DC. Voor hem reserveert McCain het gehele laatste hoofdstuk van zijn boek.

Sterker nog: in dit hoofdstuk lijkt zijn eigen inaugurele rede als president al kant en klaar te zijn afgedrukt. Zo schrijft hij: ‘Misschien is Lincoln wel de grootste man die dit land ooit heeft voortgebracht, een man die zijn leven gaf voor een zaak die nog groter was dan hijzelf. [...] Hij was er toen we hem nodig hadden. In armoede en nederigheid geboren, zijn hart overladen met smart, geplaagd door kritiek en tegenspoed, zou hij niet zwichten voordat hij het land had gered dat hij liefhad.’

En dan moet de apotheose nog komen: ‘Lincoln was de belangrijkste beleidsmaker in onze geschiedenis. We zijn Lincoln grote eerbied verschuldigd voor hoe hij de natie door de zwaarste beproeving leidde en we richten ons tot hem om onze leidsman te zijn voor het begrijpen van onze verantwoordelijkheden voor de grote natie die hij redde.’ - Ten slotte volgt als niet mis te verstaan slotakkoord van McCains boek de integrale tekst van de Tweede Inaugurele Rede van Lincoln.

Het enige wat McCain nog hoeft te doen voordat hij zijn intreerede kan uitspreken, is de strijd om Lincoln te winnen van Barack Obama of Hillary Clinton. Tegen Obama krijgt hij een harde dobber. Dat is een Lincoln-adept in hart en nieren. In april 2005 was Obama een van de sprekers bij de opening van het Lincoln Museum in Springfield, de hoofdstad van zijn thuisstaat Illinois. Van Time kreeg hij meteen de uitnodiging om zijn rede om te werken tot een essay.

Het betoog verscheen in de aflevering van 26 juni 2005 onder de titel ‘Wat ik zie in de ogen van Lincoln’.2 Obama vergeleek zichzelf zonder enige gêne met de zestiende Amerikaanse president: ‘Toen ik mij als zwarte man met een rare naam, geboren in Hawaï, met een zwarte vader uit Kenia en een blanke moeder uit Kansas, kandidaat stelde voor de Amerikaanse senaat, was er eigenlijk geen slechter scenario denkbaar om te winnen - behalve dan misschien dat van die jongen uit een blokhut op de prairie in Kentucky die niet langer dan een jaar onderwijs had genoten, maar opklom tot de belangrijkste burger van de staat Illinois en de grootste president van de natie.’ - Hij bedoelde uiteraard Lincoln, die hem deed denken ‘aan iets veel groters, aan een grondtrek van het Amerikaanse karakter: het geloof dat we onszelf steeds kunnen vernieuwen om nog grotere dromen te koesteren’.

Het essay leverde Obama prompt de bijnaam ‘Lincoln 2.0’ op. De Republikeinen roken meteen onraad en sloegen terug. Peggy Noonan, de vileine tekstschrijfster van Ronald Reagan, was het venijnigst. In een column in The Wall Street Journal sneerde ze: ‘De voorheen behoedzame senator Barack Obama legt in Time uit dat hij precies Abraham Lincoln is, maar dan nog iets beter.’

Maar Obama liet zich niet uit het veld slaan. Op 10 februari 2007 (twee dagen voor de 198ste verjaardag van Lincoln) maakte Obama officieel zijn kandidatuur voor het Amerikaanse presidentschap bekend. Plaats van handeling was het plein voor het Old State Capitol in Springfield, precies de plek waar Abraham Lincoln zijn politieke carrière was begonnen en in 1858 een van zijn bekendste speeches tegen de slavernij hield, die bekend is geworden onder de titel ‘A house divided against itself cannot stand’ naar een zin uit de inleiding.

