Hollands Maandblad. Jaargang 2006 (698-709)

[p. 2]

Deze maand

Deze maand is Hollands Maandblad louter gevuld met poëzie. Dit betekent dat enige voorzichtigheid is geboden! Tot de vele grappige tradities in dit land behoort immers ook het gebruik dat over poëzie zelden op een normale toonhoogte wordt geschreven. Mogelijk heeft het te maken met een collectieve reflex die wortelt in de meest religieuze tijden van ons verleden, maar zodra het woord ‘poëzie’ valt, wordt doorgaans een quasi-chique kopstem opgezet, zweven met importantie beladen gemeenplaatsen het zwerk in, en klinkt een bitter geweeklaag over het lot van de dichtkunst in het huidige tijdsgewricht.

Dat geweeklaag kan diverse - dikwijls tegenstrijdige - kanten opgaan, maar steevast is het ernstig gesteld met de poëzie. En even steevast ligt de schuld daarvan ofwel bij het publiek, ofwel bij de kritiek, ofwel bij het tijdsgewricht, ofwel bij de dichters zelf, maar meestal bij al het voorgaande tegelijk. Dat er permanent groot lijden is in de dichtkunst lijkt wel zeker. Zo klonk alleen al het afgelopen jaar de jobstijding dat poëzie weliswaar ogenschijnlijk bloeit maar ‘er niet meer toe doet’, alsook de ondergangsdiagnose dat de dichtkunst juist wegkwijnt in een isolement terwijl ‘er een onoverbrugbare kloof is ontstaan tussen het publiek en de “officiële” poëzie’, alsook de donderpreek dat de zaak van de dichtkunst zo goed als verloren is nu zelfs de vsb-poëzieprijs volhardt in een ‘eenzijdige keuze voor laffe poëzie’ en zich zo keert ‘tegen het experiment, de vernieuwing, het risico en het avontuur’.

Dat bedoel ik: grote woorden, met kopstem gebracht, en in een vuurwerk van gemeenplaatsen richting de lezer geslingerd. In dit geval door de dichter Bas Belleman, de hoogleraar Thomas Vaessens en dichter/criticus Ilja Pfeijffer. Zij zijn slechts voorbeelden van hoe er over poëzie geschreven wordt zolang men zich vastklampt aan drie enigszins infantiele misverstanden. De eerste is dat poëzie ertoe ‘moet’ doen (quod non); de tweede is dat de poëzie de ‘belangrijke plaats’ in de samenleving die zij (blijkbaar) ooit had ‘moet’ terugkrijgen (quod non); en de derde is dat men poëzie op één ‘objectief vaststelbare’ juiste wijze ‘moet’ schrijven (quod non; hoezeer ook Pfeijffer dit nu al jarenlang met eerder bewonderenswaardige dan overtuigende hardnekkigheid betoogt).

Het is precies deze poëticale middelbare-school-opwinding die dit tijdschrift altijd heeft weten te vermijden, en ook dit keer verre van zich tracht te houden. Het woord ‘moeten’ gedijt niet in Hollands Maandblad, en eerlijk gezegd denk ik dat het woord ‘moeten’ ook helemaal niets van doen heeft met poëzie. Dat is juist het domein van de vrijheid, waar niets ‘moet’, waar stilte hand in hand gaat met wat in armzalige journalistieke terminologie ‘straatrumoer’ heet, waar experiment en traditie nimmer botsen, en waar vanzelf blijft wat goed is terwijl ook vanzelf vergeten wordt wat vergeten mag worden. Precies dit laatste gebeurt dan ook in de praktijk van de hedendaagse Nederlandse dichtkunst.

Anderzijds is het wellicht ook waar dat poëzie niet vitaal kan blijven indien er niet af en toe luidkeels wat wordt geroepen in de trant van: ‘Als er één kunstuiting bestaat die ons tegenwoordig als een geeuwend nijlpaard doet vastkoeken aan de oevers van de verveling, dan is het wel de poëzie’ (dat was in 1988 de onder-

[p. 3]

gangsprofetie der ‘Maximalen’). Of in de trant van: ‘De Nederlandse poëzie - toch nooit erg royaal en overtuigd in het halen van de historische expresselijn - miste de aansluiting volkomen en sukkelde eigenwijs en op eigen gelegenheid een zijpad in (...) onherroepelijk doodlopend (...) met als afwisseling nu en dan wat burgerlijk kleine geluk’ (zo luidde de sombere diagnose in 1949 van Gerrit Kouwenaar). Waarom zou men in de 21ste eeuw niet hetzelfde nog eens mogen roepen?

