Hollands Maandblad. Jaargang 2006 (698-709)

[p. 13]

Een brief aan het Fonds voor de Letteren
door Co Woudsma

wat vooraf ging - Onlangs ontving de dichter Co Woudsma een werkbeurs van het Fonds voor de Letteren ter grootte van €10.000. Verheugd over deze welkome financiële ondersteuning vroeg Woudsma aan het Fonds om de nadere motivering van de subsidiëring. Tot zijn verbazing bleek de Adviescommissie Werkbeurzen Schrijvers helemaal niet positief te oordelen over zijn poëzie. Van de adviescommissie had slecht één lid kennis genomen van Woudsma's recente bundel Geluksinstructies, waarop de toekenning grotendeels was gebaseerd. Bij de beoordeling had men zich verlaten op ‘leesadviezen’ van twee externe adviseurs.

- In de ‘nadere motivering’ van het Fonds der Letteren stond te lezen:

‘Eén lezer is van mening dat uw bundel tegen de categorie light verse “aanschurkt”, doordat er in gedichten dingen, taferelen op een montere, grappige, maar soms ook oppervlakkige wijze worden beschreven. - De andere twee lezers zijn het erover eens dat u zeker in staat bent om verfrissende poëzie te schrijven, maar dat u daar in deze bundel niet altijd in slaagt. In uw beste gedichten bent u trefzeker in uw bewoordingen en weet u beklemmend en genuanceerd te dichten. Geluksinstructies is volgens deze lezers een bundel van een dichter die nog niet lijkt te hebben beslist welke kant hij nu op wil. Enerzijds ervaren ze een overtuigde experimenteerdrift, anderzijds worden ze geconfronteerd met eenduidige “dichtwerkjes”’. Die vermenging van stijlen en kwaliteiten leidt volgens de lezers uiteindelijk tot een bundel van ongelijke kwaliteit. [...]

En hoewel er binnen de adviescommissie van mening werd verschild of het concretiseren van uw existentiële vragen een goed uitgangspunt is voor het schrijven van poëzie, [werd] uw werkplan voldoende intrigerend bevonden om bij haar de verwachting te wekken dat uw nieuwe dichtbundel van voldoende kwaliteit zal zijn.’

- Na kennisneming van deze motivering tekende Woudsma schriftelijk bezwaar aan. Hij betoogde dat de beoordeling van zijn poëzie ‘onjuist’, ‘ondeskundig’, ‘oppervlakkig’, ‘dom’, ‘demotiverend’ en ‘beledigend’ was. Zeker gezien de recensies van Geluksinstructies, die vrijwel allemaal positief waren geweest (zelfs lovend tot juichend van Rob Schouten in Vrij Nederland, Peter de Boer in Trouw, Arie van den Berg in NRC Handelsblad, Adriaan Jaeggi in Het Parool, en Tjitske Jansen in La vie en rose). - Bovendien trof het hem dat de werkbeurzen voor complete dichtbundels die het Fonds verstrekte danig uiteenliepen: van 7500 euro (o.a. Vrouwkje Tuinman) tot 50.000 euro (Elly de Waard) en 60.000 euro (Jacques Hamelink). Woudsma verlangde in dit bezwaarschrift een gedegen motivering van het Fonds en een gemiddelde werkbeurs van 30.000 euro.

- Het bezwaar werd afgewezen, en ook tijdens een onderhoud met de ‘Bezwaarcommissie’ van het Fonds werd Woudsma in het ongelijk gesteld. Hij bleef achter met werkbeurs van 10.000 euro op basis van een koele beoordeling, gefundeerd op twee leesadviezen die radicaal anders waren dan de recensies.

- Ten slotte schreef Woudsma onderstaande brief aan het fonds, gedateerd 30 augustus jl., die hier wordt afgedrukt als proeve van de literaire werkelijkheid in Nederland anno 2006. Hij wacht nog op antwoord. - bb

[p. 14]

[30 augustus 2006]

t.a.v. het bestuur van de stichting fonds voor de letteren, sylvia dornseiffer, ernst bruinsma en martine bibo

Stichting Fonds voor de Letteren

Huddestraat 71018

hb Amsterdam

Weesp, 30 augustus 2006

Nu ik, vriendjes, jullie heb geproefd, voorgoed geproefd, vind ik de wereld groot en boos.

Geacht bestuur,

geachte mevrouw Dornseiffer, geachte heer Bruinsma, geachte mevrouw Bibo,

Hierbij deel ik u mee dat ik de door de Stichting Fonds voor de Letteren aan mij toegekende werkbeurs van 10.000 euro weiger en het aangevraagde en al overgemaakte voorschot van 3333 euro terugstort. (Ik ben van plan deze brief pas te versturen - voor de zekerheid zowel per email als per papieren post - nadat ik het geld heb teruggestort.)

Ik zal in deze brief zo goed mogelijk proberen uit te leggen waarom ik dit doe. Kortheidshalve zal ik zo min mogelijk al in mijn eerste bezwaarschrift (d.d. 5 juni 2006) en in mijn tweede bezwaarschrift (d.d. 2 augustus 2006) naar voren gebrachte argumenten herhalen. [...]

