Hollands Maandblad. Jaargang 2006 (698-709)

[p. 57]

Journaal
van de onzegbaarheden
door J.J. Peereboom

Daar hadden wij gisteren op het feestje in het park weer een van onze richtingloze vriendelijke gesprekken. Jij vertelde mij hoe prettig jullie huis met zwembad was bij het warme weer; ik vertelde misschien alleen dat het mij niet slecht gaat.

Je kijkt mij dan aan met een glimlach die lijkt te vragen of ik nog ooit iets vermeldenswaardigs te bieden heb; of jij van mij net zo'n indruk krijgt, weet ik natuurlijk niet zeker.

Een jaar of tien, vijftien geleden voerden wij veelbelovende lange gesprekken en kwamen wel eens bij elkaar eten. Wie is wie het hardst tegengevallen?

*

Zo vaak als jij weer in onbekende nieuwe kleren aankomt, blouses en rokken en jasjes weloverwogen gecombineerd - dat vind ik prachtig, die vrijheid van expressie, en dat in onze slonzige tijd.

Tegelijk denk ik soms: ik zou je wel eens willen zien in een zwart T-shirt met een wijdopen hals en een lampenkapvormig wit plooirokje.

Dat gaat niet, zul jij zeggen: dat zou ik niet zijn.

*

Het is meer dan tien jaar geleden dat jij onze betrekkingen verbrak, om een grief die je best met een uitbarsting had kunnen afdoen; en een jaar geleden of iets langer ben je gestorven. In de tussentijd zagen wij elkaar wel eens voorbijgaand op straat, niet helemaal zonder groeten. Wat je zou verbazen is dat ik je nog steeds soms zie, wandelend in een winterjas met de kraag omhoog. Dat heb ik zelden of nooit met doden.

*

Als toonbeeld van een beheerst gestemde, hoog ontwikkelde, onderhoudende heer ben jij in mijn omgeving ongeëvenaard. Toch zou ik iets meer in je willen zien - tekenen van onvrede, ongeluk, onmacht, niet acuut en niet allemaal tegelijk: op de achtergrond, in een derde dimensie.

*

Bij zonnig voorjaarsweer komt op de Amsterdamse caféterrassen alleen een plaats vrij als er eens iemand weggaat. Wie zijn jullie die daar zitten? Geen kinderen of bejaarden; ook niet onmiskenbaar werklozen, en toch met alle tijd van de wereld.

Wat doen jullie als het regent? Dan zitten jullie niet binnen in die cafés. Dan is er plaats te over.

Doe geen moeite om dit voor mij te verklaren. Ik zie jullie alleen weer ieder

[p. 58]

jaar met verwondering terwijl ik voorbijfiets, en verwondering is een lichte, weldadige stemming.

*

Al ging ik op mijn hoofd staan (een uitdrukking geërfd van mijn moeder), ik zou jou niet aan het lachen krijgen.

Eigenlijk zou ik het ook nooit op die manier proberen. Als ik mensen hoop te vermaken, kom ik niet aan met grappen in woord en daad; dan probeer ik ze mee te krijgen met mijn opmerken en benoemen van de menselijke komedie die om ons heen wordt opgevoerd.

Komedie? zou jij zeggen: wat een hautaine visie! Veel mensen hebben het moeilijk en verdienen begrip en bijstand; het gedrag van veel anderen is beneden peil en moet veroordeeld worden, soms aangepakt.

Die twee visies kunnen toch in goede verstandhouding...?

Dat valt tegen.

*

Twintig jaar, of langer nog, wonen wij al bij elkaar om de hoek, en zowat iedere week lopen onze paden een paar keer vlak langs elkaar heen, te voet of op de fiets.

Nooit hebben wij een blik gewisseld, laat staan een groet. Ik heb wel eens naar uw ogen gekeken; die bleven strak in uw reisrichting staan, onder de smalle kale schedel.

Ik voel mij niet gekwetst; verscheidene buurtgenoten kennen u net zo. Ik verbaas mij alleen dat u het volhoudt, jaar in jaar uit.

Of verbaas ik mij maar een klein beetje, en begrijp ik meer van u dan van veel mensen die altijd vriendelijk groeten?

