Hollands Maandblad. Jaargang 2007 (710-721)

[p. 31]

From the book depository

Een literair Potemkindorp

Afgelopen jaar zijn in Nederland acht miljoen boeken vernietigd. Ze zijn verpulpt, vermalen, verscheurd, verbrand, in prijs opgeheven, getermineerd, weggegooid, gerecycled en vergeten. Ik herhaal dat even, want u gelooft het niet: het afgelopen jaar zijn in Nederland 8.000.000 boeken vernietigd en afgeschreven, omdat niemand ze wilde hebben.

In dit licht kan het wellicht bevreemdend zijn dat er elk jaar ook weer tienduizend nieuwe titels bijkomen, en dat de verschijning van elk van die titels doorgaans wordt gevierd met drank en hooggespannen verwachtingen. En met drank en



hooggespannen verwachtingen is tevens een aardige samenvatting gegeven van de werking van de moderne boekbranche: de kater ligt steevast op de loer. Maar ondanks de stagnerende vraag naar boeken, de dalende leesvaardigheid van jongere generaties, en het gemor bij boekhandelaren over wat eufemistisch ‘overproductie’ wordt genoemd, is er geen einde in zicht aan de groeiende stroom bedrukt papier die zonder noemenswaardige tussenstop de reis van drukpers naar papiervernietiger maakt.

Er zijn talrijke oorzaken aan te wijzen voor dit verschijnsel, en ze variëren van de hoogst ongelukkige omstandigheid dat zo talloos veel miljoenen Nederlanders aspiraties koesteren of - nog erger! - in de praktijk brengen om ‘schrijver’ te worden, tot de gedaalde kosten om een boek te produceren, hetgeen de drempel voor uitgevers om een boek te publiceren ondraaglijk laag heeft gemaakt. De consequentie is een overdaad aan titels in soms zeer kleine oplages die liefdeloos op de lezer worden afgevuurd, wellicht in de vage hoop dat een recensent een boek plots tot meesterwerk zal uitroepen.

Dat zulks soms inderdaad tamelijk willekeurig geschiedt, bleek uit een nogal opmerkelijke polemiek tussen Arjan Peters (recensent van de Volkskrant) en Elsbeth Etty (recensent van NRC Handelsblad), die elkaar in het driedubbeldikke zomernummer van het literaire tijdschrift De Gids de huid vol scholden en elkaar beschuldigden van volkomen corrupt recenseergedrag. Uit zucht naar een prominente plek in de krant (dixit Peters over Etty) of uit zucht naar extra schnabbelinkomsten (dixit Etty over Peters) zouden zij geregeld volledig ongemeende maar extreem lovende kritieken uit de hoed toveren. De onderbouwing van hun wederzijdse beschuldigingen was dermate overtuigend, en de locatie van hun treffen dermate herkenbaar (zij deden zich tegoed aan een door een uitgever betaald drankovergoten eetfestijn in zowat het duurste restaurant van Amsterdam) dat ik geneigd ben hen beiden op hun woord te geloven. Bovendien werden de aantijgingen des te waarschijnlijker toen de NRC een volledige pagina inruimde voor een recensie van De Gids zonder ook maar een woord te wijdden aan de meest opzienbarende bijdragen in dit nummer.

Misschien is het ook wel erg moeilijk als recensent oprecht enthousiast te zijn over Nederlandse boeken. Indien we het aanhoudend gejeremieer van literaire jury's moeten geloven, is er immers weinig reden tot opgewektheid. Zo klaagde de laatste jury van de Libris Literatuur Prijs: ‘Het literaire gehalte van de jaaroogst 2006 is ons, eerlijk gezegd, niet meegevallen. - We lazen veel “workshopproza”: braaf maakwerk, in de beste gevallen gepolijst en foutloos, maar onpersoonlijk en zielloos.’ De jury van de Gouden Uil Literatuurprijs verzuchtte dat er ‘heel erg (lees: veel te) veel wordt geproduceerd en uitgegeven’ en

[p. 32]

dat in die productie nauwelijks ‘hoogvliegers’ zijn. Ook de jury van de Gouden Strop noteerde puffend dat er veel te veel ‘gemakzuchtig Vinex-proza’ verscheen. Zelfs de jury van de Schaduwprijs had zich ‘geërgerd’ aan het ‘teleurstellende’ aanbod van boeken.

