Hollands Maandblad. Jaargang 2007 (710-721)

[p. 50]

Dochter
door Eva Maria Staal

Ik was een boom, een sandelboom. Ik werd hout, sandelhout. Nu ben ik een voordeur, in een straat in Leiden. Anderen bepalen het: laat ik mensen door of niet? Het regent vaak in dit land, maar men verzorgt mij goed; het had veel slechter gekund.

Alleen: gisteren schrok ik. Er kwamen mensen aangelopen. Een Chinese man en vrouw. Ik kende hen. Ooit hadden zij op de plek waar ik groeide hun namen in mijn schors gekerfd. Vooral de man zocht mij vaak op. Dan kroop hij in mijn schaduw, laat in de middag. De grond was stoffig van de hitte, de aarde grijs, de rotsen nog warm. Hij ging zitten, kruiste zijn benen en viste uit de zak van zijn witte overhemd een puntmes en een stuk tsji-se hout. Rustig begon de man dan met het mes in het hout te snijden. Hij sneed dieren.

De late nevel van het Hwang-ho dal kan iemand betoveren. Je kunt dan alleen nog maar goede dingen denken. Geduldig schraapte de man zich een weg naar de sierlijkste vogel die je ooit hebt gezien. Soms hield hij opeens een kleine, houten schildpad in zijn hand. In de tijd dat hij mij steeds vaker bezocht met de vrouw sneed hij lotusbloemen.

Ook de dag dat ik werd gekapt, zouden ze zijn gekomen, maar ze waren te laat.

In mijn land trekken de mensen vaak naar de heuvels om bomen te rooien. Ze moeten wel. Ze zijn met te veel en hebben geen hout om de hut mee te verwarmen en hun mie op te koken. Ze moeten steeds verder klimmen. De weken ervoor zag ik ze dichterbij komen. De dag ervoor begreep ik dat ik niet hoog genoeg meer wortelde.

Er is een gat in mijn geheugen over de tijd tussen daar en hier. Ik ben een deur geworden in een kleine stad in een klein land in Europa. Ik kreeg een koperen bord opgeschroefd. ‘Mercks & Brandsma, advocaten’ staat erop.

Het was erg dat ik nooit afscheid had kunnen nemen van de man en de vrouw, omdat ik me kan voorstellen hoe ze hebben gekeken toen ik er plotseling niet meer was. Maar gisteren kreeg ik de grootste schok: ik zag hen en ze leken niet meer op zichzelf. De vrouw droeg een haveloze baby op haar arm. De man liep achter haar, ouder en kleiner dan in mijn herinnering.

Duizendmaal liever was ik geëindigd op het houtvuurtje van een kleumende familie dan deze mensen tegenover mij te treffen, zonder dat ze mij herkenden, zonder dat ze mij zagen. En toen meester Brandsma mij achter hun rug dicht deed, besefte ik met een helderheid die overging in droefheid dat wij nooit zó ontworteld mogen raken dat ons diepste wezen voorgoed wordt aangetast en ons uiterlijk wordt teruggebracht tot een fractie van wat het was, of hoort te zijn.

Het was een droom. Ik was geen boom. Ik ben geen deur. Natuurlijk niet. Dat er in Nederland deuren van sandelhout bestaan, lijkt me hoogst onwaarschijnlijk. Ik heb niet eens goed gekeken, het zal wel gewoon eiken zijn

[p. 51]

geweest. In elk geval had ik na die ontmoeting bij Mercks & Brandsma een snerpende hoofdpijn. Nergens kon een raam open, de airco werkte op zaterdag niet en dat kantoor was uitgestorven. Mary Brandsma zette thee. Omdat Chinezen graag thee drinken.

Toen Martin en ik thuiskwamen, ben ik even op de bank gaan liggen. Voor ik het wist, ging de halfslaap met me op de loop. Ik werd die boom, die deur.

Toen Martin me wakker maakte voor het eten, voelde mijn hoofd nog steeds alsof het in een bankschroef zat terwijl er iemand met een hamer op sloeg. Van de hele maaltijd waar hij zo zijn best op had gedaan, heb ik maar een paar happen kunnen nemen. Hij had zelf ook geen trek, zag ik. We aten zwijgend. Er was niets te zeggen.