*

Ik hoop dat jij je niet tekortgedaan acht doordat ik toen je naar mijn gezondheid vroeg maar met een of twee lettergrepen antwoordde (‘Best’, of ‘Gewoon’). Achteraf bedenk ik soms weer dat mensen zich innemend voelen bij het stellen van die vraag, en ten minste enkele details verwachten.

Ik heb sinds jaren als regel aangehouden dat ik zo min mogelijk aandacht moet vragen voor mijn eigen gezondheid. Vroeger kreeg ik daar geen last mee. Nu meer, bij het ouder worden. Het geeft mij de indruk dat de mensen denken: waar kan je met die vent nog anders over praten?

Zo beantwoord ik je innemende bedoeling.

*

Het was mooi om je ingehouden verrassing op te merken toen ik zei dat ik bij de borrel buiten vorige week voor het eerst van een afstand van wel tien meter naar je had gekeken; voordien hadden wij nooit met meer dan de breedte van een tafel tussen ons gezeten. Zo'n teken van verre aandacht krijgt een vrouw niet alle dagen dacht ik, hoop ik.

In onze ongeregelde gesprekken beleven wij altijd wel een paar raakpunten. Een ervan bereikten wij deze keer toen ik op jouw vraag wat ik vond van een man die wij allebei voor het eerst ontmoet hadden de op-en-neergaande lijn van mijn ervaring beschreef, en jij kwam daarna met net zo'n lijn in je eigen termen. Dat was overeenstemming, niet gewoon instemming; heel zeldzaam.

[p. 59]

Nog een glas later gingen wij ieder onze kant op, tot een onbepaalde volgende keer. Dan ben je nog niet uit het gezicht; ook niet uit het gehoor.

Wat blijft ervan over? Ik zal nog even het vervolg aangeven: er kwam in mij op een gewaarwording van staan in een tuin in het laatste licht van een augustusavond; daar keek ik omhoog naar een vlucht donkere vogels waarvan de vleugelslag net hoorbaar was - verder was het stil.

Met de inhoud van ons gesprek hadden zij niets te maken. Toch waren zij er uit voortgekomen, en zij horen er nog steeds bij.

*

Wij zouden vast makkelijker met elkaar kunnen opschieten als jij geen beeldend kunstenares was. Ik weet dat je nooit zou zeggen, en misschien zelfs niet denkt ‘Schiet op, koop eens wat van mij’. Het lastige is, ik denk het zelf. Het zit mij dwars dat wij het bij een kleine aankoop van jaren geleden gelaten hebben, en dat ik ook niet iets van je op het oog heb.

De andere meest voorkomende soort van creatieve werkers, de schrijvers, zijn evenmin makkelijk om mee om te gaan. Hun werk is wel veel goedkoper; daar staat tegenover dat het meer tijd kost om het bij te houden dan de dagen lang zijn. Vandaar die schrik vaak als er een bekende auteur binnenkomt (‘en ik had me zo vast voorgenomen om hem dit jaar nog te lezen’).

De conversatie loopt het soepelste met mensen die gewoon banen hebben - desnoods belangrijke.

*

De laatste weken ben je af en toe in mijn verbeelding teruggekeerd en hebt mijn aandacht en oordeel aangetrokken zoals dat af en toe eerder gebeurd is in de

[p. 60]

zestig jaar sinds je dood. De aanleiding is deze keer geweest dat ik je in mijzelf herkende: in de moeilijke zo niet onuitstaanbare stemmingen die ik doormaakte. Je was opvliegend als gezinshoofd, en zelden aandachtig als vader in mijn middelbare schooltijd; al was je ook genereus, en als een echte hoofdredacteur van alles op de hoogte, ik vond dat ik het slecht getroffen had.

Als tiener twijfelde ik niet of ik zou mij moeiteloos ontwikkelen tot een even bekwaam en veel prettiger mens. Of misschien kan niemand zoiets letterlijk verwachten? Dan hoefde het niet eens. Het sprak vanzelf.

Als ik nu iets tegen je kon zeggen, of als ik iets zeg tegen het duidelijke beeld dat ik van je oproep, zou ik toegeven: dat is niet gelukt. Je herkent duidelijk de familietrekken in mij, iets anders verdeeld.

Ik kan mij helemaal niet voorstellen wat jij zou antwoorden.

*

Dat mijn gedachten stilhielden toen ik in de deur stond en u voorbij zag komen, is natuurlijk verklaard doordat u er onverwoestbaar mooi uitziet, met die strakke blauwe blik onder het lichtgrijze haar, en die onnadrukkelijk gesloten mond waar ik mij een heldere terughoudende stem bij voorstelde.

