Hollands Maandblad. Jaargang 2005 (686-697)

[p. 35]

Wie gaat er mee
door Moniek Tinnemans

‘O,’ zegt de man als hij zich voorover buigt in het keldergat, ‘ik ruik het al. Ratten.’

Er is vanmiddag een grote kans op buien. Toch heb ik Reinier gevraagd om de slingers buiten te hangen. De hapjes kunnen op de tuintafel onder de parasol. En boven de tap een zeiltje.

Van onze straat hebben we nummers tien tot en met vierendertig uitgenodigd. Ik wilde tot en met dertig, maar dat bleek een idiote grens, het eerste huis van een drie-onder-een-kap, waardoor ik uitnodigingen te kort kwam voor de hoekhuizen van de Finlandlaan. Toen ik het met Reinier besprak, zei hij dat ik me niet zo druk moest maken, het was maar een buurtborrel, het ging om het idee.

‘Weet u wat het is mevrouw,’ zegt de man en hij tikt op een smalle buis die uit de keldermuur steekt, ‘als ze d'r met het koppie doorheen kunnen, dan komt de rest vanzelf. Ik heb het gezien,’ hij vormt met zijn hand een tunneltje, ‘zúlke kleine gaatjes. Daar komen ze doorheen.’

Hij kijkt naar de pijp, die vijf, zes centimeter uit de muur komt, en daar is afgezaagd. Hij voelt met zijn duim aan de rand. Dan zoekt hij met een zaklamp verder de vloer af.

‘En hier.’ Hij schijnt met de lamp. ‘Nog meer keutels. Het kan ook zijn dat ze uit dát gat komen daar.’ Van waar ik sta op de keldertrap, is niet te zien wat hij aanwijst. Ik buig me over de leuning.

‘Tja.’ Hij gaat rechtop staan, blaast zijn wangen bol en laat de lucht weer ontsnappen. ‘U heeft een lek. Ergens. En dat kan overal zitten.’

‘Overal?’ vraag ik.

De man knikt in de richting van de donkere ruimte. ‘Waar komen ze vandaan, en waar gaan ze naar toe? Want ze zoeken altijd een vluchtweg, hè.’

Hij leunt met zijn rug tegen de keldermuur en ineens zie ik Adri. Verdomd, Adri... dinges. Eerste klas lagere school, lui oog, slagersoren, en driekwart van het jaar in korte broek. Ik draai van hem weg, bang dat hij het bonken van mijn hart hoort.

‘Altijd een vluchtweg,’ herhaalt hij. ‘Het zijn schuwe dieren.’

Langzaam omhoog, achterwaarts. Niets laten merken. Weg hier, straks komt de visite, denk aan de visite. Gewoon de trap weer op, keukendingen doen.

‘Ja,’ zegt hij, ‘ik moet maar eens aan de slag. Het kan wel even duren. Had u een feestje of zo?’

In de keuken snijd ik de bleekselderij. Waar blijft Reinier met de wijn? Is vast weer ergens blijven hangen, hij snapt gewoon niet hoeveel werk dit is. Wat hem betreft, zetten we een krat bier neer en trekken een zak chips open.

Ik kijk op mijn schema. Twee kolommen: één voor Reinier en één voor mij. In mijn rijtje heb ik het meeste al weg kunnen strepen. Schoonmaken. Quiche bakken. Vissalade. Kazen op tijd uit koelkast. Twee uitroeptekens daarachter; te koud smaken ze niet.

En waarom is er verdorie nog geen muziek? Daar zou Reinier voor zorgen, de vuurkorf, en de muziek buiten. Een beetje vrolijk, Braziliaans, desnoods jazz. Alles om dat melodietje te verdringen, dat dreinende versje dat ineens in mijn hoofd rondzingt. Wie-gaat-er-mee...

[p. 36]

‘Wat ik ga doen,’ zegt de man, zegt Adri. ‘Ik ga er een rookmachine op zetten. Op het riool. Dan kan ik zien waar het gat zit.’ Hij zet het apparaat bij de wc-deur en begint het fonteintje los te schroeven.

