Hollands Maandblad. Jaargang 2004 (674-685)

[p. 16]

Veelvraat
door Atie Vogelenzang

Mijn broer heeft een slechte naam. En het ergste is, iedereen in het dorp kijkt mij er ook op aan. Ik kan het ze niet eens kwalijk nemen. We lijken op elkaar. Laatst hoorde ik iemand zeggen: ‘Je weet nooit zeker wie er voor je neus staat. Die goeie ouwe Juha, of die andere.’

Maar ik kan er niks aan doen. Op een dag kwam mijn broer gewoon bij me wonen. Het was gebeurd voor ik het in de gaten had. Hoewel, al een paar dagen was hij in en uit gelopen als ik er niet was. De stoelen stonden ineens anders rond de tafel. De houtkachel ging aldoor uit. En ik bleef maar deuren sluiten waarvan ik zeker wist dat ik die al had dichtgedaan. Ook de buitendeur. Die open laten staan is echt het stomste wat je kunt doen. Dat weet elke Finse kleuter. Buiten waren mijn rendieren ook ineens veel schichtiger dan anders. En in de schuur vond ik mijn bijl telkens op andere plekken terug. Toen ik op een avond mijn pijp opstak en mijn voeten op tafel wilde leggen, stond hij plotseling naast me en sprak me vermanend toe.

‘Stinkpijp. Je lijkt wel zo'n verdomde Rus. Die stoppen ook met apenhaar.’ Het beviel me niet wat hij zei. Vooral niet de toon waarop. En dat in mijn eigen huis. Achteraf gezien had ik hem er toen onmiddellijk uit moeten gooien. Had ik daar nou maar gewoon de moed voor gehad.

Maar familie wijs je niet de deur. Op de dagen dat ik daaraan twijfel, blijft hij net zo lang het woord ‘broer, broer, broer’ herhalen, tot ik toegeef. Gemakkelijk is dat niet. Hij is opvliegend en onvoorspelbaar. Het lijkt wel of het steeds erger wordt. Ik weet dat ik zonder hem gelukkiger zou zijn.

‘Ik weet wat je denkt. Maar ik ga echt niet weg.’

‘Natuurlijk niet. Je bent mijn broer.’

Voor het eerst sinds tijden heb ik rust. Met een smoes heb ik mijn broer het bos in gestuurd. Zogenaamd achter een veelvraat aan. Hij had het niet door. Wat een wonder is. Meestal raadt hij mijn gedachten al voor ik zelf weet dat ze er zijn. Over die veelvraat deed hij heel druk. Alsof hij een beer ging schieten in plaats van een wat groot uitgevallen wezel.

‘Als ik hem te pakken heb genomen, dan zetten we het op een zuipen, hè broertje?’

‘Ik heb geen geld.’

‘Krent.’

‘Ga nou maar.’

‘Je legt het niet stiekem aan met die weduwe als ik mijn hielen heb gelicht, hè? Want anders ga ik niet. Trouwen. Wie wil er nou het nest delen met zo'n lelijk wijf.’

Zijn lach krulde zich om de zilverberken toen hij met zijn zweep de honden opjoeg.

Dat van de weduwe Pekkinen kon ik makkelijk beloven. Om van het gezeur af te zijn, had ik haar foto al een half jaar geleden van de muur gehaald, en hem beloofd dat ik die in de kachel zou verbranden. En nooit meer aan haar zou denken. Onder mijn bed had ik toen een vloerplank losgewrikt en het portret verstopt tussen de balken. Wat miste ik haar in al die maanden. Die lieve vrouw. Haar geur; rozenzeep, vleespasteitjes.

Die veelvraat houdt mijn broer wel even bezig. Er waren wel sporen, maar vers

[p. 17]

waren ze niet. Bovendien ken ik geen ander dier dat je zo op een dwaalspoor kan brengen. Ik lach me nu al gek. Steeds dieper lokt hij mijn broer het bos in. Tot het ineens donker wordt. Gierend blaast de wind de poollucht door de bomen en laat de sneeuw opstuiven tot je geen hand voor ogen meer ziet. En dan ligt de kou klaar als een mes om ieder stukje vel open te kerven. Je adem slaat neer in je neusgaten en bevriest binnen twee tellen. Snot wordt bloed. Vluchten? Ha, als mijn honden niet te vreten krijgen, weigeren ze om nog maar een stap te verzetten, al geef je ze er nog zo van langs.

