Hollands Maandblad. Jaargang 2004 (674-685)

[p. 22]

De reus van Big Sur
door Geert van der Kolk

In de wintermaanden, als de zalmtijd voorbij is en de vishallen dichtgaan en iedereen wacht op de terugkeer van de sardines, is er voor de schoeners in Monterey weinig te doen. De meeste gaan voor onderhoud en reparatie naar de werven in San Francisco Bay. Sommige liggen de hele winter voor anker achter de pier. De schippers roeien er een keer in de week naar toe om de biels leeg te pompen en de zeeleeuwen van het dek te jagen.

Ik ga meestal naar de werf, maar in het jaar van de Spaanse oorlog heb ik drie tochten naar Big Sur gemaakt. Door de oorlog vlogen de prijzen omhoog. De looierijen in Monterey en Salinas konden de vraag nauwelijks aan en ze betaalden meer voor run dan ooit tevoren. In het begin van de winter betaalden ze zelfs vooruit, zodat ik geen eigen geld hoefde te investeren.

Mijn bemanning was vertrokken zodra het visseizoen afliep. Ik had alleen Larry Miller en een scheepsjongen, maar dat was voor de schoener genoeg. Voor het werk in Big Sur nam ik twintig Chinezen in dienst. Ze wekten als ploeg, in de visafslag en bij het spoor en in de bouw. Hun voorman heette Bob Yeh. Hij was de enige die Engels sprak. Ik weet niet of hij zijn mannen fatsoenlijk betaalde, maar in de onderhandelingen met mij was hij zo hard als een spijker. Hij wilde niet dat ik de proviand insloeg. Hij wilde het zelf doen, van mijn geld. Ik bood hem een dagloon of een percentage aan en hij wilde allebei.

We zeilden uit op 9 december. De Chinezen namen onmiddellijk de kombuis over. Het leek alsof ze uitgehongerd waren en niets liever wilden dan eten koken. Maar toen we Point Lobos naderden en de deining van de oceaan konden voelen, kwamen ze aan dek en ze waren allemaal zeeziek.

We zeilden langs de kust naar het zuiden. De nacht was helder en rustig en we hadden een warme landwind. Ik begreep waarom de Spanjaarden zo opgelucht waren toen ze de baai van Monterey ontdekten. In Big Sur rijzen de klippen en de bergen bijna loodrecht op uit zee, zes, zevenhonderd meter hoog en er is nergens een haven. Je kan alleen aanleggen in Partington Cove, mits je een klein schip hebt en mooi weer. De inham is zo smal dat je hem van zee niet eens kunt zien, maar Larry Miller was er eerder geweest, in de tijd dat er in Big Sur naar goud werd gezocht. We bleven bij de wind liggen tot de ochtendmist was opgetrokken. Toen zeilden we onder fok en voorzeil naar de inham. De kelp tikte en schuurde tegen de bodem van het schip. Zodra we achter het rif waren liet ik het plechtanker uit en ik had tien Chinezen op de boeg om af te houden.

In de tijd van de goudkoorts zijn er in Partington Cove ringen in de rotsen geslagen om af te meren. Er staat ook nog een oude derrick-kraan op een platte rots die als steiger werd gebruikt. Dankzij de ringen konden we goed aanleggen en met twee nieuwe blokken hadden we de kraan ook snel weer aan het werk. De inham bood geen bescherming als de wind naar het westen zou draaien, maar we hadden goed weer en 's nachts de landwind, dus we lieten Larry Miller en de jongen bij het schip en gingen onmiddellijk de bergen in.