‘Wat zijn de klachten?’ werd me gisteren gevraagd door een lijzige telefoonstem.

‘Stank,’ zei ik, ‘steeds ergere stank. De hele benedenverdieping. Boven ruik je het ook al, en nou krijgen we de buurt...’

‘Vandaag lukt niet meer.’ Ze klonk onverbiddelijk. ‘Misschien morgen. Maar dan in elk geval pas eind van de middag.’

‘En meteen na het weekend,’ vroeg ik. ‘Maandagochtend?’

‘Dan wordt het maandag over twee weken,’ zei ze. ‘Volgende week zitten we helemaal vol.’

‘Morgen dan, graag. Alstublieft.’ In godsnaam. Als het een beetje meezat, kwam die man vroeg en was het probleem opgelost nog voor de borrel begon.

‘Eind van de middag,’ zei ik, ‘dat is eh... een uur of vier?’

‘Eind van de middag mevrouw.’

In de wc slaat een generator aan. Daarna klinkt een luid gesis.

Ze staan beschaafd te praten. Een groepje bij de perenboom, een bij de tuintafel en een rond de tap. Daar is ook Reinier. Glas bier in zijn hand, andere hand in zijn zak. Hij lacht, met het hoofd in de nek. Naast hem de coltrui van nummer vierentwintig en onze overburen Willem en Hip Rokje. Een aantal kinderen rent kriskras door de tuin, zonder op mijn planten te letten.

Voorzichtig schuif ik de schaal met stukjes quiche in de oven. Moet ik Adri ook iets aanbieden? Stel dat hij hier in de keuken gaat zitten. Of erger nog, in de tuin, bij de gasten.

De Indische balletjes zijn warm, die kunnen naar buiten. Is er nog stokbrood? Misschien heeft hij mij niet herkend. Ik heb niks aan hem gemerkt, geen aarzeling of rare blik.

‘Kom je er zelf ook eens bij?’ wordt er geroepen als ik het terras oversteek. Ik hef het stokbroodmandje naar het groepje buurvrouwen. ‘Is er nog genoeg sap daar?’ Josje van de overkant maakt een vrolijk wegwerpgebaar.

Zou hij het nog weten? Hoeveel herinnert iemand zich van de tijd dat hij zes was? Ik pak een nieuw stokbrood. Bijna snijd ik in mijn vinger als Adri ineens zijn hoofd om de keukendeur steekt. Hij gebaart dat hij iets gevonden heeft. Ik loop achter hem aan, de hal in. Wie-gaat-er-mee.

We dalen de keldertrap af. Halverwege blijf ik staan.

Er komt rook uit de afgezaagde pijp in de muur. Iets verderop lijkt ook een wolk te hangen.

‘En dit betekent?’ Ik mijd zijn ogen. Wie-gaat-er-mee, naar-Adri's-pie-mel-tje-kij-ken. Wie-gaat-er-mee.

‘Dit betekent,’ zegt hij, ‘een rechtstreekse verbinding. Met het riool.’

Een onderbroek droeg hij niet. ‘Het zijn toch mindere mensen,’ zei mijn moeder eens tegen de buurvrouw. ‘God mag weten wat zij allemaal uitvoert, maar poetsen doet ze in elk geval niet. En die kinderen, die zijn allemaal een beetje...’ Ze maakte een draaiend gebaar bij haar voorhoofd. ‘Dat er nou net één bij Margot in de klas moet komen.’

Ik klem mijn vingers om de leuning van de keldertrap. Buiten wordt de muziek hard gezet, een polonaise. Geen cd van ons.

‘Wat nu?’ vraag ik.

‘Ik wou het maar even dichtstoppen,’ zegt hij. ‘Het is een noodoplossing, maar meer is er vandaag niet aan te doen. Die buis is rot, die moet vervangen worden.’ Hij wijst met zijn kin naar buiten. ‘Een hoop graafwerk.’

[p. 37]

Ik kijk op mijn horloge. Kwart voor zes. ‘Het is al laat,’ zeg ik. ‘Begint voor jullie het weekend niet om vijf uur?’

