Hollands Maandblad. Jaargang 2007 (710-721)

[p. 43]

Tout droit!
door Anke Scheeren

heen - De trein hapt stukken uit de tijd. Een paar seconden, een uur. Als we onze door moeheid gebleekte gezichten naar elkaar toedraaien, praten we alleen over praktische zaken. Waar we moeten overstappen, hoe lang het nog duurt. Vooral hoe lang het nog duurt.

Buiten is het donker. Elk lichtje in de verte lijkt op het vorige lichtje in de verte en dus verandert er nooit iets. Door een klein plastic rietje zuig ik mierzoete sinaasappelsap. Niet te veel, want ik heb een hekel aan plassen in de trein. Bovenin mijn tas liggen in plastic verpakte boterhammen en een doos slagroomsoezen. Ik weet niet meer waarom ik die heb meegenomen. Het liefst zou ik de doos meteen door het smalle bovenraampje wegmieteren.

‘Ze zijn mijn geluk,’ zei mijn moeder vroeger vaak. Dat heeft ze heel lang volgehouden. Dat wij haar geluk waren. Ze vertelde het aan tantes, kennissen of zomaar iemand bij de bakker. Ik begreep nooit zo goed waarom mijn moeder ons haar geluk noemde. En nog minder waarom ze het aan iedereen vertelde. Vanaf het moment dat ik zonder te hakkelen tot honderd kon tellen, dreigde ze al dat ze ons naar de overkant zou brengen als we niet luisterden. Met de overkant bedoelde mijn moeder het Turkse gezin dat schuin tegenover ons woonde. ‘Daar kijken ze niet op een of twee kindjes meer,’ zei ze. En ook: ‘Denk maar niet dat ik het niet durf.’ Het dreigement keerde echter met zulke regelmaat terug dat het alle kracht verloor. Ze bleef het zeggen, ook toen het Turkse gezin verhuisd was. ‘De overkant’ was voor haar alles wat niet thuis was.

‘Weet je nog dat mama ons haar geluk noemde?’ vraag ik. Thijs kijkt me aan. Niet doen, zegt zijn blik me. Toch ga ik door: ‘Weet je nog dat ze onze rapporten overal aan de muren hing? En telkens als ze dan boos op ons was dat ze dan al die lijstjes een voor een van de muur rukte en ze kapot smeet op de grond?’ Gelukkig, ik ontdek het begin van een lach. Natuurlijk weet hij dat nog.

‘En de volgende dag bij de hema meteen weer nieuwe kopen,’ schampert hij.

‘Regret is a wonderful thing,’ zeg ik in mijn beste Engels en ik denk: zal ik alsnog die doos met slagroomsoezen opentrekken? Gewoon vergeten wat we hier doen? Maar diezelfde seconde is onze lach al bezig te vervagen. Opnieuw staren wij naar het donker, de lichtjes in de verte... Hoe lang nog? Hoe lang nog?

‘Als we te laat komen...,’ zeg ik en ik heb er meteen spijt van, want het klinkt als een verwijt.

‘Dan had je moeten vliegen,’ zegt hij scherp. ‘Dat heb ik steeds tegen je gezegd. Jij vond het zo nodig om met me mee te reizen.’ Dat is waar, ik wilde met hem mee. Als ik het vliegtuig had gepakt - ik ben niet degene met vliegangst - was ik er allang geweest. Dan was ik nu bij haar geweest. In een witte kamer. Want het is natuurlijk een witte kamer. En dan zo'n prikbord boven het hoofdeind van het bed met onze beterschapkaarten. Die met het zonnebloemenveld,

[p. 44]

die is van mij. En dan moet ik, de dochter, plaatsnemen op de stoel naast het bed. En dan urenlang wachten terwijl het in- en uitlopend personeel mij toeknikt op een manier alsof zij weet wat ik denk, maar zij kan onmogelijk weten wat ik denk. Dreinende stiltes die ik met helemaal niets durf te vullen, omdat alles alleen nog zou klinken naar alles wat niet gezegd wordt... Nee. Dank u.