Ik kan mij niet verenigen met het in de ‘nadere motivering’ (d.d. 29 mei 2006) samengevatte oordeel over mijn meest recente dichtbundel, Geluksinstructies. Bij uw besluit mij een werkbeurs (van 10.000 euro) toe te kennen hebben weliswaar verschillende zaken een rol gespeeld, maar dit besluit is toch voor een heel groot deel op het voornoemde oordeel over mijn laatste bundel gebaseerd.

Ik heb in mijn bezwaarschrift(en) aangegeven dat ik dit oordeel ‘onjuist, ondeskundig, oppervlakkig, dom, demotiverend en beledigend’ vind en ik heb mijn oordeel over uw oordeel met argumenten gestaafd. Verder heb ik gewezen op de grote discrepantie tussen uw oordeel en het oordeel van een aantal gezaghebbende recensenten (onder anderen Rob Schouten en Peter de Boer).

Ik heb de stellige indruk dat uw ‘lezers’ Geluksinstructies niet begrepen hebben, niet snappen wat voor soort poëzie ik schrijf (in stilistisch en inhoudelijk opzicht) en hoe de bundel is geconstrueerd.

Nu kan ik me voorstellen dat sommige auteurs zouden zeggen: ‘Dat oordeel is slechts het oordeel van drie “lezers” (waaronder twee ingehuurde), en niet het oordeel van het Fonds. Ik zie dat oordeel los van de werkbeurs die ik van het Fonds krijg.’ - Zulke auteurs zien het Fonds bij wijze van spreken als een subsidiemachine: je drukt op een aantal knoppen en er komt (al of niet) een bepaald bedrag uit. Geld is geld, en met zo'n (nota bene door de auteur zelf aangevraagde) betrekkelijk negatieve ‘nadere motivering’ valt te leven.

Het moge duidelijk zijn dat ik het héél anders zie. Afgaande op de samenvatting in de ‘nadere motivering’ (de oorspronkelijke stukken heb ik niet mogen inzien, dus ik moet het met deze samenvatting doen) hebben drie ronduit ondeskundige ‘lezers’ mijn bundel gelezen. Zij weten mijn poëzie niet naar waarde te schatten en voelen geen enkele liefde voor mijn werk.

[p. 15]

Vervolgens is dit oordeel overgenomen door de ‘adviescommissie’ (waarin een van de drie ‘lezers’ zat). Vervolgens is het oordeel van de ‘adviescommissie’ overgenomen door het bestuur.

Vervolgens heb ik (in mijn eerste bezwaarschrift) inhoudelijk bezwaar gemaakt tegen de beoordeling van Geluksinstructies (fijne bundel trouwens, echt een aanrader, ook leuk om cadeau te doen, en let u eens op het fraaie omslag).

Vervolgens kreeg ik van de tweepersoons ‘bezwaarcommissie’ een brief waarin alleen op procedurele zaken en op geen enkel door mij naar voren gebracht argument werd ingegaan.

Vervolgens maakte ik in mijn tweede bezwaarschrift bezwaar tegen de gang van zaken en verzocht ik u met nadruk nu eens op mijn inhoudelijke argumenten in te gaan.

Vervolgens werd ik uitgenodigd voor een gesprek met de ‘bezwaarcommissie’.

Dat gesprek heeft inmiddels (op 29 augustus) plaatsgevonden. Ik moet zeggen, en ik meen dat oprecht, dat ik de heer Bruinsma en mevrouw Bibo zeer vriendelijk en meelevend vond. Ze stonden mij allerhartelijkst te woord en wisten tal van procedurele en organisatorische kwesties bijzonder helder uit te leggen.

Maar op mijn inhoudelijke argumenten werd niet ingegaan. De bundel Geluksinstructies lag op tafel [...], maar waarom eigenlijk? De heer Bruinsma verklaarde nadrukkelijk dat hij mijn bundel niet gelezen had. (Ik vroeg mij af hoe mevrouw Bibo en de heer Bruinsma hun nieuwsgierigheid hadden kunnen bedwingen. Zouden zij nu werkelijk niet willen weten wat voor gedichten die man die zo fel voor zijn eigen werk opkomt schrijft? Maar dit terzijde.)

Veel erger vind ik het dat mij in het gesprek ook geen uitzicht werd gegeven op een inhoudelijk gesprek over de beoordeling van Geluksinstructies. Een kritisch oordeel over het oordeel van de ‘lezers’ is blijkbaar niet mogelijk. Een kritische vergelijking van het oordeel van de ‘lezers’ met het oordeel van de (voor zover ik weet) acht recensies van mijn bundel (waarvan zes lovend tot juichend) is ook niet mogelijk. Een tweede mening (second opinion) aanvragen bij een gezaghebbende criticus (of een vooraanstaande dichter) is blijkbaar ook niet mogelijk. [...]

Maar dat betekent dat werkelijk, inhoudelijk bezwaar maken helemaal niet mogelijk is. Dan stopt de communicatie. - Het gesprek met de ‘bezwaarcommissie’ was vriendelijk - maar tegelijkertijd was het geen gesprek. De commissie en ik spraken volkomen langs elkaar heen. De commissie sprak een andere taal dan de mijne.