De inham is ten noorden van de monding van Partington Creek. Er is een laag en nat tunneltje door de rots, nog een souvenir van de goudzoekers. De Chinezen, die bij het spoor hadden gewerkt en goed met springstoffen overweg konden, moesten er erg om lachen. Aan de andere kant van de tunnel volgden we de rivier stroom-

[p. 23]

opwaarts door een kloof die was dichtgegroeid met enorme sequoia's. Het kostte twee uur klimmen voor we het eikenbos bereikten. Er waren eerder runners geweest, maar al lang geleden en er stonden maar weinig dode bomen. We hadden vier dwarsbijlen. Bob Yeh had een paar ervaren schavers en hij en ik werkten ook en de bast was droog en kwam gemakkelijk van de stam. We konden al gauw de eerste bundels naar beneden sturen, naar het schip. Het weer was zo goed dat de helft van de Chinezen boven op de berg bleef toen het avond werd. Ze maakten een kamp en toen wij de volgende morgen terugkwamen, lagen er al tien bundels op ons te wachten. Binnen een week hadden we niet alleen het ruim vol met looibast, maar ook het dek en er lagen zelfs balen op het achterschip.

Toen we terugzeilden naar Monterey kwam Bob Yeh naar mij toe.

‘Dik tevreden, schipper?’ vroeg hij.

‘Ik tel mijn winst pas als ik winst heb,’ zei ik.

Bob Yeh knikte.

‘Daar is ook een oud Chinees spreekwoord over,’ zei hij.

De eerste runvaart was een groot succes. We verkochten alle looischors nog voor we gelost hadden. Bob Yeh en ik gingen onmiddellijk naar Salinas om een nieuwe aanbetaling te krijgen en inkopen te doen voor een tweede tocht. Alle Chinezen bleven aan boord en we voeren op 19 december weer uit. Iedereen was in opperbeste stemming, zelfs Larry Miller, maar al voor we Point Lobos bereikten ging er iets mis. Tijdens de hondenwacht viel een van de Chinezen door het luik van het vooronder en brak zijn been. Ik bood aan om te keren en hem terug te brengen naar Monterey, maar Bob Yeh wilde daar niet van horen. Hij stopte de man in een kooi en spalkte het been met zeillatten en repen jute en zei dat de breuk net zo goed aan boord kon genezen. De gewonde man zelf zei niets zolang Bob Yeh erbij stond, maar de volgende morgen, toen Yeh sliep, ging ik naar het vooronder.

‘Versta je Engels?’ vroeg ik aan de gewonde man.

‘Sure, captain.’

‘Doet je been pijn?’

‘No speak English.’

‘Pijn?’

‘I fine.’

‘Ik kan je naar een dokter in Monterey brengen.’

‘Fine.’

‘Wil je teruggaan?’

‘No, no. I fine.’

Ik ging terug naar het achterschip. Larry Miller lachte mij uit.

‘Als je hem terugbrengt betaalt Bob Yeh hem niets,’ zei Larry. ‘Nu krijgt hij in ieder geval te eten. En als hij de zaak niet verder ophoudt geeft Yeh hem misschien een troostprijs als we de run verkocht hebben.’

Larry is een misantroop. Hij werkt al jaren voor me. Vroeger had hij zijn eigen schoener, maar hij drinkt. Hij had ook een vrouw en een huis en al dat soort dingen.

Toen we in Partington Cove afgemeerd hadden en ik met Chinezen de berg op wilde gaan, hield Larry mij tegen.

‘Heb je naar de barometer gekeken, schipper?’

‘Ja,’ zei ik. ‘Onveranderd. Stabiel.’

‘Het ruikt naar rotweer,’ zei hij.

Ik keek naar de zee en de lucht en de mist tegen de bergen.

‘Ik ruik niets,’ zei ik. ‘De jongen blijft hier. Je kan hem altijd naar boven sturen met een boodschap.’

We klommen langs de beek omhoog naar het eikenbos en maakten een kamp en gingen aan het werk, maar het ging minder voorspoedig dan de eerste keer. Alle bo-

[p. 24]

men die dicht bij het pad stonden waren al kaal en we moesten steeds verder het bos in en steeds steiler omhoog. 's Nachts begon het te waaien. Ik lag onder mijn deken bij het kampvuur en hoorde eerst alleen uilen en coyotes en toen begon het te waaien en alle sterren verdwenen en later hoorde je niets anders dan de wind.