‘Ik hoef nergens heen.’ Hij buigt zich fluitend over zijn gereedschapskist.

Reinier staat nog steeds bij de tap. Ik zou met hem willen overleggen, hem de rook laten zien. De keutels. Toen hij thuiskwam met de wijn was de oude mevrouw Gansaard van Venninge al gearriveerd, van nummer elf. Het enige dat ik hem kon toefluisteren was ‘Ratten.’ En hij: ‘Kut.’

Hij ziet me kijken en lacht, steekt zijn duim op. Ik doe hetzelfde, maar dan met twee duimen. Ja, het gaat goed. Dit is onze plek. Hier gaan we oud worden, zonder stank en zonder ratten. Dankzij Adri.

Dat hij een minder mens was, fascineerde mij. Ik hielp hem met het opruimen van zijn letterdoos en leerde hem dat je de bolletjesketting om de klink moest hangen als je op de wc zat. In de pauze mocht hij meedoen met onze spelletjes. Na een paar weken hadden we hem zover dat hij zelf al in het hoekje ging staan zodra hij het versje hoorde. Altijd in dezelfde houding: rug tegen de muur, de armen strak langs het lijf, zijn hoofd afgewend. Een prooidier dat wacht op de genadeklap. En wij in een halve cirkel om hem heen.

Meestal was ik degene die de pijpjes van zijn korte broek opzij schoof. Je voelde en rook meteen een vochtige warmte die aan knakworstjes deed denken. Adri hield zijn ogen naar de grond gericht. Zijn ene oog dan. Het andere was afgeplakt, vanwege de luiheid, en ik stelde me voor hoe de oogbol angstig heen en weer rolde in zijn geblindeerde hokje, niet wetend wat er onder hem gebeurde.

Eén voor één hurkten mijn vriendinnen en keken omhoog. Meestal zagen we niets, maar alleen al vanwege het vermoeden van wat zich daar verborgen hield, gilden we het uit. Soms zo hard dat de juf, die in het aangrenzende lokaal thee zat te drinken, kwam kijken. Maar dan zaten wij allang weer keurig in de poppenhoek of het kaartenhuisje.

De piep van de magnetron. Net als ik met de quiche naar buiten loop, vallen de eerste druppels. Shit.

Binnen een paar tellen staat iedereen binnen. Reinier en de coltrui slepen de tapinstallatie tot voor de keukendeur. Een stel vrouwen helpt mij de hapjes naar binnen te dragen. Overal staan schalen en glazen en flessen. De kinderen rennen door de woonkamer.

Terwijl de buurt tegen mijn aanrecht leunt, in mijn boekenkast kijkt, mijn schilderijen keurt, loop ik naar de hal. Ik snuif, mijn neusgaten wijd open. De stank lijkt minder, maar dat kan door de quichelucht komen. Adri fluit nog steeds.

Dan blijf ik heel stil staan. Ik houd mijn adem in. Hij fluit... Wie-gaat-er-mee, hoor ik dat goed? Mijn eigen liedje? Vanuit de woonkamer komt muziek en geroezemoes, maar ik zou zweren dat...

Mijn hart klopt in mijn keel. Hij weet het. En al die mensen zijn hier binnen, en Reinier. Als ze elkaar ontmoeten? Heeft hij een plan? En wat doet hij daar toch allemaal, zou hij de gaten wel dichtstoppen? Wie zegt mij dat hij ze niet groter maakt?

Ik druk een vuist tegen mijn mond. Adri, die daar beneden alle toegangspoorten naar het riool openbreekt. Reinier die me 's nachts vanaf zijn kussen verwijtend aankijkt. Krassende nageltjes in de metalen buizen, daar komt weer een kop, het lijfje floept erachteraan, nog een en nog een, de vloer ziet zwart. Ze poepen van opwinding en slepen het met hun vettige staarten mee. Ik zal moeten boeten in deze gruwelkelder, eenzame opsluiting terwijl boven Reinier werk maakt van Hip Rokje en Adri polonaises draait.