Ik volgde u met mijn blik tot de hoek aan de overkant, waar u even omkeek, naar mij of naar de straat die u doorlopen had. Ik werd mij toen bewust van nog iets anders dat mij aantrok: een licht accent in uw uitdrukking van ontevredenheid, misschien beter genoemd ongeduld.

Dat had u, denk ik, al als meisje, toen uw verwachtingen niet vlug en consequent genoeg vervuld werden. We moeten aannemen dat u nu met het tegendeel te stellen hebt: de beste tijd is te snel voorbijgegaan.

Met dat gevoel ben ik vertrouwd. Bij u is het omdat uw schoonheid, hoewel niet verloren, uitgediend is. Bij mij is het dat mijn praatjes afgezakt zijn naar het tweede plan.

Bij het schrijven valt het minder op dan in gezelschap, als ik alleen nog stiltes mag opvullen.

Ik hoop dat hij niet onhebbelijk klinkt, deze vergelijking.

*

Braaf dier: het is een paar weken geleden dat je logeerbezoek hier in huis afliep, en nog steeds lijkt de gang als ik 's ochtends de trap afkom te leeg, te stil.

Je was lang niet de leukste hond die ik gekend heb; wel een geschikt beest, makkelijk in de omgang ook met andere honden op wandelingen.

Ik zie je weer voor me zitten in de auto van je bazin die je naar een volgend logeeradres ging brengen. Even krabbelen nog over het ruime vel dat je kop omgeeft; en toen ging je niet meteen liggen, je bleef terugkijken tot de achterdeur je aan het oog onttrok.

Wat is het goed dat honden niet praten. Als je gezegd had ‘Welbedankt, ik heb het goed gehad, tot gauw’ was je in het verleden uit het gezicht geraakt. Nu kijk ik je nog aan.

*

Vanmiddag als ik op de borrel kom, hoop ik dat jullie niet weer allerlei onbekenden die je ontmoet hebt op andere borrels aanduiden als ‘aardige mensen’ zonder verder iets van ze te kunnen vertellen.

Ik heb er al eens over gesputterd, zonder indruk te maken. Aardigheid is

[p. 61]

geen persoonlijke karakteristiek. Je kunt nog beter over de kleur van iemands overhemd vertellen, of over zijn haardracht.

Vanmiddag zal ik aankomen met het verhaal van de vriendin in Den Haag die in de lift naar haar flat een paar keer enkele woorden gewisseld had met een aardige nieuwe bewoner van een verdieping hoger. Je moet hem eens ontmoeten, zei zij thuis. Twee maanden later stond deze aardige man voor de rechtbank, verdacht van verscheidene misdaden inclusief moord.

Aardigheid blijft aardig, ook in misdadigers, zullen jullie misschien volhouden. Probeer het anders met: ‘Jij bent ertegen omdat je bang bent dat niemand het van jou zegt.’ Dan houd ik er wel over op.

*

Iedere keer dat wij een voorbijgaande groet wisselen hier in de buurt gaat in mijn gedachten de vraag aan en uit, ‘Is hij het nou?’ Je hebt in ieder geval dezelfde naam als de jongen die in mijn tijd op het gymnasium aangeschreven stond als voorbeeldig intelligent. Wij waren geen vriendjes; we hebben alleen wel eens staan praten leunend op de fiets. Van wat wij zeiden is mij alleen een terechtwijzing door jou in de herinnering gebleven, toen ik een indringend idee of inzicht meende te hebben en het aan je voorlegde. ‘Je maakt het wel ingewikkeld hoor,’ zei je, en als ik me goed herinner fietste je meteen ontspannen weg.

Je woorden zijn in mijn pakket vormende invloeden opgenomen en laten zich af en toe nog horen. Onlangs voelde ik mij toch weer eens bezeten van een idee of inzicht, met een gloed achter mijn ogen die misschien waarneembaar was voor voorbijgangers die zouden denken ‘Wat heeft die man...’

En als jij die voorbijganger was? Je gezag staat niet meer zo sterk als vroeger, gelukkig. Bij het terloops groeten glimlach je altijd met onnodig veel tanden, dat lijkt geen goed teken.

Of ben je het toch niet?