Mijn moeders ideeën over de wereld zijn rigoureus veranderd. Vroeger vond ze onderwijs erg belangrijk. Ons huis stond vol met boeken over aardrijkskunde, wiskunde en biologie. ‘Hier ligt de enige waarheid,’ zei ze en dan hamerde ze met haar wijsvinger op het kaft van mijn studieboek. Nu zou ze zeggen: ‘Allemaal quatsch.’ Op haar eenenvijftigste verjaardag, niet eens een jaar geleden, zaten we met z'n drieën achter in de tuin. We hadden elkaar lang niet meer gezien of gesproken. De blauwe regen stond in bloei en we dronken ijsthee uit grote glazen.

Alles was al aan bod geweest: tentamens, professoren, lesroosters, studentenhuizen. Niemand zei nog iets. Je kon de vogels horen en iets verderop ook de spelende kinderen op straat. Het had een mooi moment kunnen zijn, daar in die bloeiende achtertuin. Maar zo voelde het niet.

Toen zei mijn moeder plotseling verbaasd: ‘God woont toch in Frankrijk?’

Thijs en ik staarden haar niet begrijpend aan.

‘Dat zeggen ze toch? Dat God in Frankrijk woont?’

Mijn moeder keek ons beurtelings aan. Daarna glimlachte ze en schudde haar hoofd alsof het niet belangrijk was. Wij vergaten het. Wij vergaten het tot moeder drie maanden later aankondigde dat ze naar Frankrijk verhuisde. Naar Toulouse. Alles is al geregeld, zei ze. Wij lieten haar gaan.

Later zeiden de artsen tegen ons dat de tumor waarschijnlijk toen al tegen haar hersenen drukte.

Het begint te sneeuwen. Eerst zacht, dan steeds heftiger. Sneeuwvlokken scheren vanuit de duisternis in schuine strepen voorbij het raam. Eindelijk gaat de trein zichtbaar vooruit. Ik kies een vlokje uit en probeer de val te volgen. Mijn ogen houden het niet bij. Daar gaat er weer een. En daar. En daar. Dwars door mijn hoofd dwarrelt het naar beneden en verdwijnt de nacht in. Ik word er duizelig van, maar ik dwing mezelf om te blijven kijken. Kijk maar, hoe snel... hoe klein... hoe machteloos ze vallen... hoe grillig de vlucht... wij vervliegen... wij vervliegen... Dit mag ik niet vergeten. Ik zou het in een sms'je willen zetten, maar naar wie moet ik het sturen? Thijs gaat niet. Thijs zit tegenover me. Hij is de enige die het berichtje zou begrijpen. Ook de enige die niet onder de indruk zou zijn.

‘Ik snap niet dat er mensen zijn die vrolijk worden van sneeuw,’ zegt hij. Dankbaar kijk ik hem aan.

De dag dat ik op kamers ging, 15 juni 1998, pakte mijn moeder me in de voordeuropening onhandig bij mijn schouders beet en drukte me een kort wonderlijk ogenblik tegen haar kleinere lichaam aan. Ik voelde haar wang tegen de mijne en ze zei: ‘Je bent geen gemakkelijk kind geweest.’ Dit klopt niet, dacht ik. Maar ik dacht ook: het is goed zo. Misschien had ze willen zeggen: ‘Pas goed op jezelf.’ Of: ‘Ik zal je missen.’ Misschien ook niet. Ik wist dat ik haar niet meer de rapportkaarten hoefde aan te wijzen, al de achten en negens, om te zeggen: ‘Kijk eens mama, geluk in een lijstje...’ Ik hoefde nu nooit meer iets te doen, dacht ik. Ze liet me los.

[p. 45]

Thijs zat achter het stuur van het verhuisbusje en keek naar ons. Misschien had hij twee jaar geleden precies hetzelfde meegemaakt. Ik keek naar mijn moeder en dacht: je wordt oud. Ik glimlachte en voelde plotseling een tederheid die ik nooit eerder voor haar gevoeld had. Nu denk ik dat het medelijden was.

Voordat ik het verhuisbusje instapte, wierp ik nog een blik op het huis waarin ik was opgegroeid. Mijn moeder stond roerloos in de deuropening. Hier liggen je wortels, sprak ik mezelf toe. Waar je ook heengaat, hier liggen je wortels. Toen kwam ik voor het eerst op het idee dat groei niet meer was dan een poging om weg te raken van je wortels.

Soms, als ik mijn ogen dicht houd, maak ik mijn lichaam wijs dat we de andere kant uitgaan. Ineens suizen we dan als een torpedo over de spoorbaan terug naar Nederland. Buiten sneeuwt het nog altijd, rustiger nu. Ik bekijk het metalen bagagerek dat boven onze hoofden hangt. Het is leeg. Ik heb de glanzende grijze spijlen geteld en twee keer nageteld.