[p. 38]

‘Ja!’ hoor ik Reinier brullen, ‘híér is ze.’ Hij komt naar me toe en trekt me veel te hard tegen zich aan. Ik ruik zijn drankadem. Als hij maar niks verpest. Achter hem komen twee vrouwen met elk een pakket bij zich. Glimmende strikken op het papier. Nog meer mensen komen om ons heen staan.

‘Nou, even officieel,’ zegt de vrouw die ik me herinner als Rineke, Lineke. ‘Welkom in onze straat.’ Reinier en ik krijgen allebei een pak in onze handen gedrukt.

‘Dit is van een aantal van ons. Er zit een kaartje bij van de mensen die hebben meegedaan.’

We pakken twee kandelaars uit. Ze zijn zwaar, verzilverd waarschijnlijk.

‘Wauw,’ zeg ik.

‘Schit-te-rend,’ roept Reinier. ‘Dat vind ik nou echt...’ Hij pakt de vrouwen een voor een vast en zoent ze op hun wangen. Voor de zekerheid zoent hij ook de vrouwen die daarachter staan en daarachter.

‘Het was wel een beetje gênant,’ zegt de vrouw met het gebloemde jasje. ‘We gingen geld ophalen in de buurt, en nou ja, we namen aan dat jullie de hoek van de Finlandlaan ook hadden uitgenodigd.’

‘Komen we daar,’ zegt de andere vrouw, ‘zegt Anneloes, zegt ze: ik zou best mee willen doen met het cadeau, maar ik ben niet uitgenodigd.’

Ze richten hun blikken op mij. Ik voel dat ik rood word.

‘Niet úítgenodigd?’ zeg ik. Ik kijk om me heen. Reinier is verdwenen. ‘Hoe kan dat nou?’ zeg ik. ‘Wat erg. Mijn man zou overal kaartjes in de bus doen. Ook op de Finlandlaan. We hebben het er uitgebreid over gehad.’

‘Ik vond het al zo raar,’ zegt Lineke. Ze haalt haar schouders op. ‘Het zijn praktisch jullie buren.’

Voordat ik kan antwoorden, gaat de kelderdeur open en komt Adri naar buiten. Ik kan het niet helpen maar mijn ogen dwalen meteen naar zijn kruis.

Wie er begon met kietelen, weet ik niet meer. De eerste die zijn vinger in het broekspijpje durfde te steken. Misschien was ik het. Ik kan me ook niet herinneren of het vaak gebeurde. Wel dat er een keer zomaar een straaltje pies langs zijn been naar beneden liep. Hoe zijn sok langzaam nat werd en naast zijn sandaal een plasje ontstond.

‘Zo, gezellig.’ Hij is blijven staan.

‘Het begon ineens te gieten,’ zeg ik.

‘En het koelde af ook, hè,’ zegt iemand.

‘Geen kortebroekenweer,’ zegt Adri.

Ik krijg het heel warm. Dit gaat mis, dit gaat volkomen fout. Nog even en het barst uit hem, als pus uit een rijp abces. Ik moet iets doen. Iets.

‘Ben je klaar beneden?’ vraag ik.

‘Nee hoor,’ zegt hij opgewekt. Hij kijkt naar het glas in mijn hand. ‘Ik moet even vulschuim halen. Voor dat gat in de hoek.’

‘Je hebt al zoveel gedaan.’ Ik gebaar naar de deur. ‘Dat ene gat, het is weekend, ga lekker naar huis. Of wacht, nee.’ Ik maak een stopteken met mijn hand en snel loop ik naar de keuken. In de la ligt reservegeld voor de glazenwasser. Ik voel tussen de theedoeken. Alleen een biljet van vijftig, niks kleiner. Ik pak het en loop er mee naar de hal.

‘Hier.’ Ik steek het hem toe, en op dat moment weet ik dat het teveel is, veel te veel, een absurde fooi, maar het is te laat, mijn hand is al onderweg en raakt de zijne als hij het biljet van me aanneemt.

