Hollands Maandblad. Jaargang 2006 (698-709)

[p. 49]

De keuze van Bert
door Ivo Bonthuis

Zonder protest hadden de patiënten zich in hun stoelen laten gespen. De bus was precies op tijd vertrokken.

‘De plaatjes in mijn kamer hingen niet goed,’ riep Sabra. ‘Er is geen kapel vandaag. De kapel was gisteren!’ Ze trok aan haar gordel.

‘Dat geeft niet schat,’ zei Joris. ‘Straks hangen we in de bungalow samen de vakantieplaatjes op. Blijf rustig zitten, we zijn er bijna.’

Sabra liet de gordel los en nam haar pop van haar schoot. Ze drukte hem stevig tegen zich aan.

‘Op vakantie,’ fluisterde ze tegen de pop, ‘we gaan op vakantie. Het is maandag vandaag. De plaatjes hingen niet goed.’

Rokus trommelde op het stuur en floot tussen zijn tanden. Op de passagiersstoel probeerde Joris zich te concentreren, hij leerde het vakantieprogramma uit zijn hoofd.

08.00 u: iedereen wekken. Pictogrammen ophangen voor Sabra en Abel.

‘Heeft Bert geen pictogrammen?’ Hij legde de stapel papier op het dashboard.

‘Eens even denken,’ zei Rokus, ‘heb jij sinds je op Kruidentuin 3 werkt ooit picto's voor hem opgehangen?’

‘Dat vroeg ik me ook af. Daarom vraag ik het aan jou.’

‘Het helpt in dit werk enorm als je je bewust bent van de dingen die je wel of niet gedaan hebt. Bert heeft geen pictogrammen. Die hebben we een paar jaar geleden afschaft, hij wilde er niet naar kijken. “Picto's zijn voor gekken”, zei hij. Ondertussen kan hij nog steeds zijn veters niet strikken.’

Rokus schakelde. De bus begon te schudden. De meter gaf honderddertig aan.

Lieve Heer, sta me bij, dacht Joris.

Het zonlicht won aan kracht. Boven het land dat met elke kilometer groener werd zweefden slierten mist.

‘Kijk jongens, witte wieven!’ zei Joris, hij wees. ‘Weten jullie wat dat zijn? Het zijn natuurgeesten die de hele winter onder de grond de zomer hebben voorbereid, en nu komen ze naar boven om hun schepping te bewonderen.’

Sabra giechelde. Abel mompelde iets over een ziekenhuis. Bert riep: ‘Pas jij maar op mannetje, straks komen ze je halen.’

Met zijn vrije hand greep Rokus zijn bijrijder bij zijn schouder. Hij remde af. ‘Luister vriend,’ zei hij, ‘je enthousiasme is bewonderenswaardig maar je houdt verder je mond over geesten en wat voor scheppingen dan ook. Je hobby's zijn je gegund, of je nu de antroposofie belijdt of zestiende-eeuwse porno verzamelt, maar je hoeft de patiënten niet gekker te maken dan ze zijn. Hou die hocuspocus voor je.’

‘Ik wilde alleen...’

‘Geen excuses, alsjeblieft.’

‘Haal je hand van mijn schouder.’ Joris probeerde zijn stem te beheersen.

‘Weet je wat ik altijd zeg als iemand een heel rood hoofd heeft?’ Bert hing

[p. 50]

grijnzend over de leuning van Joris' stoel. ‘Die is zo rood als een kreeft, zeg ik dan. Mag ik rijden? Heel even maar?’

‘Bert, ga zitten! Maak je gordel vast!’

De vakantiebungalow op de Sallandse heuvelrug bleek sprookjesachtig; omringd door oranje tulpen lag hij aan de rand van het bos.

Bert veegde het zweet van zijn voorhoofd en nam naast Joris plaats aan de verweerde picknicktafel. ‘Minstens honderd tassen,’ zei hij tegen Abel die tegenover hem zat te wiegen. ‘Je maakt één keer een geintje en ze laten je minstens honderd tassen dragen. Weet je hoe ik dat noem?’

‘Nee Bert, dat weet ik niet. Ontspan nu maar fijn en geniet van het uitzicht,’ zei Joris. De tuin keek uit over hellende akkers en een dal waarin een dorpje leek te slapen.

‘We zouden de plaatjes ophangen,’ zei Sabra die haar pop kamde. Plukken blauw haar dwarrelden in het gras. ‘De plaatjes hangen nog niet.’

‘Zo gauw Rokus klaar is met uitpakken gaan wij naar binnen om de plaatjes op te hangen.’ Joris las het dagprogramma door.

