Hollands Maandblad. Jaargang 2005 (686-697)

[p. 32]

Tien procent, en niets minder
door Maria Staal

Het moet snel, snel. Zodra de heli is geland, rennen twee soldaten op ons toe. Ze pakken onze schoenen af, werpen helmen toe. Ik grijp mis en schaaf mijn knokkels. Terwijl de rotor boven onze hoofden doordraait, moeten we in de regen een Russisch uniform over onze kleding aantrekken. Welkom in Ingoesjetië.

De legerlaarzen gaan maar tot halverwege Jimmy's wreef dicht. Hij vloekt: ‘Verdomme, die dingen zijn veel te klein.’ De mijne zijn juist te groot. We ruilen, maar de laarzen passen nog steeds niet. De soldaten wenken met samengeperste lippen, ze willen weg.

Ik vraag: ‘Wie zijn deze jongens?’

Jimmy is niet geïnteresseerd: ‘Who cares? Sorry-type-of-Russians.’

We weten niets van hen behalve dat ze er ondervoed, moe en gespannen uitzien, en zijn omgekocht door V., een Tsjetsjeen die ons wil spreken. Als we een beetje uit de buurt van de heli zijn, gebaren ze: ik Pavel, hij Aleksei. Weten wij hoe een Kalashnikov werkt? We knikken. Ze duwen ons met mitrailleur en al in een jeep. Alle 130 gebombardeerde oliebronnen rondom ons walmen roet. Als ik mijn neus snuit, komt er zwart snot uit. Jimmy hoest erg.

Onderweg verandert de motregen in een hoosbui. De tweebaansweg van Ingoesjetië naar Grozny heeft overal onder vuur gelegen en samen met Pavel moeten we steeds opnieuw uitstappen om de auto rond de modderkolk van een granaatinslag te loodsen. Al na enkele kilometers zijn we doorweekt en smerig. Pavel en Aleksei spreken niet met ons. Wij horen hier niet en zij mogen ons niet helpen.

Het is namiddag, 15 september 2000. ‘Nerveus?’ vraag ik Jimmy, ik vind hem zo afwezig de laatste dagen. Hij schudt zijn hoofd.

De jeep nadert de eerste Russische controlepost.

Grozny van vóór 1995 is het best bewaarde geheim van de Noord-Kaukasus. Ik herinner mij parken en pleinen, de loopbrug over de Shunzha rivier, de bloembedden op de oevers; niemand weet hoe mooi het er was. Ik ben er niet meer teruggeweest nadat vanaf eind 1999 tot begin 2000 de Russen weer eens probeerden met harde hand Tsjetsjenië te ‘bevrijden’.

Ik bereid me op het ergste voor. De feiten ken ik uit mijn hoofd. Tsjetsjenië heeft een oppervlakte van 19.000 vierkante kilometer en een bevolking van 1.2 miljoen zielen. Sinds het begin van de jongste oorlog met de Russische Federatie zijn 260.000 Tsjetsjenen ontheemd en op de vlucht. Zo'n 72 procent daarvan overleefde mortiervuur en 60 procent heeft voor zijn ogen kind, partner of ouders gearresteerd, gemarteld, verkracht of gedood zien worden. Van 45 procent der gevluchte Tsjetsjenen is het huis al meer dan twee keer afgebrand.

Jimmy en ik zijn op weg naar de deelfederatie die nooit deelfederatie wilde zijn, eeuwen geleden al niet. Het is nooit anders geweest: bij gevaar van buiten sluiten clanleiders die elkaar normaal gesproken naar het leven staan een verbond om indringers in de pan te hakken. Nog steeds gaat het verhaal dat tegenover elke Tsjetsjeen tien Russen moeten worden ingezet. Deze tweede oorlog heeft tot nu toe 25.000 Tsjetsjeense burgers het leven gekost. Die kun je optellen bij de 80.000 eerdere slachtoffers uit de eerste oorlog van 1995 tot 1996.

De man die we gaan bezoeken, formeerde twintig jaar geleden een ondergronds

[p. 33]

legertje om Tsjetsjenië te bevrijden. Nu is hij de peetvader van een misdaadorganisatie. Aanvankelijk aarzelde ik om zaken te doen met deze V.