Net als McCain schreef Obama een boek The Audacity of Hope: Thoughts on Reclaiming the American Dream om zijn aspiraties te ondersteunen, en net als McCain raakt hij in dit boek niet over Lincoln uitgepraat.3 Maar vanwege zijn Afrikaans-Amerikaanse afkomst is Obama's relatie tot Lincoln complexer dan die van McCain. In de zwarte gemeenschap is Lincoln immers allang niet meer de Grote Bevrijder die hij eens was, en soms wordt hij zelfs afgedaan als ‘a white man's president’. In navolging van veel zwarte historici stelt Obama dat Lincoln wat betreft rassengelijkheid beperkte opvattingen had (Obama treedt wijselijk niet in details, maar Lincoln zou tot ver in zijn presidentschap de terugkeer van de zwarte bevolking naar Afrika hebben voorgestaan). Verder erkent Obama dat de Emancipatie Proclamatie waarmee Lincoln een einde aan de slavernij maakte eerder een militaire noodmaatregel was dan een moreel ingegeven klaroenstoot voor rechtvaardigheid.

‘Maar,’ zo concludeert Obama, ‘het zouden juist de onvolkomenheden zijn - en het zelfbesef van deze gebreken die in elke rimpel van zijn doorgroefde gezicht stond geëtst en die zich weerspiegelde in zijn trieste ogen - die hem zo boeiend maakten.’ Sterker nog: volgens Obama was Lincoln ook maar een mens, doch wel een mens van wie ‘zelfs in tijden van diepe crisis het morele kompas altijd in de juiste richting bleef wijzen’. Zonder het expliciet te zeggen, grijpt Obama terug naar wat in de vorige eeuw de grote zwarte leider W.E.B. Du Bois over de president zei: ‘Ik houd van Lincoln, niet omdat hij perfect was, maar juist omdat hij dat niet was en toch zegevierde.’

In de epiloog vertelt Obama dat hij in zijn eigen tijden van crisis vaak gaat hardlopen: ‘De trappen op naar het Lincoln Memorial. 's Avonds is dit grote monument verlicht maar vaak verlaten. Ik sta dan tussen de marmeren zuilen en lees het Gettysburg Address en de Tweede Inaugurele Rede. En op die plek denk ik aan Amerika en aan degenen die het land opgebouwd hebben. En aan mensen zoals Lincoln en Dr. King, die uiteindelijk hun leven

gaven terwijl ze bezig waren een onvolmaakte eenheid te vervolmaken. En alle anonieme mannen en vrouwen, slaven en soldaten en kleermakers en slagers die levens voor zichzelf en hun kinderen en kleinkinderen opbouwden steen voor steen, spoorstaaf na spoorstaaf, vereelte hand na vereelte hand, om het landschap van onze gemeenschappelijke dromen vorm te geven. Dat is het proces waarvan ik deel wil uitmaken. Mijn hart stroomt over van liefde voor dit land.’

 

Mooie woorden. Lincoln zou het niet beter gezegd kunnen hebben. Maar of Obama het Witte Huis zal halen, valt natuurlijk nog te bezien. Niet alleen McCain, maar ook Hillary Clinton staat nog in de weg. Hoewel zij in diverse speeches heeft verwezen naar de Amerikaanse Aartsvader (en meer dan eens meedeed met het getouwtrek door op te merken: ‘I secretly believe Abraham Lincoln would be a Democrat were he here right now’), lijkt zij toch niet zoveel met Lincoln op te hebben, zeker niet nadat zij werd betrapt op een fout toen zij een beroemd citaat van hem aanhaalde. Haar ambigue houding is misschien geen wonder sinds haar man in de Lincoln Bedroom in het Witte Huis met stagiaires aan de gang was, terwijl zij in belendende kamers het land probeerde te redden.

Voor een bezoek aan de befaamde Lincoln Bedroom hoef je tegenwoordig trouwens geen donaties meer aan de kas van de Clintons te maken, en je hoeft zelfs niet naar de VS te vliegen. Je kunt de slaapkamer van Lincoln gewoon thuis vanachter je pc bezoeken. En als je dan toch naar de website van het Witte Huis surft, laat je dan even virtueel rondleiden in de Oval Office door de zittende president George W. Bush himself. Hij is immers ook een groot fan van de zestiende president. In de presidentiële werkkamer heeft Bush een groot portret van Lincoln laten ophangen, en op een bijzettafeltje heeft hij ook nog eens een buste van zijn illustere voorganger laten plaatsen.