Maandag. 11.30 u: taart met koffie en thee. 12.00 u: een flinke wandeling. 12.45 u: lunch. We zouden bij de taart wat liedjes kunnen zingen, dacht Joris, dat kan Rokus moeilijk hocus-pocus noemen. In harmonieuze samenzang zullen we de eenzame zielen van de patiënten bevrijden. En de mijne ook, misschien. Een fonkeling in de verte trok zijn aandacht. Een weerhaan op een kerktoren draaide in de wind.

Sabra gooide haar pop in het gras en schreeuwde: ‘Nu gaan we de plaatjes doen!’

‘Dat is een goed plan,’ riep Rokus vanuit de deuropening. ‘We gaan de plaatjes ophangen. Komen jullie allemaal maar binnen, dan kunnen jullie meteen de slaapkamers zien.’

‘Zullen we niet eerst taart eten? Op het programma staat: halftwaalf, taart met koffie en thee.’

‘Dat komt zo wel, je ziet toch dat Sabra op het punt staat te ontploffen?’ Rokus gebaarde zijn collega en de patiënten hem te volgen en liep naar binnen.

Sabra sprong op. Ze dribbelde op haar korte benen achter hem aan. De pop bleef liggen in het gras. Bert volgde zuchtend en Abel liet zich door Joris bij de hand nemen. Ze liepen de huiskamer door, twee banken en een televisie, Joris liet Abel voorgaan naar de gang. Hij wilde de kleine man volgen toen Rokus op hem afkwam en een hand op zijn schouder legde.

‘Haal jij even de medicijnen uit de bus? Ik moet Abel om twaalf uur zijn pillen geven.’

Joris draaide zich om, hij wandelde de tuin in en nam het pad dat tussen de tulpen om het huis liep. De bus stond in de volle zon; nadat hij de medicijnen had gevonden zette hij alle deuren open om de zweetlucht van de heenreis te verdrijven. Daarna nam hij dezelfde route terug en zette de doos met medicijnen in het gras.

‘Wat is het hier prachtig!’ riep hij uit. ‘Zie dat dorpje daar liggen! Alsof de tijd hier heeft stilgestaan, alsof de twintigste eeuw nooit heeft plaatsgevonden, alsof...’ Hij keek om zich heen.

Aan de picknicktafel zat Rokus met een sigaret tussen zijn lippen een map door te bladeren.

‘Waar is iedereen?’

[p. 51]

Een dof gebonk klonk uit het huisje.

‘Wat is dat?’

‘Iedereen ligt te rusten.’

‘Dit is geen rustmoment. Blijven ze zomaar liggen?’

‘Ik heb de deuren op slot moeten doen. Ze hebben een lange reis achter de rug. Jij en ik moeten een paar afspraken maken. Een programma opstellen.’

‘We hebben persoonlijke programma's, groepsprogramma's, dag- en weekprogramma's, programma's genoeg toch? Wordt daar op een deur gebonkt?’

‘Dat is heel goed mogelijk. Ga zitten, neem een hap van deze verrukkelijke appeltaart.’

Met zijn handen in zijn zij stond Joris naar het huisje te staren. Dit kan zo niet, dacht hij. Hij ging tegenover Rokus zitten maar raakte de taart niet aan.

‘Joris, jij bent een intelligente jongen, dat zie ik zo. Je zal ver komen in het leven.’

‘Oh, is dat zo.’

‘Dat is zo, dat straal je uit.’ Rokus drukte zijn sigaret uit en stak een nieuwe op.

‘Nu wil ik je een kans bieden om je potentieel ten volle te benutten. Ik wil je

[p. 52]

vragen of je mee wilt werken aan een serie experimenten. Ik heb een programma samengesteld onder de titel Geen Excuus.’

‘Geen excuus? Dat klinkt niet erg aardig.’

‘Het gaat ervan uit dat de patiënten moeten doen wat ze kunnen. Als je handen hebt bestaat er geen excuus om niet zelf je brood te smeren, je veters te strikken. Neem Abel. Als je alleen thee wilt drinken zul je het moeten kunnen zetten. Hij zal dat pas leren als wij het niet meer voor hem doen. In de jaren zeventig hebben ze zoiets ook geprobeerd, maar toen is het misgegaan omdat ze dachten dat je patiënten moest omringen met warmte en aandacht.’

‘Dat lijkt me een zinnige gedachte.’

Rokus inhaleerde diep. ‘Joris,’ zei hij, ‘ik heb geen filosofie gestudeerd om tien jaar later op mijn slecht betaalde werk naar het geklets van een zweverige coltrui te moeten luisteren. Ik vraag je om mee te werken, en dat is heel aardig van me. Dat hoef ik niet te doen. Hier zit maar één zorgcoördinator.’

‘Weten ze op de Sparrenvallei wat die ZoCo van plan is?’

