Hollands Maandblad. Jaargang 2003 (662-673)

[p. 40]

Laudanum
door Atie Vogelenzang

Wat Charles voorstelt, gaat verder dan diefstal. Het is schennis. En hij blijft maar aandringen.

‘Gabriël, luister naar me. Poems is het beste dat je ooit hebt geschreven. Je moet het terughalen.’

‘En daarvoor het graf openen? Voor een rolletje papier dat ik zeven jaar geleden in haar kist heb gelegd?’

‘Dat was dom.’

Ik wil hem niet aankijken. Ieder ander zou ik nu op straat smijten. Maar hij is Charles Howell, en noemt zich mijn uitgever.

‘Gabriël. Het is je laatste kans. Je gezondheid gaat achteruit en dat mengsel, het lijkt of je geen uur meer zonder kunt.’

‘Gewoon hoestdrank. Met mij is niets mis, alleen mijn longen.’

Het rijtuig komt tot stilstand voor de poort van Highgate Cemetary als de klok van St. Michaels' middernacht slaat. De koets helt over als ik uitstap. De koetsier zit in zijn schouders weggedoken op de bok. Hij houdt zijn hand op en ik geef hem een shilling. Zonder iets te zeggen keert hij de koets en klakt met zijn tong. De duisternis slokt me op.

Zo lang mogelijk volg ik het schijnsel van de lantaarn aan het rijtuig. Ik voel me een zeeman die de vuurtoren op de kust ziet verdwijnen.

Met bevende, koude vingers betast ik de oliepit die ik heb meegenomen. Als ik mijn weg zoek, grijpen de struiken mijn kleren en zwiept een tak in mijn gezicht. Water sijpelt mijn schoenen binnen als ik in een plas stap. De schep in mijn jaszak drukt tegen mijn heup. Als ik tegen het hek duw, knarst het in zijn scharnieren. Het geeft net genoeg mee om me er tussendoor te wringen.

Deze dodenakker lijkt in alles op de hoofdstad, met haar vijvers, bruggen, hoofdwegen, kruispunten en stegen. Je verdwaalt er net zo gemakkelijk. Hijgend leun ik tegen een tombe. De zerken glimmen van het regenwater. Een engel van steen houdt een vinger naar mij uitgestrekt. Ik begin te klappertanden. Het is tijd voor mijn medicijn.

Ik ben mijn hoed vergeten en zie plots scherp hoe die naast mijn handschoenen op de garderobetafel blijft liggen terwijl de straatdeur achter me in het slot valt. In het huis wordt het licht aangedaan. Aan het raam staat mijn bureau. Daarop mijn schrijfwerk, pen naast inktpot, stoel achteruitgeschoven. En Fanny, mijn dienstmeid, die naar het raam loopt. Terwijl ze de gordijnen dichttrekt, vang ik nog een glimp op van Charles die bij de haard zit te lezen. Vroeger zou ik gezegd hebben dat hij ook mijn vriend is. Fanny loert naar hem. Ik moet van die vrouw af neem ik me opnieuw voor, maar ik weet dat ik die beslissing zal uitstellen zodra ze mijn bed in schuift.

Op het pad knerpt het grind onder mijn schoenen. Het graf ligt meer naar het zuiden, vijf tot tien minuten lopen. Als ik ver genoeg van de weg af ben, steek ik de oliepit aan. Het schijnsel speelt met de schaduwen rondom, rekt ze uit en laat ze langs de dodenhuisjes zweven. Kou trekt uit de grond op alsof de dood naar mijn enkels graait. Er steekt iets over.

Door de lantaarn ben ik voor anderen zichtbaar. Aarzelend loop ik verder tot het

[p. 41]

geluid van stemmen me bloed laat zweten. Snel blaas ik mijn lamp uit. Even later sluipen er gestalten voorbij. Onwillekeurig denk ik aan Charles. Nog geen uur geleden heeft hij me voor dit bezoek gewaarschuwd.

‘In godsnaam Gabriël...’

‘Ik doe het zelf.’

‘Er is een vergunning voor nodig.’

‘Ik ga 's nachts.’

Wat kan me gebeuren? Wat is er erger dan zelf te moeten zien wat er van mijn vrouw is overgebleven? Een openbare opgraving lijkt me onverdraaglijk. Dit is iets tussen Lizzie en mij. Wie anders dan ik gaf haar mijn woorden van liefde en trouw mee?

‘Er zwerft daar vreemd volk,’ probeerde Charles nog, maar hij hield me niet tegen.

De betekenis van zijn woorden dringt tot me door als ik de gedaanten in de verte halt zie houden. Bloemen worden opzij geworpen, er groeit een berg aarde. Even later hevelen ze iets over in een zak. Met een zwaai belandt die op een rug en er wordt gevloekt als de last weer op de grond valt. Terwijl ik toekijk, voel ik me als een getuige van een ongeval die niet ingrijpt.