Tijdens de rondleiding tikt Bush de buste liefkozend in de nek en zegt in typische Bush-speak: ‘Amerika samenbinden, dat is de taak van de president, en Lincoln had het hierbij het zwaarst. Hij is een van mijn favoriete presidenten en dat niet alleen vanwege zijn grote wijsheid en innerlijke kracht, maar ook omdat hij van Amerika hield en wist dat de eenheid van Amerika belangrijk was voor de toekomst van ons land.’4

 

De Lincoln-gekte belooft trouwens nog erger te worden. Volgend jaar is het op 12 februari precies tweehonderd jaar geleden dat Lincoln werd geboren. Ter herdenking heeft het Amerikaanse Congres de periode van 12 februari 2008 tot en met 12 februari 2010 uitgeroepen tot Lincoln Year.5 Oversized is een Amerikaanse vinding, en wellicht viert men dit kroonjaar voor Lincoln daarom vierentwintig maanden lang. Aan de vooravond van het lange Lincoln-jaar zei president Bush tijdens een bijeenkomst op het Witte Huis: ‘Ik sta verbaasd dat er alweer 200 jaar voorbij zijn, want het lijkt nog niet eens zo lang geleden. Van alle opvolgers van George Washington heeft hij de grootste stempel op het presidentschap en op het land gedrukt. En nog altijd is hij in het Witte Huis aanwezig.’

Dat laatste bleek een metafoor, want Bush lichtte dat ‘aanwezig’ zijn wijsgerig toe: ‘Aan mij wordt vaak gevraagd of ik ooit wel eens de geest van Lincoln heb gezien, en dan zeg ik, ik ben 22 jaar geleden al gestopt met drinken.’ Vervolgens mocht een historicus wat zeggen, en die probeerde zijn gastheer met welgekozen woorden op te beuren: ‘Veel presidenten, ook Lincoln, werden in hun tijd als mislukt beschouwd, maar dat veranderde toen historici later nieuwe zaken aan het licht brachten. Nu is Lincoln de president waartegen alle andere worden beoordeeld.’6

En dat is een waar woord. Van alle 43 presidenten die de Verenigde Staten hebben gehad, wordt Lincoln steevast beschouwd als de allergrootste. In 1948 vroeg de Harvard-historicus Arthur M. Schlesinger Sr. zijn vakgenoten in den lande om alle Amerikaanse presidenten te jureren. Lincoln kwam als beste uit de bus, en ook bij zowat alle keren dat de enquête werd herhaald.7 De grootheid van Lincoln zou voortkomen uit zowat alle aspecten van zijn



illustratie

presidentschap: hij schafte de slavernij af, hij hield de natie bijeen, hij blies de beginselen van gelijkheid en vrijheid nieuw leven in, zijn toespraken waren literaire juwelen en uiteindelijk stierf hij als martelaar.

Maar er zijn meer redenen waarom Lincoln geldt als de standaard voor presidentieel leiderschap. Hij had de gave om te leren van zijn fouten, hij deelde succes met zijn medewerkers maar nam de verantwoordelijkheid voor blunders, hij stond in nauw contact met de troepen in het veld en bezocht veelvuldig de gewonden en bovenal communiceerde hij effectief met het Amerikaanse volk. Lincoln is daarom ook wel de eerste mediapresident genoemd. Zijn toespraken waren kort en krachtig en doorregen met poëtische frasen en stevige one-liners. Geen wonder dat president John F. Kennedy later zijn tekstschrijvers opdracht gaf om de speeches van Lincoln zoveel mogelijk te imiteren.