Hij komt er niet meer in. Die gedachte borrelt zomaar op bij het voederen van de dieren. Het gebeurt zo onverwacht dat ik begin te giechelen. Alsof iemand me onder mijn voeten kietelt. Hij brengt je alleen maar ellende. Er is niemand anders dan ikzelf die dit had kunnen zeggen. Mijn rendieren staan te grazen van het hooi dat ik voor ze heb neergegooid. Ze snuiven tijdens het kauwen. Mijn dieren hebben het goed. Ze krijgen volop te eten. Als het te koud wordt, stal ik ze meteen in de schuur. Je hebt van die jongens die daar net zo lang mee wachten tot er een paar bezwijken door de vorst. Of gek van de honger losbreken om zich voor de wielen van de eerste de beste auto te kunnen gooien.

Straks komt mijn broer weer terug. Verkleumd, hongerig en woedend natuurlijk. Zeker als hij erachter komt hoe ik hem heb voorgelogen. Hij zal schreeuwen om eten. Of het op een zuipen willen zetten met mijn poolbeslikeur. En uiteindelijk met laarzen en al tussen mijn schone lakens gaan liggen snurken. De foto van mijn lief zou ik weer terug in het gat onder de vloer moeten stoppen. En dat terwijl ik heel erg naar haar verlang. De hele ochtend zeg ik al tegen mezelf: En de weduwe? Hoe lang heb je de weduwe nou al niet gezien?

Ik hou het niet meer uit en ga op weg naar het dorp. De weduwe Pekkinen is blij om me te zien. Ze stopt me vol brood met worst en daarbij de belofte van een dubbele kudde, mocht het tot een trouwerij komen. Mijn bezwaren wuift ze weg.

‘Wat voor broer? Laat hem ophoepelen. We moeten elkaar vaker zien, lekkertje,’ zegt ze. Mijn hart springt bijna uit mijn borst van blijdschap. Maar tegelijkertijd maak ik me ook zorgen. Misschien moet ik toch maar niet teveel vertrouwen op de listigheid van de veelvraat. Straks rost mijn broer de honden zo erg af dat ze eieren voor hun geld kiezen. Voor ik naar huis ga, koop ik spijkers. En een nieuwe bijl.

In de schuur liggen genoeg planken om alle ramen potdicht te timmeren. Ik wil klaar zijn voor het avond wordt. Dat is nu steeds vroeger. Gisteren moest al om twee uur het licht aan. En wat is het koud. Opschieten, Juha. Straks bevries je zelf nog in plaats van je broer.

Het is licht als ik ergens van wakker schrik. Ik luister. Geknerp in de sneeuw. Mijn broer kan het niet zijn. Als hij verstandig is, heeft hij de boodschap begrepen en zoekt hij in het dorp onderdak. Als iemand hem dat wil geven, want hij heeft een slechte naam gekregen met dat gedrag van hem. ‘Kijk,’ zullen ze in het dorp zeggen wanneer ze mijn broer als een zwerfkat over straat zien zwalken ‘kijk, Juha heeft eindelijk zijn verstand terug gevonden.’ Tevreden graai ik naar de foto van de weduwe onder mijn kussen. Een vrouw. En twee kuddes. Bij elkaar groter dan die van de buren. Groter dan van wie ook in het dorp. Wie had dat ooit kunnen denken. Je zorgen zijn voorbij. Ga je scheren Juha, trek je beste pak aan. Het is een dag voor nog een beslissing. Vooruit. Mijn benen zwaaien over de rand van het bed. Mijn spieren voelen alsof ik uren achter elkaar houtblokken heb staan splijten. Mijn vingers zijn rauw alsof ik een hele dag het hondenspan heb gemend zonder handschoenen. En ik heb zoveel blaren in mijn handpalmen, dat ik nauwelijks het scheermes kan sturen.

Ik open de deur eerst op een kier. Ik wil er zeker van zijn dat mijn broer niet bui-

[p. 18]

ten staat te wachten. Pas als ik zeker ben van mijn zaak, stap ik naar buiten. Mijn geweer in de aanslag, voor het geval dat. De planken zitten er allemaal nog. Maar hij heeft wel geprobeerd om ze eraf te slopen. Het verbaast me dat ik door alles heen geslapen ben. Er is als een wildeman op in gehakt. Hij heeft zich daarbij blijkbaar verwond, want er lopen bloedsporen van de voordeur tot voorbij de kraal en dan de hoek om het bos in. Een bijl is een gevaarlijk ding als je er niet mee om kunt gaan. Dom van me dat ik die niet mee naar binnen heb genomen. Even ben ik nog bang dat hij een van mijn rendieren te pakken heeft genomen om mij dwars te zitten. Maar de deur naar de stal zit gelukkig nog dicht.

‘Daar heb je hem.’

Waar komen zij ineens vandaan?

‘Magnus, Stig!’ roep ik.