Een jaar geleden ging ik braaf op kraamvisite bij Letty. Vol begrip voor onze situatie, had zij besloten dat het beter zou zijn haar zwangerschap zo lang mogelijk voor mij te verzwijgen. De meeste andere vriendinnen vertelden het juist heel vroeg. ‘Ik wil niet dat je het van een ander hoort,’ zeiden ze dan, en ik glimlachte zo dankbaar mogelijk terug.

‘Weet je man het al?’ vroeg ik soms, en dan wisten ze niet of ze mochten lachen. Ze bedoelden het allemaal goed maar het hielp niks. Ik hoorde er nog maar half bij, net als Martin. Maar als zo'n baby er eenmaal was, werd er toch vreemd tegenaan gekeken als ik niet binnen een paar dagen kwam opdraven. Showtime dus. Letty zat rechtop in bed, kussens in haar rug. Als een Barnevelder kip waakte ze over haar pas uitgekomen ei, dat zich aan haar voeteneind in een nogal smaakvol roze wiegje bevond. Het was een gaaf kuiken. Het keek mij aan met heldere ogen en ik merkte dat het ermee zat dat het bij Letty terecht was gekomen in plaats van bij mij.

‘Dat spijt mij ook,’ dacht ik. ‘En dat geldt trouwens voor alle baby's die de weg naar mijn baarmoeder niet kunnen vinden.’

‘Lief hè?’ zei Letty.

‘Ja,’ zei ik glimlachend, ‘lief.’ En zette mijn tanden in de beschuit, die met een droge barst in tweeën brak.

Een kind van een ander. Het maakt niets uit. Elke baby, ongeacht kleur, komaf of nationaliteit is straks welkom. Elke baby zal onze baby zijn. We wachten al lang. Vier, vijf jaar moeten we ons nog sussen met de gedachte dat het ooit zover zal zijn. Het heeft geen zin om nu al een wieg te kopen, konijntjesbehang.

Er gebeurt iets raars als geduld te lang op de proef wordt gesteld. Het verlangen ebt weg, alsof je op je zevende verjaardag een pop in de etalage van de speelgoedwinkel hebt zien staan die iemand je pas op je negende cadeau wil doen. Je valt stil. Blijf je wachten, of blaas je het hele circus af? Het ontbreekt je aan geduld voor het één, en moed voor het ander.

Op woensdag doe ik de keuken, de meubels worden afgestoft en als ik nog tijd over heb zeem ik de ramen, binnen. Vast rondje. De radio heb ik aan maar als je me aan het eind van zo'n dag vraagt wat voor muziek er was kan ik daar geen antwoord op geven. Vroeger wel. Ik zong alles mee.

Een snikhete middag in juli. Ik drukte een spons tegen het eerste raam toen de telefoon ging. Ik klom met druipende handen het trapje af

[p. 52]

‘Met Mary Brandsma,’ zei een stem.

Even wilde mij niemand te binnen schieten. Toen zag ik een forse blonde vrouw voor me, midden zestig. De collega van een kennis: Roma Mercks. Samen hebben ze een advocatenkantoor in Leiden. Werkte die Mary Brandsma nog? Haar kinderen waren toch al volwassen? Ik dacht dat ze was gestopt en tuinierde. We wisselden beleefdheden uit, ik keek naar mijn pols, een nat horloge wees vier uur aan.

‘Van Roma hoorde ik dat u bezig bent met een adoptieprocedure.’

Ik zei ja, probeerde de wijzerplaat droog te vegen aan mijn andere mouw.

‘Ik hoop dat u me kunt helpen. Ik zoek permanent onderdak voor een Chinese baby. Deze week nog.’

De arm met het horloge viel langs mijn lichaam. Ik zakte door mijn knieën, tot mijn billen de stoelzitting raakten. Slap maar waakzaam.

‘Eh, ja,’ zei ik terwijl ik pen en papier bij elkaar grabbelde.