‘Stel je niet aan Maria,’ sneerde Jimmy. ‘Iedereen die slecht wordt is eerst goed geweest. Besides, if you hold a sledgehammer half your life, the whole world starts to look like a nail.’

We merken onmiddellijk dat de Russische soldaten bij de controlepost ook weten wie we zijn. Er hoeven geen papieren getoond, we mogen doorrijden. De macht van V. reikt kennelijk tot in het kamp van de vijand.

Ik kijk naar Jimmy. Sinds hij een oog mist valt hij de wereld graag lastig, en mij in het bijzonder. Toch heeft hij niet geklaagd, daarnet, in de regen, behalve over de laarzen dan. Gisteravond was hij nog aan de winnende hand in een Taiwanees casino, tien loverboys aan elke vinger, een gevallen fiche raapte hij niet eens meer op, vandaag kruipt hij op zijn knieën in de modder. Ik denk aan het gesprek laatst met Mark, de boekhouder: ‘Jimmy geeft het met Victor weer eens sneller uit dan hij het verdient, Maria. Hopelijk staan er echt grote zaken op het programma.’

Het is droog geworden. Voor het eerst kijk ik goed naar buiten. Het zal nog even duren voor het donker is. We rijden over de steppe, kilometers maanlandschap met gras. Geen bomen, weinig akkers, geen bloemen, geen dieren of mensen. Ik weet niet of dat door de oorlog komt. Twee keer eerder bezocht ik Grozny, altijd vanuit het noordoosten, vanaf Airport Sheykh Mansur, maar dat is sinds augustus '99 een militair vliegveld. Het was het eerste strategische doel dat de Russen vanuit de lucht bombardeerden. Daarna volgden de olieraffinaderij en de telefooncentrale. Een groep van 6.000 Tsjetsjeense rebellen en huurlingen hergroepeerde zich daarop in de bergen.

Drie plotlijnen vertellen het verhaal van dit gebied. De strijd tussen radicale moslims en niet-radicale moslims, de ongelijkheid tussen corrupte rijken en gewone burgers, en de oorlog tussen de Russische Federatie en Tsjetsjenië. Deze drie plotlijnen zijn in elkaar verstrikt geraakt en vormen een bloederig drama tegen het decor van de 30 miljoen dollar die Osama bin Laden aan het Tsjetsjeense verzet schonk, een olievoorraad van 500.000 ton loodrecht onder Grozny en talrijke ontvoeringen van westerse journalisten en hulpverleners door bandieten en moslimextremisten die zichzelf verzetstrijders noemen.

Niet dat veel mensen belangstelling hebben voor wat zich hier afspeelt. De vondst van een zak met hoofden van vier westerse ingenieurs langs de weg naar Urus-Martan, op 8 december 1998, haalde de meeste kranten in het Westen niet eens. Net zomin als het pamflet dat de Russische Luchtmacht op 5 december 1999 boven Grozny uitstrooide. Het was een boodschap aan de burgers: ‘Wie in de stad blijft, wordt beschouwd als terrorist of bandiet en zal gedood worden.’ Vier dagen later, op 11 december, verstreek het ultimatum. De Russen vernietigden de stad tot het niveau waarop niets meer te verdedigen viel. De Russische regering beweerde dat er op dat moment ‘niet meer dan 15.000 burgers’ in de stad waren. Volgens een groep Tsjetsjeense bannelingen waren het er meer dan 50.000.

Plotseling zie ik toch een boom. Eigenlijk is het geen boom meer. Een staak vol kogelgaten is alles wat er van over is. Het gras eromheen is verbrand. Ik stoot Jimmy aan. Tussen twee platgegooide boerderijen staat een paard in een bomkrater. Een mager, wit paard middenin een modderpoel. Terwijl we er langs rijden, denk ik: ‘Hoe lang zit dat dier al vast? Het heeft niets te eten en kan er niet uitklimmen. Waar is de eigenaar?’

Jimmy roept: ‘Stop!’ Hij tikt op de schouder van Aleksei. Die remt verbaasd.

‘Kom,’ zegt Jimmy. Hij legt de Kalashnikov op de achterbank en helpt mij de auto

[p. 34]

uit. De soldaten staren ons aan. Jimmy gebaart dat we onze benen willen strekken. Aleksei kijkt op zijn horloge. Pavel begint druk op hem in te praten.