Het denkbeeld dat elke kunstvorm gebaat is met af en toe een literaire steen in de vijver is in antropologische zin aanlokkelijk, maar wie met een historisch oog kijkt, ziet toch wel een wat treurige eenvormigheid in het poëticale geredekavel. Zo is steeds opnieuw getouwtrek om de schijntegenstellingen ‘taal’ en ‘werkelijkheid’, ‘vorm’ en ‘inhoud’, ‘experiment’ en ‘traditie’, en bestaat er bovendien een wel bijzonder vertederende overeenkomst tussen de luidruchtige fixatie van Pfeijffer op taal en vorm in onze tijd en de hartekreten van Paul Rodenko over taal en vorm van een halve eeuw geleden. Dichters zijn blijkbaar tamelijk kort van memorie.

De regelmatige roep om ‘alles-moet-anders’ - en in het bijzonder om ‘alles-moet-zoals-ik-vind-dat-het-moet’ - wordt slechts interessant wanneer poëtica's letterlijk botsen. Dat gebeurde bijvoorbeeld tijdens het tumultueuze handgemeen tussen de Maximalen en De Nieuwe Wilden in september 1989. De chaos van gebroken bierglazen, verscheurde bundels en blauwe plekjes waarin deze twee stromingen - neen, mediahypes - eindigden, maakte duidelijk dat dichters naast een beperkt geheugen ook povere pugilistische vaardigheden bezitten.

Voorzichtigheid blijft evenwel geboden nu dit nummer van Hollands Maandblad louter is gevuld met poëzie. Maar dan niet zozeer voor poëten die dezelfde vernieuwing en hetzelfde experiment prediken als hun voorgangers een halve eeuw geleden, terwijl ze the noble art of self-defence zo matig beheersen, maar wel voor de kopstem en de quasi-chique platitudes.

Wat volgt, zijn gedichten die de redacteur koos uit de inzendingen van dichters die op de een of andere wijze aan dit tijdschrift zijn verbonden en die het verzoek kregen aan dit nummer mee te werken. Niet één van de aangezochten liet het afweten, en daarmee baden deze pagina's reeds bij voorbaat in de weelde van de loyaliteit der dichters en de verguldheid van de redacteur. Dit nummer is zo een staalkaart van Hollands Maandblad-poëzie, waarin vele genres en vormen de vrijheid vinden naast elkaar te existeren.

Wie goed leest, ziet hier gedichten die bovenal niet eenkennig zijn, zomin als dit blad eenkennig is. Interessante poëzie doet immers ten minste drie dingen tegelijk, zoals Maarten Doorman ooit opperde: ze roepen beelden op die nooit zo werden opgeroepen; ze drukken gevoelens uit zonder te vervallen in larmoyante emoties; en ze richten de blik op de taal waarin ze zijn verwoord. Een goed gedicht straalt naar alle kanten en laat herlezen en herlezen, zonder dat de ennui opkomt die men bij opinies over poëzie zo snel voelt.

Uiteindelijk is er niets in de dichtkunst dat een verheven kopstem, quasi-chique gemeenplaatsen of bitter geweeklaag rechtvaardigt. Een dichter is gewoon een schrijver die er niet in slaagt de regel vol te krijgen. Een schrijver is gewoon een dichter die er niet in slaagt de zin van het leven op een a4-tje uit te leggen. Zij kunnen daar niet aan doen, doch een redacteur zit er maar mee. De enige troost is dat de dichters in dit nummer van Hollands Maandblad er op een huiveringwekkend interessante manier niet in slagen de regel vol te krijgen. Lezer, ik daag u uit: zwijg nu, en verdwaal in deze poëzie. - bb

[p. 4]