Thijs schrikt plotseling wakker en vraagt: ‘Zijn we er?’ Zijn gezicht is erg wit en slaperig. Ik schuif mijn mouw een stukje opzij om op mijn horloge te kunnen kijken. Twintig over elf.

‘Nog een uur.’

toulouse - Als we het station binnenrijden, is het opgehouden met sneeuwen. De perronopzichter kijkt om zich heen met de geduldige verveling van een man

[p. 46]

die weet dat zijn dienst er nog lang niet op zit. Anderen knipperen met wezenloze ogen om zich heen, alsof ze al eeuwen op dit station staan te wachten, maar de juiste trein nog steeds niet is aangekomen. Instinctief lopen we, zonder het aan elkaar te vragen, naar rechts. Ons instinct blijkt goed te zijn: we komen uit bij de taxistandplaats. Een kleine, tengere man met zwart krullend haar leunt met zijn billen tegen het portier van wat vermoedelijk zijn taxi is. Hij draait kalm een sigaret tot hij ons in de gaten krijgt en onze zoekende lichamen herkent als rechtopstaande geldbiljetten met voeten en ik zie nog net hoe er een schuifje over zijn donkere ogen glijdt dat mij verhindert om te weten wat hij verder nog denkt.

‘Taxi?’ vraagt hij. We knikken.

‘We need to go to the hospital,’ zegt Thijs.

‘L'hôpital?’ vraagt de man.

‘Yes, l'hôpital.’

We stappen in. In de taxi stinkt het naar sigaretten.

Toulouse is bedekt onder tien centimeter sneeuw. De straten zien er onder de straatverlichting statig en elegant uit. Stoepen en pleinen zijn gladgestreken witte vlakken, zonder sporen van mensen. Ik krijg het vreemde idee dat het altijd zo geweest is en altijd zo zal blijven. In deze stad is het waarschijnlijk ook altijd nacht. Hoe langer ik kijk, hoe rustiger ik word en hoe sterker ik ervan overtuigd raak dat deze nacht nooit zal ophouden. Wij zullen tot in de oneindigheid in een stinkende taxi worden rondgereden door deze wit glimmende stad. Ik vind het niet erg. Ik geloof dat ik me daar gelukkig bij zou voelen.

We stoppen voor een groot, dof gebouw met bovenop in blauwe neonletters ‘Centre Médical Toulouse’. We zijn er. De taxichauffeur wijst naar de meter en noemt het bedrag. Toen we net waren ingestapt, had hij gevraagd waar we vandaan kwamen en ik had verwacht dat hij al zijn anekdotes over Nederlanders uit zijn mouw zou schudden, maar dat deed hij niet. Hij heeft de hele rit niets meer gezegd. Thijs geeft hem een briefje van vijftig. Hij stapt voor mij uit de auto en hoort de chauffeur niet meer mompelen: ‘Bon courage.’ Heel even ontmoeten mijn ogen zijn donkere ogen in de middelste achteruitkijkspiegel. Ik weet niet wat er in die blik ligt, geoefende klantvriendelijkheid of misschien iets menselijks, maar op dit moment ben ik bereid het laatste te geloven en tranen springen in mijn ogen. Snel schuif ik over de achterbank richting het open portier. Ik kan geen ‘merci’ meer zeggen.

Als we in de lift staan, zegt Thijs: ‘Ik heb geen zin in al die emotionele shit.’ Volgens mij heeft hij het vooral tegen zichzelf. We volgen allebei het lichtje dat van het ene naar het andere cijfer springt tot de 4 uitdooft en we uitstappen. Ze ligt in kamer 4.12. Meer kon de dame van de receptie ons niet vertellen. ‘Ik doe alleen namen en nummers,’ zei ze en ze hief een moment haar handen op alsof we haar onder schot hielden. We weten daarom niet wie we dadelijk zullen aantreffen, een levende moeder of een dode. Ik weet niet wat me banger maakt. Dat is vast ook weer zoiets dat niet klopt.

De dame van de receptie had ons in de richting van de liften gewezen. Toen ik naar haar omkeek om te zien of we goed liepen, riep ze ‘Tout droit!’ en gebaarde met haar arm dat we door moesten lopen.