Er was haast bij, vertelde ze. Ze wijdde uit over de feiten en omstandigheden, over de moeilijkheden en risico's, over de juridische randvoorwaarden en de burgerrechtelijke implicaties. De woorden gingen langs me heen. Ik had geen spullen. Geen ledikantje, geen luiers, geen zuigfles. Wat voor dag was het het? Woensdag. Jaja, ik had alles begrepen, zaterdag de baby ophalen in Leiden. Ja, geen dank, we hebben nog contact. Ik moest Martin bellen. Terwijl ik zijn nummer intoetste, zag ik het raam, streperig. De telefoon aan de andere kant ging over, ik bekeek de aantekeningen op mijn blocnote: Chin. echtpaar, vluchtelng., vijf jaar illegaal hier. Achtrnm: Li. Hier geb.: Yin Ying, meisje, nu vier mnd. oud. En daaronder met streep eronder: ‘Uit zetting fam. Li binnen een week, ouders mogen kind niet meenemen. Baby moet onderduiken voor kans op verblijfsvergunning!!!!!’

Er was veel om over na te denken in de drie dagen tot zaterdag, maar ik deed het niet. Samen met twee buurvrouwen sleepte ik een complete babyuitzet over de drempel. Het zweet prikte in mijn ogen.

‘Je hebt toch wel babyzalf gekocht?’ zei de een.

‘Waar staat je flessenwarmer?’ vroeg de ander.

Mijn moeder belde. ‘Maria, is het wel verstandig, wat je doet?’

Tegenover me kiepte een doos kleertjes van de tafel, ik probeerde hem tegen te houden met mijn been.

Mijn moeder aarzelde: ‘Ja, ik dacht, je zei “onderduiken”, alles gaat nu ineens zo buiten de legale procedures om, is dat nou wel verstandig...?’

‘Waar wil je de box hebben?’ schreeuwde Martin van boven. Hij had een dagje vrij.

‘Mam, ik bel nog, Martin roept.’

Ik liep de trap op. Verstandig? dacht ik, wie zit er in dit huis nog te wachten op Verstandig?

Om te adopteren, moet je iets goed kunnen. Je moet ‘de biologische ouders van het kind een plaats in je leven kunnen geven’. Een hele mond vol, maar de begeleiders van de ‘adoptiecursus’ die Martin en ik moesten volgen, willen dit soort zinsneden in je kop stampen tot je niet beter weet. Of het nou door die cursus komt of iets anders; het is verbazingwekkend hoe goed ik tegenwoordig kan omgaan met de problemen van een ander. Ik raakte niet

[p. 53]

van streek toen Mary me over haar uitgeprocedeerde familie Li vertelde. Ik werd niet door medelijden overmand, bedoel ik. Daar heeft zo'n echtpaar niets aan.

De familie heeft op de vlucht vanuit China hun enige wettelijk toegestane dochter achterlaten. In Nederland is er per ongeluk een baby bijgekomen. Hoe mensen zelfs tegen hun wil nog zwanger raken, is mij een raadsel. De essentie van het verhaal is dat ze nu een kind teveel hebben. En dan gaat het ook nog om een meisjesbaby. Inmiddels is het mij wel duidelijk dat meisjes in China niets waard zijn. Die kosten alleen maar geld. Het kind zou bij aankomst in haar vaderland meteen naar een tehuis moeten, al kon ik me dat nauwelijks voorstellen. Wel dat de heer Li in zo'n heropvoedingskamp moet boeten voor zijn steun aan de studentenopstand. Het is natuurlijk verschrikkelijk, maar zo gaat dat daar. Dat zijn vrouw voor minstens vijf jaar gevangen wordt gezet, is meer dan triest. Maar een kind hoort beschermd te worden. En dat was precies wat ik ging doen. Ik zou Yin Ying beschermen en wie weet liet de Raad van de Kinderbescherming mij haar wel houden. Dan had ik iedereen toch een dienst bewezen? Sommige kwesties liggen zo simpel. Als je de emoties maar niet de overhand laat krijgen.

We reden naar Leiden. Het was de warmste dag van het jaar. Van tevoren had ik lang voor de spiegel gestaan en Martin lastiggevallen met vragen: ‘Bestaat

[p. 54]

er zoiets als een moederlijk uitziende blouse?’ en: ‘Zou jij iemand in een rok als deze vertrouwen?’ Hij knikte, keurde, leek de kwestie even serieus te nemen als ik. Hoe dachten mijnheer en mevrouw Li over ons? Zouden zij ons sympathiek genoeg vinden om hun dochtertje aan mee te geven? En waarom was het zo heet dat zelfs de dunste katoenen jurk al na vijf minuten als een natte krant tegen mijn lichaam plakte? Uiteindelijk ging ik als mezelf. Niet te netjes, niet te slordig, gewoon een moederlijk type, zonder kind.