De innige band tussen de Amerikanen en hun zestiende president ontging ook Johan Huizinga niet. In zijn Mensch en Menigte in Amerika schreef hij: ‘De liefde en de herinnering van een groot volk concentreert zich op een paar groote mannen. Zoo moet het zijn. [...] Lincoln heeft als nationale held in de vereering van het volk Washington een goed deel op zijde gedrongen. [...] in Lincoln komen al de eigenschappen, den Amerikaan dierbaar, samen, en het is niet het minst zijn omhoog-

klimmen door eigen kracht, wat hem tot zulk een nationaal symbool heeft gemaakt.’8

 

Over Lincoln zijn meer boeken en artikelen verschenen dan over wie dan ook uit de wereldgeschiedenis, afgezien van Jezus van Nazareth, zijn moeder de Maagd Maria en Shakespeare. Al in 1939 - de teller stond toen op 3958 publicaties - stelde een historicus vast dat over Lincoln nu alles wel zo'n beetje gezegd was. Hoe ongelijk kun je hebben? Sindsdien zijn er ruim tienduizend nieuwe titels over Lincoln bijgekomen, en met het nakende dubbele jubileumjaar tekent zich aan de horizon al een nieuwe tsunami van drukwerk over de zestiende president.

Inmiddels is het gezicht van Lincoln het meest afgebeelde gelaat van alle mensen die ooit op aarde leefden. Nu ja, helemaal eerlijk is die wedstrijd niet. In 1909 verscheen ter gelegenheid van zijn honderdste geboortejaar Lincoln op de Amerikaanse dollarcent, en inmiddels zijn er meer dan een half biljoen van geslagen.9

Lincoln is in elk geval nog zo dominant aanwezig dat geen enkele Amerikaanse president of presidentskandidaat om hem heen kan. Soms wordt het zijn opvolgers zelfs te veel. Al begin vorige eeuw mopperde president Theodore Roosevelt bij zijn afscheid bitter dat niemand zich Lincoln nog zou herinneren als er geen burgeroorlog was geweest, en dat als hijzelf de kans had gekregen in zijn ambtstermijn een behoorlijke oorlog te voeren (en niet de Nobelprijs voor de Vrede had gekregen), hij ook eeuwige roem had verworven. Helemaal zuur was het voor deze Roosevelt dat zijn aartsrivaal en latere opvolger Woodrow Wilson zomaar de Eerste Wereldoorlog in de schoot kreeg geworpen, en prompt werd vergeleken met Lincoln.

De Republikeinen vonden het ook niet bepaald grappig dat de volgende democratische president Franklin D. Rooselvelt er alles aan deed om Lincoln uit hun partij weg te kapen toen hij zich onverbloemd uitriep tot diens politieke erfgenaam. Natuurlijk was dat vooral ingegeven om electorale steun te verwerven van de zwarte bevolking die traditiegetrouw stemde op de partij van de ‘Great Emancipator’. Maar dat er meer aan de hand was, bleek wel toen First lady Eleanor Roosevelt openbaar maakte dat wanneer ze nog laat aan het werk was in het Witte Huis ze dan soms het gevoel had dat Lincoln achter haar stond.

Dat gevoel had onze eigen koningin Wilhelmina blijkbaar ook. Toen zij in 1942 in het Witte Huis logeerde om met fdr te praten over het naoorlogse Europa, bracht ze de nacht door in de Lincoln Slaapkamer en werd ze daar de volgende ochtend bewusteloos op de vloer gevonden. Toen ze was bijgekomen, vertelde hare majesteit dat ze ruw uit haar slaap was gewekt door een harde bons op de deur. Toen ze opendeed, stond ze oog in oog met president Lincoln en was ze van schrik onderuit gegaan.10

De rol van de Lincoln Slaapkamer was daarmee niet uitgespeeld. Zo zei Jacky Kennedy over dit vertrek: ‘Van alle kamers in het Witte Huis hield ik het meest van de Lincoln Bedroom - hoewel dat in feite nooit zijn echte slaapkamer is geweest - met dat grote bed dat op een kathedraal lijkt. Als ik de kamer binnenging, overviel mij hetzelfde gevoel van vrede als wanneer ik een kerk binnentrad. Ik voelde zijn kracht en het was alsof ik met hem sprak.’ Dat is mogelijk, maar zeker is dat als Jacky van huis was, haar man John het extra grote bed gebruikte voor zijn buitenechtelijke afspraken.11