‘Kom,’ zegt Jimmy nogmaals. Hij stapt het geblakerde weiland in. Pavel schreeuwt tegen ons. Waarschijnlijk iets als: ‘Klootzakken, hierblijven!’ In de lucht vliegen helikopters af en aan. De herrie dreint door in mijn kop en bezorgt me hoofdpijn.

Als ik omkijk, zie ik dat de soldaten hun haast hebben verruild voor fatalisme en een sigaret opsteken.

Het paard staat tot zijn schenen in de bagger. Als Jimmy naar beneden is geglibberd, aait hij eerst het hoofd. Langzaam begint hij de hals te strelen. Het paard laat zijn neus tegen Jimmy's borst rusten, de natte manen vallen over Jimmy's vingers. We zijn zo vies dat niets er meer toe doet.

‘Hier, neem over,’ zegt hij, ‘het moet eten, ik ga wat halen.’

Voor ik iets kan zeggen, klautert hij al in de richting van de ruïnes. Ik nader het dier en ril. Wat zeg je tegen een paard onder deze omstandigheden en bij zulk grijs licht? De zoveelste heli ratelt over. Ik glijd een beetje opzij. We hebben de voorkant van het dier geaaid maar de achterkant nog niet bekeken. Daar is iets mee. Het paard staat maar op drie benen. Als ik voorzichtig verder waad, zie ik dat het rechterachterbeen voor een kwart is afgeschoten. De stomp is niet bloederig maar zwart; de golvende maden maken dat ik achteruit deins.

Ik zie Jimmy het gebombardeerde huis uitkomen. Ik wil roepen dat het paard pijn heeft maar zie ineens hoe hij een zakdoek tegen zijn mond gedrukt houdt. O God. Hij kokhalst. Ik klauter omhoog, ren dan naar hem toe. De soldaten hebben iets gemerkt en komen nu ook het weiland ingeslenterd. Jimmy stamelt: ‘Dode kinderen, Jezus. Niet ouder dan een jaar of zes, Maria. Drie kinderen en een vrouw.’

Ik moet iets zeggen over het paard, iets positiefs, iets dat klinkt alsof er keus is: ‘Het paard’, zeg ik bevend, ‘het mist een hoef, een been. Maar misschien is het niet erg, misschien kunnen we in Grozny iemand vinden die het ophaalt en naar een veearts brengt.’

We zakken neer op een brokstuk en zien hoe, twintig meter verderop Aleksei nogmaals op zijn horloge kijkt. Hij trapt zijn peuk uit, springt de kuil in, zet de loop van zijn AK-47 tegen de paardenhals en haalt de trekker over. Het paardenhoofd slaat naar achteren en het paardenlichaam tolt om. We zien het kadaver vallen. Pavel springt net op tijd weg. Zijn schreeuw is een rond, donker gat in zijn gezicht en wordt overstemd door het geluid van helikopters die onafgebroken voortrazen.

Op de achterbank begin ik trillend op Jimmy in te praten. Over zijn spilzucht en over Victor. Ik hoop op een woordenwisseling. Ik smeek om ruzie, in godsnaam, haal me terug. Wanhopig treiter ik: ‘En Mark maar proberen van een min een plus te maken. Jij, jij zult in dit pretpark elke dollarcent die je samen met je vriendje hebt laten verdampen moeten terugverdienen! Anders zinkt het schip, Jimmy! Gaat dat lukken, denk je? Of zie je hier iets moois dat je wilt kopen?’

Maar Jimmy reageert niet. Hij kucht alleen. Ik geloof dat hij spijt heeft van deze reis, en van meer dingen.

Dan rijden we de stad in en vanaf dat moment rest ons niets meer te doen dan hier te zijn. Er valt niet te ontsnappen aan de stank van het gebombardeerde riool dat zijn inhoud over de straten heeft uitgebraakt. Geen enkele buis is nog heel, er is geen stromend water meer. Al weken doet iedereen zijn behoefte buiten, zittend in het puin, vermoed ik.