Martin belde aan. Ik bekeek de deur. Hij zwaaide open en Mary liet ons binnen: ‘Kom gauw, ze zijn er al, jullie ook thee?’

We werden het kantoor binnengeloodst. Er zaten drie volwassenen die onmiddellijk opstonden. Een jonge Chinese vrouw drukte de baby in haar armen kort tegen zich aan, glimlachte naar ons. Het leek alsof ze daarbij even door haar knieën zakte. Ik glimlachte terug, maar vermeed lang naar de baby te kijken. Ik wilde niet te hebberig lijken.

De eerste die ik een hand gaf, bleek de tolk te zijn, Harold Weng, hij had een westers buikje. En toen stonden wij oog in oog met een man met glad, achterovergekamd haar. Er viel een lok voor zijn ogen. Ook hij glimlachte manmoedig, zijn ogen tot spleetjes geknepen boven de hoge jukbeenderen. Hij droeg een vaalwit overhemd waarvan het boord openstond. Vanwege de hitte waarschijnlijk, maar het maakte hem sjofel. Hij ziet eruit als een Vietnamese bootvluchteling, dacht ik, dobbert rond in niemandsland, mag nergens aan wal. Teveel meegemaakt, te weinig getroost, te lang van huis. Hij probeert er iets van te maken, maar het lukt niet meer. En hetzelfde geldt voor haar. Hun huid is grauw, hun ogen zijn dof, hun schouders hangen. Wat voel ik? Te weinig. Bijna niets. En Martin? Ik keek opzij.

‘Ga zitten, ga zitten,’ redderde Mary.

Toen we zaten, viel er even een stilte. Voorzichtig waagde ik een blik in de richting van de baby. Meteen begon Yin Ying te huilen. Honger? Hitte? Ik dacht aan het flesje babymelk in mijn tas maar durfde niets aan te bieden. De moeder toverde zelf ergens een fles vandaan en voedde haar kind. Weer stilte, op het drinken van de baby na.

‘Allereerst,’ zei Mary, ‘wil ik Harold Weng bedanken. Hij offert hier zijn vrije zaterdag voor op.’ Toen wendde ze zich tot ons. ‘Jullie weten wat er speelt. De familie Li is in ons land uitgeprocedeerd. We hebben er de afgelopen drie jaar alles aan gedaan, maar de rechter heeft beslist. Zodra China bereid is een “Laissez-Passer” te verstrekken, wordt het echtpaar Li met hun baby op het vliegtuig naar China gezet. Dat kan heel snel zijn. Van iemand bij de vreemdelingenpolitie heb ik vernomen dat de afgelopen week der tig “Laissez-Passers” zijn afgegeven door de Chinese Ambassade. Tot op het laatste moment mag niemand weten om welke families het gaat, vanwege het vluchtgevaar, maar volgens mijn tipgever zit de familie Li er dit keer echt bij. Afgelopen donderdag zijn al twintig Chinese families onder dwang aan de reis naar huis begonnen. En God weet wat hen daar te wachten staat. De meesten zullen achter tralies komen. Baby's komen bij hun moeder in de gevangenis terecht, of in een kindertehuis. Heb je wel eens een kindertehuis of een gevangenis in China vanbinnen gezien? Toch wil mijnheer Li niet meer onderduiken, hij verlangt naar China, hoe dan ook. Zijn vrouw zal hem vergezellen. Maar beiden zijn bezorgd over het lot van Yin Ying.’

Harold Weng luisterde mee maar vertaalde niet. Het echtpaar keek strak voor zich uit.

[p. 55]

‘Dit is het plan: We laten de baby vandaag verdwijnen. In de haast rond de uitzetting zal de vreemdelingenpolitie het er voorlopig bij laten. “Eerst die twee ouders naar China,” zullen ze zeggen. “Als we de baby eenmaal hebben opgespoord, gaat die er gewoon achteraan.” Dit geeft mij tijd om misschien iets te regelen met de kinderrechter. De rest spelen we via de media en de publieke opinie. Het is wreed om een baby van vier maanden, die nota bene op Nederlands grondgebied is geboren, naar China uit te wijzen. Hart van Nederland erbij, je kent het wel. Geen enkele politicus wil zoiets op zijn geweten hebben. Een Nederlands echtpaar dat al bezig was met een adoptieprocedure vormt een prima alternatief. Het enige dat we nodig hebben, is een verklaring waarin de biologische ouders afstand doen van hun dochter en jullie aanwijzen als adoptieouder. Ik heb hem hier klaarliggen.’