De Kennedy's waren trouwens echte Lincoln-fans. Na de moord op John F. Kennedy, gaf zijn broer Robert opdracht aan historici en protocolexperts om uit de presidentiële archieven alle details van Lincolns begrafenis op te duikelen. Om de verwantschap tussen beide presidenten te onderstrepen, moest de rouwceremonie voor jfk zoveel mogelijk lijken op die voor Lincoln. Zo lag de door paarden getrokken en met de Amerikaanse vlag afgedekte kist op dezelfde affuit als die van Lincoln. Het graf van jfk met daarop een eeuwige vlam, ligt in het verlengde van de Arlington Memorial Bridge en het Lincoln Monument. En na afloop van de begrafenis lieten Jackie, Robert en broer Ted zich in een zwarte limousine naar het Lincoln Monument rijden om daar een tijd lang te mediteren hoe het nu verder moest met Amerika en de Kennedy-dynastie.



illustratie

De daaropvolgende keer dat Robert het Lincoln Monument zou aandoen, was tijdens zijn eigen begrafenisrit in 1968. Bij het Lincoln Monument werd de rouwstoet met Roberts kist opgewacht door een menigte met brandende fakkels, en toen de lijkwagen even halt hield, werd spontaan ‘The Battle Hymn of the Republic’ aangeheven, het patriottische lied uit de tijd van Lincoln.

Maar ja, ook Kennedy-hater Richard Nixon had al op twaalfjarige leeftijd een portret van Lincoln boven zijn bed hangen. En toen hij zelf het Witte Huis had betrokken dwaalde hij in tijden van crisis - en zijn presidentschap was met de Vietnam-oorlog en de Watergate-affaire in feite één grote crisis - 's nachts rusteloos door de gangen om tegen de portretten van zijn voorgangers te praten, maar vooral tegen dat van Lincoln. Op een keer liet hij zich midden in de nacht naar het Lincoln Monument rijden voor overleg met zijn mentor. En als het hem allemaal teveel werd, trok hij zich terug in de Lincoln Zitkamer.

Dit vertrek van nog geen vier bij vijf meter, werd al snel de lievelingskamer van de geplaagde president (in de Richard Nixon Library te Yorba Linda in California staat een replica). Hij had er zijn drank (veel) en zijn muziek (ook veel: een stereo-installatie met twee kasten vol klassieke lp's).12 Dit was ook de kamer waar de fameuze bidsessie met Henry Kissinger plaatsvond vlak voor Nixons aftreden. In de film ‘Richard Nixon’ (met Anthony Hopkins in de hoofdrol) van Oliver Stone speelt deze aangrijpende scène zich af onder een schilderij van Lincoln.

Later zou Nixon in het bekende interview met David Frost zijn onwettige praktijken vergoelijken door deze te vergelijken met de noodmaatregelen die Lincoln in strijd met de grondwet nam. Net als Lincoln was immers ook hij een oorlogspresident in een tijd dat

Amerika tot op het bot verdeeld was. Had Nixon in de waan verkeerd dat hij een hedendaagse Lincoln was, zijn opvolger Gerald Ford stelde zich meer bescheiden aan de natie voor als ‘just a Ford, not a Lincoln’.

Minstens even memorabel was een toespraak van Lincoln-liefhebber Ronald Reagan. In 1992 hield hij als voormalige president op de Republikeinse Conventie een enthousiasmerende speech waarin hij stelde dat de conservatieve revolutie van de Republikeinen gebaseerd was op wat hij presenteerde als een diepe wijsheid van Lincoln: ‘Je kunt de zwakkeren niet sterker maken, door de sterken te verzwakken. Je kunt de armen niet helpen door de rijken armer maken. Je kunt voor mensen niet altijd maar blijven doen wat ze eigenlijk voor zichzelf zouden moeten doen.’