‘Het Minutkaplein,’ wijst Pavel, maar alles wat ik zie is een gat en een berg stenen. Elk gebouw dat hier stond is versplinterd. Waar is de Lenina-straat gebleven, die op het plein uitkwam? Ik zoek naar een aanknopingspunt maar kan zelfs geen oost, west, noord of zuid bepalen. Er slaat een paniekgolf door me heen, ik hap naar

[p. 35]

adem. Dit is toch niet mogelijk? Ik wil rechtop in de jeep gaan staan, Jimmy's elleboog houdt me tegen. Mijn god; Dresden was Disneyland hierbij vergeleken.

‘Waar is alles?’ schreeuw ik boven het lawaai van de motor en de heliwieken uit, ik voel dat ik ga flauwvallen. Pavel zet de jeep aan de kant van God-weet-welke-weg.

‘Waar zijn we?’ brul ik in Jimmy's gezicht. ‘Wat ís dit? Dít hier! Vráág het!’ Jimmy probeert uit alle macht mijn armen in bedwang te houden. De soldaten draaien zich verbouwereerd om. Jimmy schreeuwt glimlachend naar ze: ‘Ze heeft nog nooit een oorlog meegemaakt.’

Hij trekt me hardhandig naast zich en sist: ‘Godverdomme, wil je ons dood hebben? Get a grip on yourself!’

Ik druk mijn vuisten tegen mijn mond om minder in te ademen. De skyline is verdwenen. Het presidentiële paleis weg, het circus, kantoren, de universiteit, we kijken uit over een parkeerplaats met de afmeting van een militair kerkhof. En voor het eerst sinds al die jaren dat ik voor Jimmy werk, treft het bijgeloof me als een trap in mijn buik: dit hier is de plek waar dode handelaren moeten ronddolen zonder iets ongedaan te kunnen maken.

Is er helemaal geen elektriciteit of geldt er een avondklok? De nacht is zo zwart dat mijn evenwichtsorgaan niet meer weet wat boven of onder is. In de deinende jeep tast

[p. 36]

ik letterlijk volledig in het duister. Aleksei zet uiteindelijk het grootlicht aan en beschijnt een wal van betonstaal en glasscherven. Hij stopt de auto, de motor blijft draaien. Op het gevoel stappen we uit, de AK-47 tegen ons aan. Jimmy vraagt ongeduldig waar ik blijf. We moeten het uniform afstropen, krijgen onze schoenen weer terug.

Dan flitsen twintig meter verderop koplampen aan. Ze beschijnen een Mercedes waaruit drie mannen stappen. Een van hen leunt op een stok. Dat is V. Ik herken hem van een eerdere ontmoeting in Engeland. Jimmy fluistert iets. Ik zie alleen die man.

Aleksei neemt onze Kalashnikovs over. Hij en Pavel blijven achter, terwijl wij op V. en zijn hofhouding toelopen, omdat hij ons al tegemoet komt. Halverwege schudt V. Jimmy's hand. Daarna de mijne.

Al snel zijn we verdeeld over twee auto's met chauffeur: Jimmy, V., ik en iemand die Zaor heet in de voorste Mercedes en de rest daarachter. Boven mijn ogen drukt een pijn die klaarlag voor dit meest ongelegen moment. Het lijkt of we expres naar Grozny zijn gelokt om misselijk en in de war te raken. Ons oriëntatievermogen is totaal zoek. V. kan ons naar elke willekeurige schuilplaats rijden, we zullen niet bij machte zijn ooit iemand op zijn spoor te brengen.

Hij spreekt geen Engels. Zaor is tolk maar heeft weinig te doen. V. is geen prater. Van waar ik zit kan ik hem goed zien. De binnenverlichting van de Mercedes is aan, waarom weet ik niet, misschien wil hij ons ook kunnen zien. Zijn vingernagels zijn recht en sterk. Geen ringen. Zijn baard toont het grijs van haar dat ooit zwart was. Er is niets onecht aan hem. Ik weet dat hij mensen heeft vermoord, maar ben bereid te geloven dat dit moest. Oppassen, denk ik terwijl mijn hoofdpijn doorzet, binnen de muren van dit gekkenhuis lijkt iedereen normaal.