Het duizelde me. Was dit verstandig? Mijn moeder had gelijk. Natuurlijk. Maar mijn lippen bleven stijf op elkaar. Mary wendde zich tot de tolk en zei: ‘Harold, zou jij mijnheer en mevrouw Li willen vragen de verklaring te ondertekenen?’

Harold Weng fluisterde tegen mijnheer Li, deze knikte en nam de gouden ballpoint aan die Mary hem gaf.

De baby zat nu rechtop, op haar moeders schoot. Het was een prachtige,

[p. 56]

stevige baby die Martin en mij rustig aankeek. De moeder glimlachte trots. Ik had haar een leven met haar dochter gegund, heus, maar straks was het mijn beurt. Ze voelde al een beetje van mij, dit kind met de scheve poezen ogen. Plotseling pakte mevrouw Li de baby onder de oksels en reikte haar, zonder iets te zeggen, aan over tafel. Ik weet heel goed hoe ik een baby moet aannemen. Talloze malen had ik dat mogen oefenen in het bijzijn van de echte moeders. Ik voelde het kleine, compacte lichaam, de knisperende pa pieren luier, Yin Ying rook naar rijstwater en talkpoeder.

Martin boog zich naar mij over en vanuit de linker bovenhoek van het kantoor nam ik in gedachten een foto van ons gezin: twee blije ouders en hun Chinese baby.

‘Brengen we onze adoptieprocedure niet in gevaar?’ vroeg Martin, ‘of Yin Ying? Of jij jezelf?’

Mary schudde haar hoofd. ‘Yin Ying is in Nederland geboren, de ouders hebben afstand gedaan. Dit is een juridisch niemandsland. “Is zij nu Chinees of Nederlands”, dat soort vragen. De immigratiedienst is veel te traag en te dom om daar het antwoord op te geven. Jullie kan geen strafbaar feit ten laste worden gelegd. Jullie hebben haar niet gekidnapt, de familie Li heeft zelf voor deze weg gekozen en zij kunnen hier straks niet meer bestraft worden. Als de Raad voor de Kinderbescherming dwars ligt, moet Yin Ying misschien voorlopig even naar een tehuis, maar dat is hier beter dan in China.’

Yin Ying's ogen vielen dicht. Mijnheer Li was uitgesproken met de tolk en zette zijn handtekening. Hij schoof de verklaring en de balpen door naar zijn vrouw die hem vragend glimlachend aankeek. Hij zei een paar korte woorden en wees op het stippellijntje waar haar handtekening moest komen. Toen ze niets terugzei, tikte hij op het lijntje. Hier tekenen.

Martin en ik keken elkaar ongerust aan.

Harold Weng zei iets tegen mijnheer Li. Deze schudde driftig zijn hoofd. Intussen was zijn vrouw opgestaan en liep om de tafel heen. Toen ze voor me stond trok ze glimlachend maar zeer beslist Yin Ying uit mijn armen. Verbouwereerd liet ik het toe. De stilte was zwaar, ondraaglijk zwaar.

‘O jee,’ zei Mary toen alleen. Ze keek naar de tolk: ‘Harold?’

‘Hij beweert, hij heeft het haar verteld, van tevoren.’

Mevrouw Li liep snel naar de deur. Haar man sprong op, maakte een snelle buiging naar ons en wrong zich tussen haar en de deur. Ze drukte de slapende baby tegen zich aan en zweeg. Ze keek dwars door hem heen.

Harold Weng bestudeerde uitvoerig zijn pinknagel. In de hoek van het kantoor begon Li op zijn vrouw in te fluisteren.

‘Shit,’ zei Mary zachtjes, ‘alles was rond, hij had het haar moeten zeggen.’

Straks val ik flauw, dacht ik.

‘Wat zegt hij nu, Harold?’ vroeg Mary.

‘Het is moeilijk, heel moeilijk, u begrijpt,’ hakkelde Harold Weng. ‘De vrouw en de man spreken nu dialect. Ik kan niet zeggen waarover zij praten.’

Mary zuchtte. ‘In godsnaam, thee dan maar om iedereen tot bedaren te brengen.’