Al snel bleek dat deze woorden helemaal niet van Lincoln afkomstig waren, en de Democraat Bill Clinton won prompt de verkiezingen. Op de dag van zijn inauguratie koos hij het Lincoln Monument als podium voor het ‘American Reunion Concert’ dat met 300.000 bezoekers het nieuwe regeringstijdperk swingend moest inluiden.

 

Zoals gezegd is de huidige president George W. Bush ook dol op Lincoln. Hij zou zelfs zijn ‘War on Terror’ aangrijpen om zich te draperen in de mantel van zijn voorganger. Van lezen houdt Bush niet, maar wel als het over Lincoln gaat. Een paar jaar terug bracht Het Witte Huis het verhaal in de wereld dat Bush de avond voor 9/11 vroeg naar bed was gegaan en toevallig nog wat had liggen lezen in een boek waarin stond hoe Lincoln de natie had gered. Na de val van Saddam Hoessein in 2003 was het dan ook geen toeval dat Bush zich voor zijn overwinningsspeech in vliegeniersuniform liet afzetten op het vliegdekschip uss Abraham Lincoln.

In datzelfde jaar zei Bush bij de aftrap van de nationale gebedsdag dat Lincoln ‘knew that his burdens were too great for any a man, so he carried them to God in prayer’. Bush gaf daarbij te kennen dat hij ‘net zoals Lincoln’ zich voortdurend tot God wendde. Bovendien liet Bush zich in gebed schilderen door een kunstenaar die faam had gemaakt met de heroïsche beeltenissen van brandweerlieden en politieagenten tijdens 9/11. Op dit schilderij wordt Bush aan weerskanten geflankeerd door de schaduwgestalten van Washington en Lincoln die - eveneens in gebed - allebei een hand op zijn schouder hebben gelegd.13

Kort gezegd: Bush kan geen genoeg krijgen van Lincoln. Tijdens de herverkiezingscampagne in 2004 onderstreepte een woordvoerder van het Witte Huis niet voor niets: ‘Lincoln was the last US president to seek re-election in the middle of a big war whose outcome remained uncertain.’ En onlangs betoogde een rechtsgeleerde aan de Universiteit van Berkeley nog dat Lincoln (net als Bush) nooit de oorlog had kunnen winnen als hij geen ongrondwettelijke maatregelen had genomen. Ook Lincoln stelde militaire tribunalen in, liet zijn tegenstanders zonder vorm van proces vastzetten en ontnam hen het grondwettelijke recht om in beroep te gaan tegen inhechtenisneming. Eigenlijk waren de verordeningen van Bush in het kader van de Homeland Security Act volgens deze jurist, nog aan de slappe kant. Tijdens de Burgeroorlog kwamen in vier jaar tijd immers 620.000 mensen om, terwijl datzelfde dodental nu binnen een dag mogelijk was door een terreuraanslag met chemische of nucleaire wapens.

Democratische criticasters van Bush, onder wie Madeleine Albright en Mario Cuomo, hebben zich nog wel verzet tegen Bush geflirt met Lincoln. Ze hielden hem diverse keren voor: ‘You sir, you are no Abe Lincoln.’ En in het verkiezingsjaar 2004 kwam Cuomo met een pamflet getiteld Why Lincoln Matters waarin hij stelde dat Lincoln in tegenstelling tot Bush nooit gepretendeerd had Gods plan te kennen.14 De kern is niet dat God aan onze kant staat, maar dat wij staan aan de kant van God, dat was het parool van Lincoln. Als Lincoln nu president was geweest, zo meent Cuomo te weten, had hij de vastgoedbelasting verhoogd, het groene licht gegeven voor stamcelonderzoek en natuurlijk ook Irak totaal anders aangepakt.