‘Nee, dat weten ze niet. Maar ik wil het netjes aanpakken, daarom vraag ik jou alles op te schrijven. Zo zullen we bewijzen dat het werkt. Luister, als ze mij straks directeur maken dan word jij onderdirecteur.’

‘Wat een onzin.’

‘Het was een grapje. Mijn plannen zijn gemeend. We moeten ze leren kiezen, jongen, als ze niet kunnen kiezen bestaan ze niet.’

Joris bekeek Rokus aandachtig. Met zijn golvend blonde haar en de rook die in perfecte cirkels uit zijn mond kwam leek hij ongenaakbaar.

Ik zal hem niet tegen kunnen houden, dacht hij. Als ik de instelling bel, wie zullen ze dan geloven? Hij kan me laten ontslaan. Blijf en zorg voor evenwicht.

‘Het is goed,’ zei hij. ‘Ik zal het een tijdje aanzien. Als het niet werkt stoppen we ermee. Afgesproken?’

‘Afgesproken.’ Rokus drukte zijn sigaret uit op tafel.

‘Nog één voorwaarde: 's avonds tussen zeven en negen ben ik de baas. Dan zal ik met ze zingen en verhalen voorlezen. Twee uur lang zoveel hocus-pocus als ik wil.’

‘Toe dan maar. Zolang je geen thee voor ze zet. En alles opschrijft.’

Maandag 4 juli, 2005. - 15.30 u. Bert wordt uit zijn kamer gehaald. Hij deelt mee dat hij honger heeft. Hij wordt voor de volgende keuze gesteld: zelf zijn brood smeren of wachten tot het avondeten. Bert geeft aan taart te willen. Hem wordt meegedeeld dat taart niet voorradig is. Bert besluit tv te willen kijken. Hem wordt meegedeeld...

‘Dat is toch ook een keuze? Hij wil liever televisiekijken dan eten,’ zei Joris.

‘Dat is geen keuze, dat is een vlucht. Ga eens zitten Bert. Vertel me, wat kan jij allemaal.’

Bert sloeg zijn lange benen over elkaar. Hij keek naar Rokus op en zei: ‘Lopen, lezen, autorijden, allemaal dingen.’

‘Dat kan je allemaal, maar zelf je brood smeren vind je te moeilijk? Als je dat te moeilijk vindt zul je nooit voor jezelf kunnen zorgen. Ga je nu je brood smeren? En wat doe je erop?’

16.00 u. Bert heeft aangegeven geen brood te willen smeren. Hij ligt op bed. Abel is uit zijn kamer gehaald om thee te leren zetten. Zijn rechterhand is bebloed en vertoont tandafdrukken.

[p. 53]

‘Dat laatste kun je weglaten.’ Rokus las over Joris' schouder mee.

Naast Joris gromde Abel iets over Georg en injectiespuiten.

‘Ik dacht dat ik alles moest opschrijven. Dit lijkt me niet onbelangrijk.’

‘Abel bijt zo vaak op zijn handen. Niets bijzonders. “Weglaten”, zei ik.’

Rokus liep om de bank heen. Hij hurkte voor de gewonde patiënt. Joris kraste ostentatief in de kantlijn.

‘Goed zo,’ zei Rokus. ‘Abel, als je achterom kijkt zie je een fluitketel, een kraan en een gasfornuis. Heb je dorst?’

Abel knikte murmelend.

‘Laat hem toch. Je maakt hem bang. Hij is al bang genoeg van zichzelf.’

‘Joris, beste vriend, we hebben een afspraak! Als je zo doorgaat kan je het liedjesfestijn vanavond wel vergeten.’

16.30 u. Abel bekijkt de theepot.

16.45 u. Abel vindt een theezakje.

17.00 u. Abel vult de fluitketel met water.

17.30 u. Abel heeft thee gezet. Brandt zijn mond en bijt in zijn rechterhand. Valt op de bank in slaap.

18.00 u. Sabra wordt van haar kamer gehaald. Ze stond al twee uur voor de deur te schreeuwen om haar plaatjes en haar pop. Ze moet de tafel leren dekken. Ze deelt mee dat ze dat niet kan. R. geeft haar messen en vorken. Sabra gooit ze door de kamer.

‘Breng jij Sabra en Abel weer naar hun kamers?’ Rokus lag languit op de bank en stak een sigaret op. ‘Wij bestellen wel een pizza.’

‘Doe het zelf,’ zei Joris. Sabra stond naast hem, ze fluisterde alsof het een mantra was: ‘De plaatjes hangen niet, mijn pop is weg, de plaatjes hangen niet, mijn pop is weg, de plaatjes hangen niet.’

‘Vind je niet dat zij ook moeten eten?’