‘Jij gaat nú ergens lekker eten,’ zeg ik maar, ‘je hebt het verdiend, je hebt zo hard gewerkt.’ Ik kijk om me heen. ‘Hij heeft zoveel gedaan,’ zeg ik tegen de vrouwen. ‘Waar vind je ze nog, op de vrijdagmiddag.’

Adri wappert met het geld. ‘Hiervoor kit ik nog wel tachtig gaten dicht.’ Hij loopt

[p. 39]

in de richting van de voordeur. ‘Ik ga nog even dat schuim halen,’ roept hij hard, ‘en dan heeft ú,’ hij wijst naar mij, ‘in elk geval géén ratten meer in de kélder.’

Er golft een terugdeinzen door de groep. Het woord wordt al naar achteren doorgegeven: ratten. Ze hebben ratten. Die nieuwe die de Finlandlaan niet hebben uitgenodigd, wonen tussen de ratten. Twee grotere kinderen komen kijken. Opgewonden staren ze in het keldergat.

De vrouw met het gebloemde jasje kijkt naar haar toastje.

‘Er is een buis kapot,’ zeg ik. ‘Dat wisten we niet.’

In de woonkamer wordt een smartlap opgezet. Er klinkt geloei.

‘Het zijn rotbeesten,’ zegt een man met een snor. ‘Moeilijk vanaf te komen.’

‘Valt wel mee.’ Adri staat, druipend van de regen, aan een metalen apparaatje te prutsen. ‘Je moet altijd maar denken: ze zijn banger voor jou, dan jij voor hun.’ Hij geeft me een knipoog.

‘Aha,’ zegt Reinier, die ineens naast me opduikt met twee glazen bier in de hand. Zijn haar zit door de war. ‘Onze redder in nood, neem ik aan?’ Hij heft een glas, bij wijze van handdruk. ‘Wil het een beetje lukken? Heb je nog iets nodig?’

Adri tuit zijn lippen. ‘Een biertje gaat er wel in.’ Vanuit zijn overall klinkt een mechanische Weense wals. Ta-dadada-da, piep-piep, piep-piep. Hij legt het gereedschap neer en haalt een telefoon uit zijn borstzak. ‘Met Jan-Willem.’ En: ‘Ik ben nog aan het werk. Jááá. Nee, gaat niet meer lukken. Maandagmiddag. Joe.’ - ‘Zeikwijven,’ zegt hij dan tegen Reinier. ‘Denken dat ik op vrijdagavond nog even de wastafel kom ontstoppen.’

‘Je werkt anders wel lang door,’ zegt Reinier.

‘Je hebt klanten en je hebt goeie klanten.’ Hij steekt een hand in zijn zak. ‘Ik zei al tegen uw vrouw, voor jullie kit ik nog wel tachtig gaten dicht.’

Ik sta verstijfd tussen ze in. Dan grijp ik een glas dat halfvol op een tafeltje staat en drink het leeg. Jan-Willem. Godverdomme. Hij zei Met Jan-Willem!

In de woonkamer schenk ik uit een willekeurige fles bij. Het begint aardig leeg te lopen. Van de mensen die afscheid komen nemen hebben er veel dezelfde smoes: vanavond naar het theater. Maar leuk hoor, fantastisch dat jullie dit deden, zó gezellig. In hun ogen zie ik de rattenangst glimmen. Klootzakken, kijk eens naar al het eten dat over is. Gelukkig komt Reinier binnen. In zijn kielzog de rioolman, die zijn overall heeft uitgetrokken.

De gereedschapskist en het rookapparaat staan al klaar bij de voordeur, zijn blauwe werkpak hangt ernaast over een stoel. Ik ga er half voor staan en doe alsof ik naar iets kijk dat zich achter de stoel bevindt. Intussen laat ik mijn handen in de zakken van de overall glijden. Het geld is er nog, mijn vingers klauwen zich om het bankbiljet. Dan schiet ik de keuken in, waar ik het tussen de theedoeken leg alsof het nooit is weggeweest.

[p. 40]