Zo bleek Cuomo zelf ook op Lincoln-missie te zijn. ‘Lincolns boodschap is duidelijk voor ons. ‘schreef hij, ‘Hij spreekt ons erop



illustratie

aan de uitdaging aan te gaan, moeizaam stap voor stap, om de grootheid van onze natie nog meer glorie te geven, met vast vertrouwen in de ultieme gerechtigheid van het volk, hier in ons nog steeds onvolmaakte land. En dan, zegt hij ons, het is onze roeping het geschenk van gelijkheid en eenheid naar de rest van de wereld te verspreiden - naar Afghanistan, Irak, Afrika, naar overal.’

Zulke krasse zendingstaal heeft zelfs George Bush nooit uitgeslagen, maar misschien was hij er toch een beetje door geïnspireerd toen hij in 2005 tijdens zijn eigen Tweede Inaugurele Rede zei: ‘The rulers of outlaw regimes can know that we still believe as Abraham Lincoln did: “Those who deny freedom to others deserve it not for themselves; and, under the rule of a just God, cannot long retain it.”’

Het is de ironie van de geschiedenis dat een van die ‘rulers of outlaw regimes’ zelf ook een groot Lincoln-adept is. Fidel Castro heeft immers vaak met zijn liefde voor Lincoln te koop gelopen. In 1959, kort na de Cubaanse revolutie, ging hij tijdens zijn bezoek aan Amerika op bedevaart naar het Lincoln Monument en naar zijn zeggen had hij (net als Bush) in zijn

werkkamer een buste van Lincoln. Kort voor zijn aftreden schreef Castro in de staatskrant van Cuba nog een artikel met als titel ‘Lang Leve Lincoln! Lang Leve Che!’ waarin hij Lincoln als strijder voor de mensenrechten op één lijn stelde met Che Guevara.15

 

Rest de vraag of Lincoln al deze adoratie verdient en inderdaad zo'n buitengewoon grote president is geweest. De beantwoording daarvan is niet eenvoudig, maar buiten kijf staat dat hij een groots redenaar was, en bovendien zijn eigen speeches schreef. Dat is zelfs in ons land niet onopgemerkt gebleven. In 1949 - het jaar waarin hij na veel weerstand eindelijk hoogleraar werd - schreef de Amsterdamse historicus J. Presser, die zeer kritisch stond tegenover de VS van zijn tijd, over Lincolns fameuze Gettysburg Address: ‘Amper driehonderd woorden, over een tiental zinnen verdeeld, vormen een van de nobelste toespraken der menselijke historie: en zij zullen een heilig bezit blijven van de mensheid zolang er onder ons worden gevonden, die geloven aan de levenskracht van het democratische beginsel, aan de vruchtbaarheid van de vrije gedachte, aan de noodzakelijkheid van eerbied voor de menselijke waardigheid.’16

Lincoln sprak zijn Gettysburg Address uit op 19 november 1863 op het oorlogskerkhof van Gettysburg. Vier en een halve maand eerder hadden de Unionistische troepen daar het leger van de Confederatie een grote nederlaag toegebracht, maar ten koste van zoveel slachtoffers aan eigen kant dat de weeë geur van lijkenrot nog in de lucht hing en de populariteit van Lincoln taande. Hoe beknopt ook, dit zou de belangrijkste en later meest geciteerde rede uit zijn carrière worden. Met de befaamde beginzin ‘Vier maal twintig en zeven jaar geleden hebben onze vaderen op dit continent een nieuwe natie voortgebracht, ontvangen in vrijheid en gewijd aan het beginsel dat alle mensen gelijk zijn geschapen’ greep Lincoln terug op de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring van 4 juli 1776 (de woorden ‘that all men are created equal’ komen niet voor in de Amerikaanse Grondwet die op 17 september 1787 werd aangenomen). En de slotzin van de rede is minstens even befaamd: ‘Een regering van het volk, door het volk, voor het volk zal niet verdwijnen van de aarde.’17