‘Als ik nu toegeef is het hele experiment zinloos geweest.’

‘Het is al zinloos!’

Rokus richtte zich op, hij steunde op zijn elleboog. Rook kwam uit zijn neus en mond. ‘Abel kan thee zetten. Morgen zal Sabra de tafel kunnen dekken. Die dingen kosten tijd.’

Joris nam Sabra's hand in de zijne. Hij sloot zijn ogen. Blijf en zorg voor evenwicht, dacht hij.

Sabra hield haar mantra aan terwijl ze de gang in liepen en Bert bevrijdden. Rode en blauwe plekken stonden op zijn voorhoofd en jukbeenderen. Hij had de pop van Sabra willen zoeken, zei hij, ze riep er steeds om. Het raam had niet meegegeven.

‘Maak plaats,’ zei Joris tegen Rokus.

‘Wat ga je doen?’

‘Ik zal ze voorlezen, zodat ze hun honger vergeten. Afspraak is afspraak.’

‘Je doet maar. Ik ga een uurtje slapen.’

Abel en Bert zaten samen op een bank te wiegen. Op de andere bank zat Sabra, ze fluisterde vrijwel onhoorbaar.

‘Het sprookje heet Sint Michaël en de draak.’

Abel sloeg zijn handen voor zijn ogen.

‘Het gaat zo. De boze geesten spraken tot elkaar. “Laat ons een draak maken en

[p. 54]

daarop naar de hemel rijden. De draak moet met zijn bek vol scherpe tanden het hemelgewelf weer openscheuren.” En de boze geesten...’

‘Hebben mijn pop weggetoverd,’ fluisterde Sabra. ‘Mijn pop is weg.’

‘Hebben in de diepe duisternis een draak gemaakt. Ze timmerden eraan, polijstten hem en gaven hem wel duizend scherpe tanden.’

Abel nam zijn duim in zijn mond. Hij beet.

‘Zijn tong was als een groot verslindend vuur en hij had vleugels als een vleermuis.’

‘Mijn pop is weggevlogen, en de plaatjes hangen niet,’ riep Sabra.

Zonder van zijn boek op te kijken zei Joris: ‘Rustig schat. Het loopt allemaal goed af. Het ongedierte was klaar maar had nog geen ziel.’

Bert stond op. ‘Ik zal die pop voor je halen,’ zei hij tegen Sabra.

‘Kom snel terug! Nu wordt het spannend!’

Bert opende de achterdeur en liep de tuin in.

‘Daarop riep een van de boze geesten: ‘Ik zal zijn ziel zijn!’ Dit had Joris altijd een prachtige zin gevonden. Zijn stem trilde. ‘En meteen slipte hij de draak binnen. En alle boze geesten riepen “Hu-hop!” En de draak vloog omhoog naar de plaats waar Michaël...’

‘“Hu-hop”? Was dat wat ze riepen? Vreemde geesten. Tot zover het verhaal, collega. Abel heeft genoten zie ik. Het bloed loopt langs zijn onderarmen.’ Rokus liep de keuken in en pakte de verbandkist uit een lade.

‘Wat? Bloedt hij? Ik dacht dat jij ging slapen?’

‘Dat dacht ik ook, helaas kon ik de slaap niet vatten. Ik kon het niet over mijn hart verkrijgen die arme lui zonder avondeten naar bed te sturen. Verder maakte ik me zorgen over de schamele onderzoeksresultaten van deze middag. Daarom stel ik voor dat Sabra nog één keer probeert de tafel te dekken.’

‘Dat was niet de afspraak!’ riep Joris. ‘De afspraak was...’

Een luide knal verstoorde de discussie. Een trilling ging door de wanden van de bungalow, stukken pleisterwerk kwamen van het plafond naar beneden, de afzuigkap viel op het gasfornuis.

‘Wat is dat? Waar is Bert?’ Rokus rende naar de voordeur.

Joris liet zijn boek vallen en rende zijn collega achterna.

Maandag 4 juli, 2005. - 20.00 u. Tijdens het voorlezen heeft Bert onder valse voorwendselen het huis verlaten. R. en zijn assistent J. zijn hem gaan zoeken. Zij troffen hem aan achter het stuur van de bus die met de achterkant op de voorpui van de vakantiebungalow was ingereden.

Toen hem gevraagd werd wat hij daar deed, antwoordde hij: ‘Ik ging hulp halen. Weet je hoe ik dat noem, als je op vakantie gaat en je wordt opgesloten en je krijgt niets te eten en je vriend Abel zit te bloeden? Waanzin, noem ik dat.’

‘Die laatste alinea kun je weglaten,’ zei Rokus.

‘Goed,’ zei Joris. Hij begon verwoed te krassen.