De wind was koud maar hij kwam uit het noordoosten dus ik maakte me nog geen zorgen. De schoener lag in de lij van de bergen. Toen het licht werd begon het te regenen. We werkten door, maar als de bast nat wordt krijg je 't er moeilijker af. En natte bast is ook veel zwaarder. Ik keek de hele dag omhoog. Ik hield mijn gezicht recht naar de wind om te zien hoe hij draaide en 's middags gaf ik mijn dwarsbijl aan een Chinees en liep naar Bob Yeh.

‘Ik moet naar beneden,’ zei ik. ‘De wind ruimt. Het schip kan niet in Partington Cove blijven.’

‘We hebben nog lang geen vol ruim,’ zei Bob Yeh.

‘We gaan niet weg. Jullie blijven hier en werken door. Miller en ik zeilen een paar mijl de zee op en blijven buitengaats bij de wind liggen tot het kalmeert. Een of twee dagen. Normaal waait zoiets in een of twee dagen over. We zullen de proviand lossen en in de tunnel leggen. Miller heeft dat waarschijnlijk al gedaan.’

‘Akkoord,’ zei Bob Yeh.

Ik had verwacht dat hij met mij mee zou gaan naar het schip, maar hij zei alleen akkoord en werkte door.

De scheepsjongen kwam mij tegemoet toen ik nog niet eens halverwege de berg was.

‘We kunnen hier niet blijven, schipper,’ zei hij. ‘De stuurman zegt dat we onmiddellijk moeten uitvaren want de wind draait en anders worden we tegen de rotsen aan barrels geslagen.’

De schoener was klaar om te vertrekken. De springlijnen waren al los. Als ik niet op tijd was teruggekomen was Larry volgens mij in zijn eentje weg gezeild. En gelijk had hij. Zelfs met een zuidenwind is Partington Cove een onhoudbare haven. De golven komen gewoon de hoek om, net zoals in de oude haven van Monterey, voor ze de pier hadden gebouwd.

We lagen twee dagen buitengaats bij de wind. Het regende zonder ophouden. De gewonde Chinees in het vooronder was ongerust.

‘Waar Mr. Yeh?’ vroeg hij voortdurend. ‘Waar Mr. Yeh?’

Hij was bijna in paniek en dat kan je beter niet doen als je een gebroken been hebt. Larry Miller zorgde voor hem en gaf hem te eten, maar had geen medelijden.

‘Meneer Yeh laat jou verrekken,’ zei hij. ‘Meneer Yeh heeft mij gevraagd om jou overboord te gooien omdat je niet kan werken.’

Zodra de wind afnam, voeren we terug naar Partington Cove. Bob Yeh en zijn mannen waren al weer in het kamp in het eikenbos. Ze hadden een stapel balen in het tunneltje achtergelaten, maar nog niet genoeg om het ruim te vullen. Larry Miller en de scheepsjongen bleven bij het schip en begonnen te laden en ik ging onmiddellijk de berg op. Het pad was nauwelijks begaanbaar en het kamp was veranderd in een grijsbruine modderpoel. De bomen waren kaal. De Chinezen werkten aan de andere kant van de berkkam, op een steile helling.

‘Wat hebben jullie gedaan in de tussentijd?’ zei ik aan Bob Yeh. ‘Er lagen maar twintig balen in de tunnel.’

‘Je kan zien wat we gedaan hebben,’ zei hij en hij ging recht voor me staan en spreidde zijn armen uit. Hij zat van top tot teen onder de modder, en al zijn mannen ook. Ik pakte een bijl en liep het bos in.

‘Geen probleem, kapitein,’ zei Bob Yeh. ‘We hebben het schip zo vol. Twee, drie dagen, en dan hebben we het schip vol.’