De andere speech van Lincoln die wereldberoemd werd, is zijn Tweede Inaugurele Rede. Hij sprak deze rede - die zijn eigen favoriet was - uit op 4 maart 1865, enkele maanden voordat hij werd vermoord. Het Zuiden stond op het punt zich over te geven, maar in Lincolns woorden klinkt geen zweem van triomf en hij maakt geen enkel verwijt. Lincoln claimt ook op geen enkele wijze inzicht te hebben in Gods plan met de VS, laat staan de wereld, en erkent naar protestants-christelijk beginsel dat beide partijen even schuldig zijn aan de strijd. Tot slot roept hij op tot eenheid en verzoening: ‘Met haat jegens niemand; met liefde voor allen [...] om alles te doen wat een rechtvaardige en duurzame vrede kan voltooien en bewaren tussen onszelf en met alle volkeren.’18

Ook deze toespraak is in Nederland altijd bewonderd, althans in de tijd dat men nog wist wie Abraham Lincoln was. Zo publiceerde de toen aankomende Leidse hoogleraar J.W. Schulte Nordholt in 1959 een Lincoln-biografie ter gelegenheid van diens 150ste geboortedag waarin hij uitgebreid inging op de Tweede Inaugurele Rede. De Amerikanistiek in Nederland was in die dagen nog een serieuze zaak en Schulte Nordholt koos een gloedvolle toon: ‘Het is onmogelijk deze woorden te lezen, zonder diep getroffen te worden door hun grootsheid. Het besef van menselijk tekort, het ernstig oordeel over de slavernij, en de met nadruk daarbij uitgesproken medeschuld van het Noorden zelf, de overtuiging van de zedelijke achtergrond van de strijd, en tegelijk van de andere dimensie in God, al ons idealisme begrenzend, hoe helder en edel was dat alles onder woorden gebracht.’19

 

Tijdens het dubbele jubileumjaar voor Lincoln zal de verjaardagstaart de vorm hebben van een speelfilm door Steven Spielberg. Er is een budget van 100 miljoen dollar en Liam Leeson is gecontracteerd voor de hoofdrol. Eerder speelde hij Oskar Schindler in Schindler's List (1993), eveneens onder regie van Spielberg. De film wordt gebaseerd op de bestseller Team of

Rivals; The Political Genius of Abraham Lincoln (2005) van de historica Doris Kearns Goodwin. Zij was speechschrijver voor president Johnson en maakte vervolgens faam met een biografie over hem. Ook won ze de Pulitzer Prijs met een biografie over Franklin en Eleanor Roosevelt en daarna schreef ze nog een bestseller over de Kennedy-familie.20

Nog voordat Goodwin haar bijna duizend pagina's tellende boek over Lincoln goed en wel gereed had, kocht Spielberg de filmrechten al. Daarna liet hij het een beetje afweten, omdat hij het te druk had met de verfilming van deel 4 van Indiana Jones en een speelfilm over Kuifje. Het is daarom nog maar de vraag of de rolprent op tijd afkomt. In ieder geval schijnt Tony Kushner nu dag en nacht bezig te zijn met het script. Toen bekend werd dat Spielberg hem had ingehuurd, zorgde dat voor heel wat consternatie. Kushner maakte naam met zijn Broadway-stuk Angels in America: A Gay Fantasia on National Themes (1995) en al zijn werk staat in het teken van zijn homoseksualiteit en joodse afkomst. Al snel ging daarom het gerucht dat hij - overigens zeer tegen de zin van Goodwin - de vermeende homoseksualiteit van Lincoln onverbloemd voor het voetlicht zou brengen.21

Afgezien van de film zal het ceremoniële hoogtepunt van het Lincoln-jaar vallen op 12 februari 2009, de tweehonderdste geboortedag van Lincoln. Op deze dag is er een herdenkingssessie in het Amerikaanse Congres gevolgd door een hernieuwde inwijding van het Lincoln Monument door de dan zittende president, die dan net (op 20 januari) is aangetreden. De inwijding zal zijn of haar eerste grote publieke optreden zijn. Het is wel zeker dat zowel John McCain als Barack Obama, die beide zulke torenhoge Lincolnesque aspiraties hebben, deze datum al in hun agenda hebben staan.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


illustratoren


landen