Hollands Maandblad. Jaargang 2007 (710-721)

[p. 28]

From the book depository

Nu de scherven van de boekenweek weer bijeen worden geveegd, en er op het boekenbal opnieuw meer journalisten dan boekhandelaren waren, is er reden wederom even te piekeren over de rol van de pers in de boekenbranche. Verleden jaar schreef de hoofdredacteur van HP/De Tijd ter gelegenheid van de boekenweek ronduit dat boekenjournalisten helemaal geen journalisten zijn maar vooral ‘liefhebbers’, dat hun houding ‘dociel’ is, dat ze uitblinken in een ‘gemakzuchtige en ook onderdanige manier van werken’, en dat een neiging om kritisch naar de door hen gevolgde branche te kijken ‘nagenoeg onbestaanbaar’ is. Zijn conclusie luidde dat de lezer er maar ‘bekaaid afkomt’.

Deze kwestie is niet zonder belang. Komen wij als lezers er inderdaad bekaaid af bij de boekenbijlagen? Laten we met



deze vraag in het achterhoofd niet de boekenrubrieken van La Vie en Rose of Esta bekijken - boeken zijn in alle opzichten zinkend cultuurgoed - maar de grootste drie bijlagen in het vizier nemen.

trouw - de bijlage ‘Boeken’ van Trouw maakt elke zaterdag deel uit van het katern ‘Letter & Geest’, en zit dus verpakt in lange betogen over ethiek, religie, normen dan wel waarden, de ondergang van de beschaving, of al het voorgaande tezamen. De bijlage ‘boeken’ bestaat uit zes pagina's op tabloidformaat waarop gemiddeld tien à elf boekrecensies staan. De toon van de bijlage is - net die zoals van Trouw in het algemeen en van het katern ‘Letter & Geest’ in het bijzonder - erg serieus, maar ook niet zelden enigszins moralistisch en doorgaans niet heel scherp rationeel. De ondergrens wat betreft kwaliteit van de bijdragen is niet uitzonderlijk hoog (deze redacteur voelt al lezend regelmatig de redactionele cirkelzaag kietelen), en dat geldt ook voor de bovengrens (wel aardig, soms nogal politiek correct, zijn gedachten die opborrelen). Het bespreken van literaire tijdschriften heeft men opgegeven. De grote verdienste van de bijlage ‘Boeken’ van Trouw is de goede - soms voortreffelijke - presentatie van ‘nieuwe boeken’. Elke week weer loopt over diverse van de zes pagina's een volle kolom met korte aankondigingen van nieuw verschenen titels. Bij zowel de keuze als de omschrijvingen van deze nieuwe boeken laat deze boekenbijlage de concurrentie ver achter zich. Volgens het colofon van Trouw zijn er slechts twee redacteuren doende met de bijlage, en dat zou betekenen dat zij elk zo'n 5,5 recensie per week redigeren, hetgeen - net als hun rubriek ‘Nieuwe Boeken’ - bovengemiddeld is.

de volkskrant - De boekenbijlage ‘Cicero’ van De Volkskrant verschijnt elke vrijdag als apart katern op broadsheet-formaat met zes volle pagina gewijd aan boeken. Het is duidelijk dat men niet laag maar wel breed mikt, en de bijlage ademt een journalistieke sfeer uit. Dat heeft voordelen en nadelen. Voordeel is bijvoorbeeld dat elke week op de voorpagina een min of meer luchtig stukje fungeert als contrapunt bij de ‘opening’ van het katern, en dat er een niet onaantrekkelijke en in elk geval levendige laatste pagina is met korte recensies. Aardig is ook dat ‘Cicero’ consequent de omslagen van de besproken boeken afdrukt. Een evident nadeel is dat de bijdragen buitengewoon scherp van niveau verschillen. Net zoals in de Volkskrant zelf worden ‘highbrow’-stukken afgewisseld met tenenknijpende schoolkrantartikelen die althans de cirkelzaag van deze redacteur soms op bloederig niveau doen rondzingen. De rubriek ‘isbn’ (met notities over nieuwe boeken) was ooit goed, en is thans aanvaardbaar, zij het dat ironie steevast doorsijpelt. Literaire tijdschriften worden niet besproken. De wisselende kwaliteit van de stukken wordt deels gecompenseerd doordat men als lezer van ‘Cicero’ met gemiddeld achttien recensies (plus een column en een interview) in kwantiteit redelijk veel geboden krijgt.