We moeten voorbij een ijzeren luik een ladder af. V. heeft ons naar een schuilkelder gebracht. Hier is ons gastenverblijf voor de komende twee dagen. Dat is goed, ik hoef geen ramen, wil niet kijken naar wat buiten niet meer is. En hier is het geluid van heli's even weg. Ze geven ons eten en drinken. V. is moslim, we kennen de regels en voegen ons naar de tradities. Jimmy neemt haast niets.

‘Heb je geen honger?’ vraag ik.

Binnen en buiten staan Tsjetsjenen op wacht. Ik hoor Vainakh spreken. Langzaam concentreer ik me op wat gaat plaatsvinden. We weten waarom we zijn uitgenodigd. Vijf weken eerder spraken we V. in Engeland.

In de Kaspische zeebodem zit olie. Westerse oliemaatschappijen, hun Russische en Kaukasische partners en de betrokken regeringen voeren al jaren strijd over de loop van pijpleidingen. Men betwist tien alternatieve routes, waarbij elk land zijn best doet de olie over zijn grondgebied te loodsen. Dan kan men tol heffen. Lucratief en zonder moeite verdiend.

De Russische Federatie bepaalde lange tijd de spelregels. Zij beschikte op die manier over 304 miljoen ton olie per jaar waarvan de helft voor export was bestemd. Alleen al vanuit het Tengiz-veld, eigendom van Chevron en Mobil, stroomde per jaar 15 miljoen ton ruwe olie van Bakoe via Grozny naar Novorrossiysk, de Russische raffinaderijstad aan de Zwarte Zee. Van daaruit ging olie over de hele wereld.

Tsjetsjenië was groot in de raffinage. Ooit produceerde het land 700.000 vaten per dag; de helft van de totale olieproductie van de Kaukasus. Na de oorlogen liep het aantal geproduceerde vaten terug van 6.500 naar 500 per dag: raffinagespecialisten waren gevlucht, arbeiders soldaat geworden en zo'n 950 kilometer pijpleiding was opgeblazen, door alle strijdende partijen. Dat de Russen even hard de leidingen saboteerden, kwam omdat Rusland weigerde passagetol aan Tjsetsjenië te betalen vanaf het moment dat de Tsjetsjenen zichzelf in 1991 onafhankelijk verklaarden. Ze beschouwden het gebied nog steeds als Russisch en de pijplijn onder Grozny der-

[p. 37]

halve als Russisch bezit. De ‘schuld’ aan Tsjetsjenië liep op tot 5.5 miljoen dollar. Toen tapten Tjetsjeense bandieten de pijplijn af en verkochten de ruwe olie onder de prijs van de Russen. Die bombardeerden daarop het stuk leiding waarmee werd afgetapt en als antwoord vernietigden de rebellen de andere buizen. En zo ging dat verder. Een gewone pijplijnbreuk kost zo'n 25 ton olie per dag, hier verloren de Russen soms 500 ton per dag. Al vrij gauw kozen de Russen eieren voor hun geld en begonnen olie te ruilen voor ‘bewaking’ van de pijplijn door bandieten. Dat duurde tot het Kremlin het plan opvatte de pijplijn voorgoed om Tsjetsjenië heen te leiden. Ze maakten een by-pass op de Tikhoretsk-pijp in Baku zodat de olie voortaan via Dagestan naar Novorrossiysk kan vloeien.

En hier kwam V. in beeld. Hij richtte een bedrijf op dat probeert een nieuwe pijplijn in Tsjetsjenië te realiseren. Hij heeft daarvoor investeerders nodig. Jimmy kan daarvoor zorgen, hij kent de juiste mensen.

Zaor vertaalt V.: ‘Als het lukt vanaf het Tengizveld een leiding te leggen naar Baku via Grozny en Tbilisi schakelen we de Federatie uit. Vanaf Baku kan via Turkije gemakkelijk een verbinding met de Middellandse zee worden gelegd. Via Armenië en Iran kan de olie eventueel ook naar de Perzische Golf. Rusland heeft het nakijken en Tsjetsjenië krijgt eindelijk het geld waar het recht op heeft. Als we eenmaal goed draaien, kunnen we ook de voorraad onder Grozny exploiteren.’