‘Ik hoop dat we nog twee of drie dagen hebben,’ zei ik. ‘Ik vertrouw het weer niet.’

[p. 25]

We werkten zo goed mogelijk door, maar het kamp was zo verregend en verloederd dat elke stap moeite kostte. Misschien verbeeldde ik het me, maar volgens mij was er ook een andere stemming. Er werd minder gepraat en gepest en gelachen. De Chinezen leken nors. Misschien waren ze gewoon moe en koud en hongerig.

We kregen het ruim vol, maar iedereen wist dat deze runvaart niet zoveel zou opleveren als de eerste. Alle schors was nat en zwaar. De schoener lag tien centimeter onder haar waterlijn en we konden geen dekvracht nemen. We zouden er ook geen tijd voor hebben gehad. Het weer klaarde niet op. Het was eindelijk droog, maar het bleef zwaar bewolkt en de wind draaide opnieuw naar het westen. De branding sloeg tegen de rotsen in Partington Cove toen de laatste ploeg uit het kamp kwam. We stouwden de balen in het ruim. Toen trokken we onze modderkleren uit en gooiden ze in de rivier om ze te wassen en sprongen er allemaal achteraan.

Toen zei Bob Yeh: ‘Waar is Chang?’

We stonden in de rivier met onze kloten in het koude water en hij praatte links en rechts tegen zijn mannen.

‘Waar is Chang?’

‘Wie is Chang?’ zei ik.

‘Chang Li, een van mijn mannen. Hij is er niet.’

‘Is hij nog in het kamp?’

‘De mannen uit het kamp zijn al terug.’

Ik had drie weken met de Chinezen gewerkt. Ik kende ze van gezicht. Ik zou ze herkennen, bedoel ik, als ik ze in Monterey tegenkwam. Maar ik wist niet hoe ze heetten. Ik had ze alleen geteld toen ze aan boord kwamen.

‘We moeten gaan zoeken,’ zei Bob Yeh.

[p. 26]

‘We moeten vertrekken,’ zei ik en ik wees op de lucht en naar het gedreun van de branding achter de stapels drijfhout op het strand.

‘Misschien is hij gevallen,’ zei Bob Yeh. ‘Misschien heeft hij zijn been gebroken.’

Hij stuurde drie mannen terug naar het kamp. Een andere ploeg ging langs de klif naar het noorden, in de richting van Durrell Cove, maar ze kwamen niet ver. Het pad liep dood en ze hadden niets gevonden. Een uur later kwamen ook de mannen uit het kamp terug, zonder Chang Li. De Chinezen begonnen opgewonden te praten en roepen, allemaal tegelijk, zo leek het, en ze wezen naar de bergen en naar mij, en naar het schip en de golven op zee.

De schoener lag klaar om te vertrekken. Ik ging aan boord en in de kombuis vulde ik een tonnetje met rijst en scheepsbeschuit. Toen pakte ik mijn revolver, stak hem onder mijn jack in mijn riem en ik gaf het hagelgeweer aan Larry Miller.

‘We hebben geen tijd meer om met ze te praten,’ zei ik.

Larry knikte en ging naar het voordek. Hij hield het geweer achter het luik van het vooronder. Ik ging met het tonnetje aan wal en liep tussen de kibbelende Chinezen door naar de ingang van het tunneltje.

‘Mannen!’ riep ik. ‘Hier is eten voor Chang Li.’

Ik hield het tonnetje scheef zodat ze er in konden kijken. Toen deed ik het dicht en zette het in de tunnel.

‘Over een paar dagen zijn we hier weer terug. Nu moet iedereen aan boord. We kunnen niet langer wachten.’

Geroep, algemeen gekwaak, drie of vier verschillende Chinese vertalingen van wat ik had gezegd, meer geroep, geruzie, en toen stapte Bob Yeh naar voren.

‘Wij gaan niet aan boord zonder Chang Li,’ zei hij.