De kamernummers in de gang lopen op. Ik ontdek een myriade van minuscule deukjes in de glimmende, blauwe vloer. Zo gaat het goed, denk ik. Zolang

[p. 47]

ik mij concentreer op die deukjes, gaat alles goed. Hoeveel groter zou een deukje moeten zijn om het een kuiltje te kunnen noemen? En hoeveel groter om erin te vallen, erin te verdwijnen? De voeten voor mij komen tot stilstand. Ik zie Thijs al reiken naar de deurklink, dus ik vraag hem: ‘Moeten we niet...’, maar ik heb geen idee wat we niet moeten. Ik heb mijn hand op zijn onderarm gelegd. Ik knijp hem, dat moet ik niet doen, hij heeft geen zin in al die emotionele shit. Ik ook niet.

‘Zal ik eerst alleen gaan?’ vraagt hij. Ik schud van nee en denk aan vroeger, wanneer het flink geregend had en we ‘verkennertje’ speelden. Hij liep voorop wanneer we over keien en verdwaalde stoeptegels de regenplassen overstaken. Bij elke steen waar hij opstapte, riep hij ‘a’ of ‘b’. Als hij ‘a’ riep, was het veilig. Als hij ‘b’ riep, moesten we ons zo snel mogelijk omdraaien en terug naar de kant springen. Nu heb ik opnieuw het gevoel dat we in het midden van zo'n bruine regenpoel staan, allebei balancerend op een steen, en ik hoef niet achterom te kijken om te beseffen dat de stenen achter mij verdwenen zijn en met die stenen onze nooduitgang.

Ik heb herinneringen waarvan ik niet begrijp dat ik ze heb, herinneringen die zo willekeurig schijnen, zo volslagen futiel. De grijs gespikkelde tegels van het washok, de geur van waspoeder, het zonlicht dat op warme dagen dik en traag als siroop door het zijraampje naar binnen sijpelde. En tegelijk verbaas ik me erover wanneer ik terugdenk aan belangrijke momenten in mijn leven, dat er gaten in

[p. 48]

zitten, dat ik soms hele stukken kwijt ben. Niemand is de baas over zijn eigen herinneringen. Wie weet wat ik over een maand, een jaar nog zal weten van het moment dat ik kamer 4.12 betrad en mijn moeder zag liggen in dat bed, in die kleine kamer met kunstmatig licht? Zal ik nog weten dat mijn moeders huid wit en dun was als vlindervleugels? Zal ik me een prikbord herinneren met kaarten? Of misschien wel hoe haar ademhaling klonk? Zal ik me herinneren dat ik naar mijn moeder toeliep, mijn hand op haar hand legde, en dat zij toen haar ogen opende? Dat ik zei: ‘Dag mama’? En dat zij mij toen verbaasd vroeg: ‘God woont toch in Frankrijk?’ Of zal ik het me herinneren - gewoon zoals het was?

Ik dacht altijd dat het gezicht van een overledene nog iets prijsgaf van laatste gevoelens of onafgemaakte gedachten, en dat denk ik nog steeds, maar ik vermoed ook dat er in elk ziekenhuis een verpleegster rondloopt die als enige taak heeft om de wat al te wijd opengesperde ogen en monden van de overledenen te sluiten en met een paar geroutineerde handvegen alle angstige, gelukkige, ongelovige reacties op de aanstormende dood van het gezicht te wissen. Als de familie dan eindelijk arriveert, ziet zij een gezicht dat van alle mogelijke antwoorden is beroofd. We waren ruim twee uur te laat.

Later zal ik de leugen verspreiden dat het net leek alsof ze sliep.

terug - Ik heb besloten om met de trein terug te reizen; er is niets om naar toe te vliegen. Het is vroeg in de ochtend, nog geen acht uur, als we vertrekken. Door een vuil treinraam kijk ik naar de wolken die de zon omvatten als twee reusachtige, grijze handen. Ze knijpen 'm uit als een citroen en tussen de vingers spettert het licht op de aarde. De laaghangende mist verandert in een zilveren schim met witte onderrokken. Onder al die rokken suddert de belofte dat het vandaag anders zal zijn, dat het beter zal gaan. Een belofte die zichzelf elke dag weer opnieuw uitvindt en dus alle geloofwaardigheid verloren heeft. Boven de dampende aarde wijzen kale bomen de weg naar de hemel. Tout droit.