Jimmy raakt weer enthousiast. Ik zie dollartekens in zijn ogen. We praten over de investeerders die V. zoekt, de routes die er al liggen. V. pakt de kaart erbij. Hij strijkt het papier glad met zijn polsen. Ik zie dat hij twee horloges om heeft. Ik vecht tegen het beeld van Pavel die op zijn horloge kijkt, aan de rand van de kuil. Als dat horloge had achtergelopen, had het paard dan nog geleefd? Ik denk aan het plein, aan het verdwenen circus van Grozny, aan thuis, aan Martin, mijn handen trillen.

Ineens wil Jimmy niet meer verder praten. V. knikt. Er is slaapruimte voor ons. Zaor gaat ons voor.

Jimmy heeft de kamer naast mij. We staan alleen in een gang, beiden de deurkruk in onze hand.

Hij mompelt dat hij pijn heeft: ergens onder z'n schouderbladen. En koorts. Hij geeuwt, wankelt zijn kamer in, en sluit de deur. Ik ben zo moe dat wat ik moet vragen niet in me opkomt.

De volgende ochtend is Jimmy ziek. Doodziek. Er komt een dokter ergens uit de gebombardeerde straten van Grozny. Die constateert een zware longontsteking. Ik overleg met Zaor.

Hij kan voor antibioticum zorgen, maar eigenlijk moet Jimmy zo snel mogelijk weg hier. Er kan misschien een helikopter worden geregeld naar het hospitaal in Ankara. Ik knik. Daarna wil ik alleen zijn met de patiënt. Ik maak hem wakker.

‘Jimmy,’ zeg ik, ‘wat wil je dat ik doe? Zal ik hier blijven om te horen wat V. wil, en om de voorwaarden te bespreken?’

Jimmy schudt zijn hoofd.

‘Vertrouw me,’ zeg ik. ‘We hebben deze deal zo vaak doorgenomen, ik weet wat je wilt. Tien procent van de exploitatiewinst, voor vijf jaar; minimumwinst vastgelegd per contract. Ik kan dit best alleen.’

‘V. wil geen zaken doen met een vrouw,’ hoest hij.

‘Voor Mark en mij is het zaak dat we je levensstijl van de laatste weken hier terugverdienen,’ zeg ik scherp. Voordat Jimmy antwoordt, klop ik op zijn deken. ‘Vanmiddag zit je in Ankara,’ zeg ik. ‘Ik kom meteen naar je toe als ik hier klaar ben.’

‘Maria,’ kucht hij, ‘tien procent, en niets minder.’

V. en Zaor wachten mij op. Ik zeg dat we het overleg kunnen hervatten en vraag Zaor om de haalbaarheidsstudie van het project. Hij vertaalt mijn verzoek. V. kijkt kalm

[p. 38]

terug en spreekt. Zaor knikt veel. Hij zegt dat V. de vergadering wil opschorten omdat ‘hij zich kan voorstellen dat meneer Liu zijn secretaresse liever bij zich heeft op zijn reis naar Turkije.’

‘Ik ben zijn zaakwaarneemster, niet zijn secretaresse.’

Hij vertaalt niet, maar antwoordt meteen: ‘Ach! Zaakwaarneemster? Goed, goed, maar uw baas is ziek, ernstig ziek.’

Ik glimlach. ‘Juist ja. Ernstig ziek. En daarom is het zo prettig dat ik hier nog ben en meneer Liu's afspraak kan nakomen. Het zou mijnheer Liu buitengewoon verbazen te vernemen dat u beiden zijn waarneemster niet als zakenpartner wenst te beschouwen. Mijnheer V. en ik kunnen vandaag nog overeenstemming bereiken.’

V. staat op en verlaat de ruimte. De tolk gaat mee. Ik blijf achter en wacht tot de heren het erover eens zijn dat het hebben van een vagina een transactie van meer dan honderd miljoen niet in de weg zit.