‘Het schip vertrekt over vijf minuten,’ zei ik. ‘Willen jullie allemaal hier achterblijven?’

Geroep, vertalingen, protest. Bob Yeh keek mij aan en spreidde zijn armen uit.

‘De schipper blijft ook hier,’ zei hij.

Ik schudde mijn hoofd en trok de revolver te voorschijn.

‘We gaan allemaal aan boord.’

Doodse stilte.

‘Jij bent maar alleen,’ zei Bob Yeh.

‘Nee,’ zei ik en ik wees over zijn hoofd naar Larry Miller die met het geweer op het voordek van de schoener stond.

Bob Yeh verroerde zich niet, maar zijn mannen klommen aan boord en hielpen Larry met de landvasten.

‘Moordenaar,’ zei Bob Yeh.

We ontsnapten maar ternauwernood aan Partington Cove. We legden de tros van het plechtanker om de grote lier en dankzij de spierkracht van de Chinezen slaagden we erin het schip achteruit door de branding te trekken. De golven sloegen tegen de steven en we waren allemaal in een ommezien drijfnat. Toen we hossend boven het plechtanker lagen liet Larry het grote anker uit, aan de boeg, en de schoener draaide langzaam om tot zij met haar kop in de wind lag. We hesen twee zeilen, de Chinezen trokken ons over het anker heen en een uur later waren we buitengaats.

De lading bracht minder op dan de eerste keer, maar we verdienden toch redelijk. De oorlog was in volle gang. Ik rekende af met Bob Yeh. Hij telde zijn geld zorgvuldig en zei: ‘Je moet ook voor Chang Li betalen.’

‘Zijn loon zit er bij.’

‘Ik bedoel niet zijn loon. Ik ben een man kwijt. Zijn vrouw woont in Xianshiu, met vier kinderen en zeven neven.’

‘Als we nu naar Salinas gaan om inkopen te doen kunnen we morgenavond weer

[p. 27]

uitvaren. Met een beetje geluk zit Chang Li in het tunneltje in Partington Cove op ons te wachten.’

‘Wij varen niet meer met jou.’

‘Waarom niet? Kan je op een ander schip meer verdienen als het slecht weer is?’

‘Mijn mannen willen niet meer voor jou werken, omdat jij ongeluk brengt. Eerst heeft Lu Shiun zijn been gebroken en nu is Chang Li dood.’

‘Hoe weet je dat hij dood is?’

‘Je hebt hem vermoord.’

‘Bullshit.’

‘Je hebt hem helemaal alleen in Big Sur achtergelaten. Wij wilden blijven, maar je hebt ons gedwongen om aan boord te gaan.’

‘Is dat het verhaal dat je aan de sheriff gaat vertellen?’

‘Als je niet betaalt.’

‘Chang Li is jouw verantwoordelijkheid. Ik doe het schip. Jij moet je mannen bij elkaar houden.’

‘Ik ga naar de sheriff.’

‘Succes.’

‘En als de sheriff niet luistert weet ik waar ik jouw schip kan vinden.’

Ik waarschuwde Larry Miller en zei dat hij voorlopig aan boord moest blijven.

‘Laat hem maar opkomen, die gluiperd,’ zei Larry. ‘Weet je wat er volgens mij gebeurd is? Volgens mij hebben ze knok gehad in het kamp toen wij buitengaats bij de wind lagen. Volgens mij ligt die Chang-chang ergens met een mes in zijn donder in

[p. 28]

een ravijn. En Bob Yeh voert een heel toneelstuk op om ons nog een beetje leeg te schudden.’

‘Het zou kunnen,’ zei ik. ‘Ik kan me het gezicht van die Chang niet herinneren en het kamp was volkomen verregend. Ze zaten allemaal onder de modder. Ze zagen er allemaal hetzelfde uit.’

‘Je had ze moeten tellen,’ zei Larry Miller.