Ik citeer deze klaagzangen niet voor de eerste keer. Ze zijn immers op zichzelf al leerzaam en tot nadenken stemmend, maar in dit verband werpen ze bovenal een grappig licht op de mission statement en het nieuwe jaarverslag van het Fonds voor de Letteren. Dat Fonds is er om schrijvers en vertalers financieel te ondersteunen, en dat gaat bijzonder goed, vindt men zelf. Op de website staat in elk geval met onmiskenbare trots te lezen: ‘In vele landen verrichten schrijvers en vertalers hun literaire bezigheden in de avonduren, nadat het dagelijks brood is verdiend met ander werk. In Nederland stelt het Fonds voor de Letteren begaafde letterkundigen in staat zich een tijd lang vrij te maken voor hun echte vak, de literatuur. [...] Schrijvers en vertalers krijgen subsidies, Nederland krijgt mooie, verrassende, spraakmakende, lyrische, schokkende, belangwekkende en vernieuwende literatuur. Het Fonds steunt namelijk alleen mensen van wie het kwaliteit verwacht - want die kwaliteit, daar gaat het om.’

Tsja, die kwaliteit, daar gaat het om, dat r vonden die klagende jury's nou ook. Hier rijst onherroepelijk de vraag hoe het kan dat het Fonds ervan overtuigd is dankzij zijn bezigheden Nederlandse schrijvers ‘mooie, verrassende, spraakmakende, lyrische, schokkende, belangwekkende en vernieuwende literatuur’ produceren, terwijl de literaire jury's unisono reppen van een overdaad aan ‘gemakzuchtig Vinex-proza’?

Wie het Jaarverslag van het Fonds raadpleegt, leert dat in 2006 tot de mensen van wie kwaliteit wordt verwacht Marjan Berk behoort (€5000 voor een boek over immigratie en integratie), maar ook recensente Marja Pruis (€20.000 voor ‘een roman’), Mariët Meester (€10.000 voor de roman Het leven volgens David Dobrowolsky) en Hedda Martens (€25.000 voor De Postbode, een novelle of sprookje). Onder de grootverdieners bij het Fonds zijn veel ouderen: universitair medewerker Arnold Heumakers kreeg €40.000 voor Autonomie en engagement, een boek over het politiek-maatschappelijke engagement van literatuur, Robert Anker ontving €85.000 voor een roman en een dichtbundel, Herman Franke werd verblijd met €80.000 voor twee nieuwe delen in een prozacyclus waaraan hij werkt, Leonard Nolens ontving €50.000 voor twee dichtbundels en Geerten Meijsing €55.000 voor het voltooien van een roman en een bundel lyrisch proza in briefvorm. Rest nog de constatering dat in 2007 Joost Zwagerman tot de gelukkigen behoort.

Ik moet hier even denken aan de zinsnede van het Fonds de eigen website. ‘In vele landen verrichten schrijvers hun literaire bezigheden in de avonduren, nadat het dagelijks brood is verdiend met ander werk.’ Het blijft even onduidelijk wat daar nu op tegen is. De harde, confronterende en in Nederland blasfemische vraag die opdoemt oog in oog met de acht miljoen doorgedraaide, verpulpte boeken per jaar luidt: zitten wij lezers nu te wachten op twee nieuwe delen in de prozacyclus van Herman Franke? Hoe desperaat worden wij zonder nieuwe dichtbundel van Robert Anker? Tot welke graad van literaire wanhoop vervallen wij zonder de bundel lyrisch proza in briefvorm van Geerten Meijsing? En, belangrijker nog: zou literaire subsidie niet veel vruchtbaarder kunnen worden besteed aan schrijvers onder de 35 jaar, die wel een zetje kunnen gebruiken, of moeten wij eeuwig het literaire landschap van Nederland in dezelfde kleuren blijven opschilderen?

Onlangs vond de manifestatie Manuscripta plaats, waar uitgeverijen hun tienduizend nieuwe titels aan pers en publiek konden voorstellen. Er was feestgedruis, er was drank en er was een zee vol hooggespannen verwachtingen. De meisjes van de pr-afdelingen kirden, de omslagen van de nog niet verschenen boeken glansden, de directeur van de cpnb glom van trots. Maar achter de façades klonk voortdurend het vage dreunen van de papiervernietigers. We leven in een literair Potemkindorp, en we weten het.