Ik krijg hun haalbaarheidsstudie. De daaropvolgende uren lees ik en stel ik vragen. Ik informeer naar de risico's van een lek. Of oliediefstal door bandieten. Ruwe olie met een hoog zwavelgehalte tast de buis aan. Tengizveld-olie bevat veel zwavel. Ik laat me uitleggen wie de lijn gaat beheren, onderhouden en operabel maken en waarom de investeerder niet bang hoeft te zijn dat de Federatie het plan zal dwarsbomen. De Russen zullen zich niet met het plan bemoeien, verzekert V. mij: zij krijgen een klein percentage van de exploitatiewinst en de belofte dat de pijplijn rebellenvrij zal worden gehouden door V. en zijn leger. De Russen hebben al ingestemd met dit plan en laten de Tsjetsjenen, ook bij wijze van herstelbetaling, ditmaal deze pijplijn. Daarbij is V. zelf de grootste investeerder in het plan en dat wekt mijn vertrouwen.

Veel later, als Jimmy al in Ankara moet zijn, kom ik aan het cashflowschema toe. Ik moet me blijven concentreren. Een etmaal zonder daglicht sloopt een mens. Net als twintig koppen suikerthee. Normaal doen Jimmy en ik dit met z'n tweeën. Alle ramingen en offertes lijken in orde.

Ik haal adem voor de volgende ronde.

V. blijft opvallend rustig voor iemand die geld nodig heeft. Ik kan hem niet betrappen op een gebaar waarmee hij zijn emoties verraad. Het komt ook doordat we praten met een menselijk scherm ertussen, Zaor.

Ik vraag V. hoeveel hij Jimmy wil betalen. Hij biedt voor vijf jaar een winstpercentage van negen procent aan, van een vast te leggen minimumwinst, in ruil voor investeerders uit China. Het percentage is bijna hoog genoeg. Ik hoef haast niets meer te zeggen of we zijn rond. Maar er moet meer te halen zijn. Of eigenlijk wil ik Jimmy aftroeven. Dus zeg ik dat ik dat pas in overweging wil nemen als er ook wapenleveranties aan Tsjetsjenië via ons bedrijf tegenover staan.

Hij schudt zijn hoofd. Zaor zegt dat zij hun vaste leveranciers niet benadelen.

‘Uw wapens komen uit Rusland,’ zeg ik. ‘Geen enkele Chinese investeerder die ik ken zal in uw pijplijn investeren zolang dat het geval is.’

V.'s gezicht blijft onbewogen, maar wordt iets witter. Hij bestudeert zijn pen en als hij naar mij opkijkt, vrees ik dat ik mijn hand heb overspeeld.

‘Hij zegt dat u niet de eerste vrouw bent met de ogen van een hert maar met de klauwen van een wolf. Hij heeft geen zeggenschap over wapenleveranties aan Tjsetjsenië of Ingoesjetië. Dat is aan de President en de Generaal.’

‘Niemand kent de President en de Generaal beter dan uw baas,’ zeg ik tegen beter weten in. ‘Hun macht ten spijt, uw baas is de enige die kan bepalen of de pijplijn er met Chinees geld gaat komen of niet.’ Ik begin mijn attachékoffer in te pakken, traag.

V. vraagt een moment geduld, hij moet telefoneren. Aan het eind van mijn krachten wacht ik af. Jimmy zou tevreden zijn geweest met een deel van de opbrengst van

[p. 39]

de pijplijn. We hebben het nooit gehad over leveranties. Ik straf hem af omdat hij mij niet durfde vertrouwen. Misschien heb ik daar morgen spijt van. Maar nu wil ik geld zien.

Dan komen Zaor en V. vertellen dat V. verder wil praten. Ik glimlach. V. glimlacht terug. Hij merkt niets van mijn opluchting.

We zijn het snel eens over de details. Jimmy krijgt zijn tien procent exploitatiewinst, vastgelegd voor vijf jaar, en mag voor zeven miljoen dollar aan munitie en mitrailleurs leveren.

V. biedt mij nog een nacht logies in de bunker aan. Ik weiger beleefd.

Middernacht. Een jeep staat klaar, met twee Tsjetsjenen dit keer, maar wel in Russisch uniform. Ook ik verkleed me weer als soldaat. V. lacht als hij dat ziet. Hij fluistert iets tegen Zaor. Die knikt maar vertaalt niets, dit keer. Als ik aanstalten maak om in te stappen, houdt hij me nog even tegen.

‘V. vraagt wat u van Grozny vond.’

Dit overvalt me. V. ziet het en zegt snel iets tegen Zaor.

‘Hij wil dat u weet dat wij ons niet laten verjagen. Elke verwoesting ten spijt.’ V. schudt mijn hand ten afscheid.