[p. 29]

nrc handelsblad - De boekenbijlage ‘Boeken’ van NRC Handelsblad verschijnt elke vrijdag als een katern met zeven pagina's. Dat is niet gering, maar minder dan de tien pagina's die de krant ooit met twee aparte boekenbijlagen voor fictie en non-fictie aanbood. Zowel wat betreft toon als lengte van de stukken is het duidelijk dat men boeken, althans literatuur, erg serieus neemt. Het voordeel hiervan is dat het gemiddelde niveau van de bijdragen redelijk hoog is. Het nadeel is dat de aspiraties lang niet altijd een pendant hebben in de kwaliteit van de bijdragen. Een ander nadeel is dat elke week geopend wordt met één stuk over een volle pagina, dat blijkbaar bedoeld is als verpletterend intellectueel, doch vaak nauwelijks meer is dan een woestijn van levenloze letters. In het algemeen zijn de recensies in ‘Boeken’ te dikwijls langer dan de inhoud rechtvaardigt (deze redacteur voelt althans niet zelden de cirkelzaag ongeduldig brommen), en dat geldt zeker voor de omvangrijke wekelijkse column. Verder wordt veel ruimte in beslag genomen door de rubriek ‘De Leesclub’, die De Volkskrant wijselijk alleen op internet publiceert daar zij een omgang met boeken introduceert die men vanuit allerlei journalistieke en intellectuele overwegingen niet in een boekenbijlage zou moeten willen binnenlaten. Literaire tijdschriften worden onsystematisch en niet overdreven competent besproken. Aldus komt men op de zeven pagina's van ‘Boeken’ gemiddeld niet verder dan zo'n achttien recensies. Er zijn zeven redacteuren, zodat elk van hen als wekelijkse taak de redactie van slechts 2,5 recensie heeft. Afbreuk aan het gemiddeld redelijke niveau wordt gedaan door de verontrustend ondeugdelijke rubriek ‘Zojuist verschenen’ over nieuwe titels, de toename van middelmatige stukjestikkers als medewerkers, en de geringe aandacht voor boeken van de university presses. Hoewel gemiddeld ‘Boeken’ de beste bijlage is van de hier bekeken drie, is het evident dat men (net als NRC Handelsblad zelf) wat betreft niveau in de pas loopt met het onderwijs in Nederland, en het is niet zeker of dit geruststellend is.

Het feit dat geen enkele Nederlandse bijlage in de schaduw kan staan van boekenkranten zoals The New York Review of Books of Times Literary Supplement is geen schande. Het is moeilijk om goed over boeken te schrijven, en het is moeilijk schrijfsels over boeken goed te redigeren. Bovendien is er altijd gekanker geweest op boekenbijlagen. Edmund Wilson sneerde al: ‘It is scarcely possible nowadays to tell the reviews from the advertising: both tend to convey the impression that masterpieces are being manufactured as regularly as new models of motor-cars.’ In 1959 kondigde Elisabeth Hardwick in Harper's Magazine zelfs ‘de ondergang’ van de boekenbijlagen aan (om daarna als medeoprichter van The New York Review of Books het tegendeel te bewijzen). En onlangs klaagde de Nijmeegse hoogleraar Jos Joosten in zijn oratie dat de boekenbijlagen ‘steeds oppervlakkiger’ worden.

Zo is er niets nieuws onder de zon, en dat geldt ook voor de twijfels die de lezer elke week bespringen. Wat betekent het als in één boekenbijlage over een roman van A.F.Th. van der Heijden kwalificaties worden gebruikt als ‘groots en meeslepend’ en ‘magistraal’, terwijl van een thriller eveneens wordt gemeld dat die ‘meeslepend en groots... magistraal’ is?

Dit verschijnsel is waarschijnlijk wat Robert Silvers, redacteur van The New York Review of Books, bedoelde toen hij over recensies schreef: ‘As soon as values are mentioned, standards collapse.’ Een andere behartenswaardige opmerking komt van Sir Peter Stothard, de huidige hoofdredacteur van Times Literary Supplement die onlangs over recensenten zei: ‘I'm afraid that there are a lot of fake intellectuals about, there are a lot of bores about, there are a lot of people who pretend that something has to be difficult when it doesn't have to be.’ - Hij heeft gelijk. En dat betekent dat de redactionele cirkelzagen behoorlijk wat harder mogen ronken, zowel jegens overbodige woorden als jegens overbodige pretenties. De slotsom is dat wij lezers van Nederlandse boekenbijlagen er misschien niet heel erg bekaaid af komen, maar dat wij wel beter verdienen.

[p. 30]