Misschien verbeeld ik het me, maar de twee lijken met zichzelf geen raad te weten. En ze doen een stapje achteruit als ik op ze afstap om ze te begroeten. Magnus' uniform zit onder de haren van de herder die ze tot politiehond probeerden te trainen, maar die hij verspest heeft met koekjes en nu alleen nog maar op schoot wil zitten. Het dier jankt en gaat in de sneeuw liggen, buik omhoog. Stig trapt zijn sigaret uit. Ik doe of ik niks zie. Dat noemt zich politie. Mijn broer natuurlijk weer. Heeft zich ergens vol laten lopen en niet betaald. Iemand heeft zich bij hen beklaagd en nou zien ze ertegen op om me dat te komen vertellen. Houdt het dan nooit op? Net nu ik op het punt sta rijk te worden. Twee kuddes.

‘Hij is er vandoor mannen. Hij zei dat hij behoefte had aan de ruimte. Ik hoop voorgoed.’ Dat was bluf, maar daar hebben die twee niks mee te maken. Ik wil van ze af. Als mijn broer is dood gevroren, dan is dat zijn eigen zaak. En als hij opnieuw schulden heeft gemaakt, dan moeten ze bij hem zijn. Niemand kan zeggen dat die ouwe Juha niet eindelijk wijs geworden is.

Magnus fluisterde Stig iets in het oor. De laatste zet zijn pet op. Ik moet er haast om lachen. Allebei ken ik ze nog van school. Stigs oren steken onder het ding uit. Ik zal maar niets over die flappen zeggen want gevoel voor humor heeft Stig niet. In zijn handen heeft hij een papieren zak. Een keer raden. Wodka. Ze komen drinken. Nou vlug. Een slokje dan.

‘We weten dat je problemen hebt, Juha.’

‘Die zijn sinds gisteren opgelost. Ik begin een nieuw leven.’ Ik heb best in de gaten dat ze een blik van verstandhouding wisselen met elkaar.

‘Wij komen om te helpen, vriend.’

‘Dat is mooi, maar het is niet meer nodig. Ik zal jullie iets verklappen. Het is eigenlijk nog geheim, maar vooruit. Ik ga trouwen.’

Moet je ze nu zien.

‘Met de weduwe Pekkinen. Gisteren zijn we het eens geworden.’

Dat van de kuddes hang ik ze niet aan hun neus. Tjonge, wat staan die twee raar te kijken. De weduwe is toch een respectabele vrouw? Kunnen ze niet een beetje blij voor me zijn? Jaloers natuurlijk. ‘Ik moet er nu echt vandoor. Ze wacht op me.’

Mijn knipoog moet verraden wat ik van plan ben met de weduwe. Magnus krijgt een kleur. Was altijd al een sukkel, weinig succes bij de vrouwtjes en al bijna vijfentwintig jaar bij het korps. Maar met Stig moest je uitkijken, die is snel driftig. Voor je het weet heb je een dreun te pakken. Nu ook weer. Ik moet er toch echt langs. Het gesnerp van dat fluitje gaat door merg en been. Waarom doet Magnus niks om hem te laten ophouden?

Op de achterbank van de auto knellen de handboeien om mijn polsen. Maar dat is niet waarom ik mijn tranen nauwelijks kan bedwingen. Het is om wat ze vertellen.

[p. 19]

Werkelijk overal krijg ik de schuld van. En het ergste is nog dat de weduwe dood is. Haar hoofd werd eraf gehakt, zeggen ze. Met een bijl. In die zak van Stig zit helemaal geen wodka. Het is haar hoofd. Bewijs, noemen ze het. Maar omdat het op mijn erf gebeurd is, wil dat toch nog niet zeggen dat ik het ook gedaan heb? Dat arme mens. Ik hield van haar. Natuurlijk was het mijn broer. Die driftkop. Kon niet binnenkomen en liep het arme vrouwtje tegen het lijf dat mij kwam verrassen. ‘We moeten elkaar vaker zien, lekkertje.’ Waren dat niet haar eigen woorden? Met die boeien om kan ik niet bij mijn zakdoek komen. Ik maak me zorgen over mijn dieren. Ze hebben voer nodig. Tien man hebben Magnus en Stig opgetrommeld om mijn huis te omsingelen. Het is welletjes geweest, zeggen ze. Lang genoeg is jou de hand boven het hoofd gehouden. Zo kan het niet verder. Ik begrijp niet waar ze het over hebben.

Als we wegrijden zie ik tussen de menigte mijn broer staan. Het is allemaal zijn schuld. Hij kijkt ons na, zwaait. En niemand die iets doet.

‘Ik zeg toch. Je moet hem hebben. Hij kwam op een dag gewoon bij me wonen!’

‘Het komt allemaal goed, Juha,’ zeggen Magnus en Stig om de beurt.

Mijn broer heeft een slechte naam in het dorp. En het ergste is, iedereen kijkt mij erop aan.