Li praatte nog steeds op zijn vrouw in. Ze gaf geen krimp. Tot nu toe heeft ze hem in alles gehoorzaamd, dacht ik. Maar nu is hij te ver gegaan. Het was zijn plan. Zij wist van niets. Ze geeft haar kind nooit mee aan een volslagen onbekende. Ik keek naar Martin. Hij zuchtte en trok een grappig gezicht.

[p. 57]

Jezus, gaf hij het nu al op? Mary schonk thee. Hoe kon ze nu theeschenken, godverdomme!

Ik zei dwingend: ‘Mevrouw Li begrijpt toch wel dat ze geen keus heeft?’

Mary zei: ‘Luister, ik doe dit werk nu bijna veertig jaar. Het is niet in het belang van mijn cliënten als ik ze bewerk. Ik bied een uitweg, dat is alles wat ik kan doen, maar zij ziet dat kennelijk anders. Ik hoopte dat haar man haar bijtijds had omgepraat. Nu kan ik niets doen.’

Ze keek me aan: ‘Ze hebben het niet gemakkelijk.’

Wat? Alsof Martin en ik het godverdomme gemakkelijk hadden, alsof zij dat zou snappen! Moeder van drie gezonde volwassen kinderen!

We hoorden mevrouw Li afgemeten iets terug zeggen. Die baby liet ze nooit meer los, dat was duidelijk. Besefte ze wel wat dat voor Yin Ying betekende? En wat mankeerde er toch in godsnaam aan mij dat niemand me een kind gunde?

Zeg haar dat ik een prima moeder voor Yin Ying zal zijn, zeg dat ze onmiddellijk stopt met dit gezeik, zeg haar dat elke liefdevolle moeder zou kiezen voor de veiligheid van haar kind, dat alles, alles bij ons thuis wacht op Yin Ying, mijn dochter, míjn bijna-dochter, en dat ik niet wil begrijpen hoe een stel ouders zo debiel kan zijn zich in deze uitzichtloze situatie te manoeuvreren, dat ik het heel, heel zielig vind allemaal, maar dat ze nu gewoon de baby aan mij moet geven, nu, direct! wilde ik roepen. Maar ik hield mijn mond. Martin zei ook niets. Hij is een van de aardigste mensen die ik ken. Daarom zei hij niets, gekmakend niets.

Li en zijn vrouw kwamen naar de tafel. Zij hield haar baby stevig vast. Ze keek naar de grond. Li zei iets tegen Harold Weng.

‘Ze zijn van gedachten veranderd. Ze blijven hier, willen proberen te verdwijnen.’

‘Waar willen ze in godsnaam heen?’ vroeg Mary.

‘Vrienden, overal, ondergronds. Vanavond nog. De man zegt: Als leider Deng Xiaoping dood is, alles wordt anders, zij kunnen vrij terug naar China. Zij wachten nu liever. Onderduiken is beter voor zijn vrouw, beter voor de baby. Later kunnen ze misschien terug naar China. Later. Het spijt hen, het spijt hen werkelijk.’

We namen een slokje van onze thee maar het had geen zin nog langer te blijven, als de zaak niet wilde eindigen in tranen. Martin en ik stonden op. We bedankten Mary en de tolk en wilden naar de deur lopen. Plotseling stond mevrouw Li voor ons, met de baby. Ze zei niets. Ik mocht Yin Ying kennelijk ten afscheid kussen want ze hief haar op. Maar omdat ze niet mijn dochter zou worden, kon ik het niet, durfde ik het niet.

Te laat ben ik gaan zoeken. Ze bleven onvindbaar. Hun ‘Laissez-Passer’ is nooit afgegeven, hoorde ik later van Mary. China wil hen niet meer kennen. Het zit zo: Nederland stuurt haar ongewenste pleegkinderen steeds onverbiddelijk terug naar hun vader die hen weigert binnen te laten. Een vliegtuig wordt formeel de aangewezen plek om te wonen: eeuwig pendelend tussen gastland en vaderland.

De ouders van mijnheer Li zijn kort na elkaar ziek geworden en overleden. Het bericht bereikte Mary via het illegale Chinese circuit. Ze zeiden dat mijnheer Li de rouwplechtigheid graag had willen bijwonen. Maar omdat hij was verdwenen, bestond hij eigenlijk niet meer. Net als mijn baby.