‘Ik heb een verzoek,’ zeg ik aarzelend. ‘Ongeveer tien kilometer boven Koelary

[p. 40]

ligt een dood paard in een modderpoel. De poel ligt op het land van een boerderij waar een dode vrouw en drie dode kinderen liggen. Het zou geweldig zijn als u het kadaver en de lichamen daar kon weghalen.’

V. knikt, leunend op zijn stok terwijl Zoar alles vertaalt. Ik weet dat hij niet zal voldoen aan dit verzoek. En hij weet dat ik niet langer dan een dag kan treuren om wat zich in dit land afspeelt. Maar als beleefde uiting van wederzijdse betrokkenheid volstaan het stellen van de vraag en het geven van een bevestigend antwoord daarop.

Zodra ik in Ankara ben geland, bel ik Jimmy. Ik ben verbaasd als Victor opneemt. Hij hoort in Thailand te zijn, Erg Ver Weg. Hij kwekt dat hij de afgelopen dagen in Amsterdam heeft gezeten, bij ons op kantoor: ‘Om klusjes voor Jimmy te doen.’ Zodra Jimmy belde, is hij naar Turkije afgereisd.

Ik vraag Jimmy te spreken.

‘Nee, Maria, hij komt net even tot rust. Hij redt zich prima zonder je, hoor!’

Ik voel moordlust oplaaien maar dan denk ik: ik kan zijn hoofd afhakken maar hij krijgt er toch twee nieuwe voor in de plaats.

Eindelijk krijg ik Jimmy aan de lijn.

‘Wat voor “klusjes” op kantoor?’ informeer ik achterdochtig.

‘Dank je Maria, ik voel me al veel beter,’ zegt hij.

Ik besluit dat ik er nog op terug kom, als hij weer op de been is. Verdomme, dit gesprek verloopt helemaal niet zoals ik het mij had voorgesteld. Jimmy vraagt voor de vorm hoe het ging. Ik vertel met tegenzin over de deal. En vooral over hoe uitstekend het ging als vrouw tegenover die mannen met baarden.

‘Wel Maria, dat klinkt leuk.’

Leuk? Wiens uitgaven zijn het eigenlijk, die ik goddomme in die klerezooi van Grozny heb terugverdiend? Hoe ziek is Jimmy eigenlijk nog? Ik vraag wanneer ik langs kan komen. Hij zegt dat het niet hoeft ‘met Victor hier’.

Als ik de hoorn heb neergelegd, valt me alles in dat ik anders had moeten doen.

Ik neem het vliegtuig naar Nederland, ziek van Grozny, van wapens, van Jimmy en van alles dat met hem samenhangt. In Utrecht bel ik Martin. Die is niet thuis. Ik luister mijn voice-mail af en hoor dat Mark heeft ingesproken. Drie keer. Ik ben niet in de stemming om over het bedrijf te praten, maar Mark belt nooit. Ik draai zijn nummer. Hij neemt meteen op.

‘Maria, ik ben vijf dagen geleden ontslagen.’

Pas als hij het herhaalt, dringt het tot me door. Wat is er in godsnaam gebeurd?

Hij vertelt hoe Victor hem bij zich riep. Hij dacht dat het gewoon weer ging om uitgaven die verdoezeld moesten worden. ‘Maar het was meteen duidelijk dat hij van me afwilde. Hij zei dat Jimmy mij zat was, een boekhouder die zich als opvoeder gedroeg. Ik kon meteen gaan. Ik probeerde Jimmy te bereiken, maar die was er niet. Ik dacht dat jij in Nederland zat, vandaar mijn boodschap. Ik wist helemaal niet dat jullie weg waren.’

Ik vraag of ik iets voor hem kan doen.

‘Wil je met Jimmy praten? Dit is toch te gek?’

Dat beloof ik.

Ik wil hem moed inspreken, maar omdat ik zo ben geschrokken, weet ik niets te zeggen. We nemen afscheid. Ik wil net ophangen als hij plotseling zegt: ‘Maria, ik vind het heel erg rot, maar Victor zei nog iets. Hij zei: “Staal is de volgende.” Het spijt me echt heel erg, Maria, maar zo zei hij het.’