Ik ging alleen naar Salinas. Bob Yeh liet zich niet meer zien. Ik weet niet of hij echt naar de sheriff is gegaan, maar we hoorden er niets meer over. Het kostte me een week om een nieuwe ploeg arbeiders te vinden en we zeilden op de avond van 5 januari uit. We hadden goed weer en de volgende middag legden we aan in Partington Cove. Ik ging onmiddellijk aan land en liep naar de tunnel. Er was niemand. Het tonnetje met eten was ook weg. Ik zei niets tegen de nieuwe voorman en ging met de arbeiders mee de berg op. We maakten een nieuw pad en een nieuw kamp, een paar honderd meter verder naar het zuiden. De nieuwe Chinezen werkten net zo hard als de vorige ploeg, maar ik was voortdurend afgeleid. Ik dacht telkens dat ik iets hoorde of een spoor zag. Ik hoopte dat Chang Li uit het bos zou komen.

Het weer bleef goed en na vier dagen hadden we het schip vol. Voor we terugzeilden naar Monterey vulde ik een tonnetje met rijst en scheepsbeschuit en bracht het naar de tunnel. De Chinezen stonden op het voordek en keken verbaasd en dodelijk nieuwsgierig toe. Ik overwoog even om er iets religieus omheen te breien. Een dankoffer voor de god van de berg die ons zijn eikenbast had afgestaan. Zoiets. Chinezen zijn bijgelovig en zoeken overal geesten achter. En dat is geen onzin, als je erover nadenkt. Maar ik ben slecht in religie, dus ik vertelde wat er op de vorige runvaart was gebeurd en dat ik niet dacht dat Chang Li nog in de buurt was, anders was hij wel te voorschijn gekomen, maar dat ik toch wat te eten wilde achterlaten voor de zekerheid.

We zeilden terug naar Monterey en verkochten de bast. Ik had nog wel een tocht willen maken, de prijzen bleven hoog, maar de Chinezen monsterden af. De voorman zei dat hij ander werk had gevonden en hij verzekerde me wel drie keer dat ik een goede schipper was en dat het feit dat hij en zijn mannen niet meer aan boord wilden komen niets, absoluut helemaal niets te maken had met de geschiedenis van Chang Li.

Dus dat was het einde van de runvaart. Ik heb nog met een paar andere ploegbazen gepraat, maar de Chinezen in Californië hebben een roddelmachine die sneller werkt dan de telegraaf, en ik kon niemand vinden die meewilde naar Big Sur. En er was ook eigenlijk geen tijd meer. Ik had nog maar anderhalve maand voor de sardines zouden komen en de schoener moest naar de werf.

We hadden een goed seizoen, niet alleen met de sardines maar ook met de zalm. We verdienden behoorlijk en ik liet nieuwe zeilen maken en wilde de hele winter doorvaren. Ik wilde weer naar Big Sur, maar we hadden de oorlog gewonnen en de prijzen zakten in en er kwam verder niets van. Dus dat was echt het einde van de runvaart, behalve dat ik jaren later een verhaal hoorde over een Chinese reus die in een grot in Big Sur woont. Ik hoorde het eerst van een ploegbaas op de steiger van de visafslag. De ploegbaas was een Chinees, dus ik geloofde hem niet, maar daarna hoorde ik het ook van een landmeter die voor de staat werkte. We zaten in de Bull Dog aan Hawthorne Street en hij vertelde dat hij naar Big Sur was gegaan om te kijken of er een spoorbaan of een gewone weg aangelegd zou kunnen worden. Geen schijn van kans, zei hij. Het zou veel te duur zijn. Je zou tussen Monterey en San Luis Obispo meer dan twintig tunnels en bruggen moeten bouwen. En toen vertelde hij over de reus. Hij was er absoluut zeker van dat hij hem had gezien, twee keer zelfs, dus het was geen zinsbegoocheling.

De prijs van looibast is na de oorlog nooit meer omhoog gegaan. Er is nog maar een looierij open en er varen geen schoeners meer naar Partington Cove.