Verder blijf ik, nu ik na het doornemen van het door u opgestuurde jaarverslag Op weg naar de veertig weet welke auteurs hoeveel geld van u kregen (in 2005), die 10.000 euro (op zichzelf een fantastisch bedrag, daar blijf ik bij!) in verhouding erg weinig vinden.

Misschien heeft u ook het feit dat ik niet snel dicht in uw beslissing over de hoogte van mijn werkbeurs meegewogen. (Van 1989 tot 1997 schreef ik Viewmaster, van 1997 tot 2005 schreef ik Gelukinstructies, tijdens de totstandkoming van die laatste bundel schreef ik ook de gedichten in Filosofie voor de zwijnen.) Maar dat zou ik dan onterecht vinden. Dat ik langzaam schrijf, zegt niets over de kwaliteit van mijn gedichten. Bovendien: als ik langzaam schrijf, heb ik eerder behoefte aan een hogere dan aan een lagere werkbeurs. Een wat hogere werkbeurs zou het mij mogelijk te maken minder freelance werk te doen en meer tijd aan het dichten te besteden.

[p. 16]

Niet dat ik mezelf een kunstenaar in dezelfde categorie vind, zeker niet, maar is Anton Webern een mindere componist omdat zijn officiële oeuvre uit 31 werken bestaat, waarvan het langste een kwartier duurt, een oeuvre waar de goede man 35 jaar aan gewerkt heeft en dat met gemak op 3 cd's past? Natuurlijk niet, Webern is de grootste klassieke componist van de 20ste eeuw, we mogen hem dankbaar zijn dat hij soms drie jaar met zes minuten muziek bezig was.

Ik blijf er dus bij dat, gezien de bedragen die dichters van vergelijkbare kwaliteit krijgen, een werkbeurs van minimaal 30.000 euro in mijn geval alleszins redelijk was geweest.

Maar de doorslaggevende reden om de werkbeurs te weigeren, is het volgens mij faliekant onjuiste oordeel over Geluksinstructies.

Denk niet dat mij deze beslissing geen moeite kost. 10.000 euro is voor mij een enorm bedrag. Het is in feite wat ik, ruwweg, in twee jaar verdien. (En het is twintig maal het bedrag wat ik tot nu toe met Geluksinstructies heb verdiend.) Niet alleen zal ik het geld missen, maar ik zag de werkbeurs (aanvankelijk, voordat ik van de ‘nadere motivering’ kennis had genomen) ook als een soort maatschappelijke erkenning, als misschien een eerste stap uit de freelance-armoede. (Waarbij ik me goed realiseer dat die ‘armoede’ zeer relatief is, en dat ik vergeleken met miljarden mensen op deze wereld vreselijk rijk ben.)

Nee, deze beslissing, en dit hele ‘gedoe’ kost mij al maanden veel moeite. Die zich fysiek vertaalt in dagelijkse pijn in mijn borst. Ik hoop dat de druk nu (geleidelijk aan?) minder zal worden en uiteindelijk zal verdwijnen.

Ik weet niet of u mijn twee bezwaarschriften aan de ‘lezers’ (Arnoud van Adrichem, Kurt Snoekx en het niet nader genoemde lid van de ‘adviescommissie’) en aan de ‘adviescommissie’ (Tatjana Daan, Toin Duyx, Atte Jongstra, Menno Lievers en Fleur Speet, bijgestaan door Maydo van Marwijk Kooy en Erik Vlaminck - de man die u een beurs van 75.000 euro gaf) heeft laten lezen. Aangezien mijn bezwaarschriften voor een niet gering deel tegen de ‘lezers’ en de ‘adviescommissie’ zijn gericht, zou ik het op prijs stellen als voornoemde personen ze ook te lezen kregen. Deze (derde) brief mogen ze natuurlijk ook lezen.

Ook zou ik het op prijs stellen als u mijn besluit de werkbeurs te weigeren in uw nieuwsbrief Het Schrijvershuis zou vermelden. Ook een vermelding van mijn besluit in uw volgende jaarverslag zou ik op prijs stellen.

Mijn gedichten staan mij niet toe uw geld te accepteren. Althans, zolang uw oordeel over Geluksinstructies niet van tafel is. Want zolang is voor mij die 10.000 euro ‘besmet’ geld. Ik zou het een ondragelijke gedachte vinden een bundel voor een instelling die mijn werk niet werkelijk waardeert te moeten schrijven (en ook nog een bedankje in mijn nieuwe bundel te moeten opnemen). Nu ben ik weer vrij, en kan ik weer voor mezelf en voor de mensheid schrijven. En zonder ‘werkplan’, ik ben toch een dichter van losse, meestal ‘ongeplande’ gedichten.

Leven is (deels) compromissen sluiten en vuile handen maken. De mens Co Woudsma is tot op zekere hoogte te koop. Mijn bundel Geluksinstructies is gelukkig ook te koop. Maar de dichter Co Woudsma is beslist niet te koop.

Hoogachtend, en met vriendelijke groet,

Co Woudsma