Elisabeth Rossetti, geb. Siddal 1832-1862. Buiten adem stap ik van het grind in de modder naast haar graf. Mijn schoenen worden vastgezogen.

‘Ik ben het, Lizzie,’ hoor ik mezelf fluisteren. Ik haal de spade uit mijn jaszak, steek het blad onder de afdeksteen en wrik het marmer omhoog. Er komt nauwelijks beweging in. De spieren in mijn armen staan op knappen. Het metaal knarst. De steel van de schep buigt door. Uiteindelijk kan ik er net mijn vingers tussen krijgen en schuif de plaat opzij. Mijn jas hangt hinderlijk op mijn enkels en ik trap op de zoom terwijl mijn voeten houvast zoeken. Ik voel hoe het bloed door mijn slapen raast en hoe mijn neus begint te lekken. Met mijn handen schep ik de aarde weg tot ik bij de kist ben.

Nadat ik met het blad van mijn schep de deksel een stukje open heb gewrikt, aarzel ik. Wat de inhoud ook is, het blijft Lizzie. Ik zet mijn lantaarn dichterbij. Het eerste dat me treft, is de geur. Niet van verrotting of bederf, maar van kruidnagelen en kaneel. De specerijen die aan Laudanum worden toegevoegd. Laudanum, het medicijn op het nachtkastje van elke teringlijder. Het middel van de valse hoop, dat verlichting brengt maar waarmee je op krediet leeft met de dood. Terwijl mijn ogen smeken om Lizzie te zien, weigeren mijn handen. Heeft Charles toch gelijk? Mag dit niet op deze manier? Maar, mijn lief, ze is nu zo dichtbij.

Een koets pikt me op ter hoogte van Swains Lane, niet ver van Highgate Cemetary, waar ik uitgeput ben blijven staan.

‘Waar gaat de reis naar toe, vriend?’

Het rijtuig is half open en het paard lijkt me niet in orde. Het scharminkel wankelt en begint zich dun te ontlasten. De koetsier vloekt omdat de merrie onrustig is.

‘Ze ruikt de storm, meneer.’ Dan kijkt hij me aan. Verwondert hij zich over mijn besmeurde kleren? Of over mijn haar dat in mijn ogen hangt? Lijk ik niet gewoon op een echtgenoot die zijn vrouw ondersteunt na een avond met vrienden? Merkt hij de inspanning die het me kost om deze schijn op te houden? Ik sla mijn arm steviger om haar middel en trek haar tegen mijn borst. Vroeger zwierden we zo door de salon, haar voeten bungelend boven mijn schoenen. Ze woog toen ook al niets.

‘Cheyne Row, Chelsea. Kun je haast maken?’ probeer ik te commanderen.

Hij spuugt een fluim de nacht in. Ik lees zijn gedachten: wat moet dat hier zo laat nog?

‘Is dat wijfie ziek? Die rit kost je zes shilling! De wagen is net schoongemaakt.’

[p. 42]

Hij vraag teveel, maar ik knik, opgelucht. De stap de koets in ontneemt me bijna mijn krachten. Ik voel mijn schoenen over de vloer weg glibberen. Het ruikt hier naar braaksel. De koets is te krap om Lizzie gestrekt neer te kunnen leggen, want haar benen en haar armen laten zich niet buigen. Ik hou haar bovenlichaam op mijn schoot, laat haar hoofd op mijn arm steunen, maar kan niet voorkomen dat haar voeten buiten de koets steken. Voorzichtig sla ik de jas open en raak opnieuw betoverd. Misschien dat alles weer kan worden zoals vroeger.

De straten zijn door de regen schoongeveegd, zelfs van de spiritusdrinkers en hoeren. Slechts af en toe waait ons wat kroegrumoer tegemoet. Vioolflarden die vol heimwee klagen naar Dublin en verbrokkelde strijdliederen.

‘Iers tuig,’ schampert de koetsier. ‘Zuipen en vechten. Opknopen die lui.’

De gelukzoekers die Londen overspoelen laten me koud. Ik heb andere zaken aan mijn hoofd. Zoals deze rit. Het schiet niet op. De knol strompelt. En waarom herken ik het hier niet? Het begint weer te regenen en de wind gooit zich in vlagen tegen de koets. Zo ver mogelijk verschuil ik me onder de kap. Een troost is dat de regen de stank verdrijft. De koetsier wijst een huis aan.

‘Hier woont iemand met koudvuur aan zijn voet. Zit dag en nacht voor het raam. Kan zeker niet slapen. Last van die poot.’ In zijn stem bespeur ik sympathie. Hij fluit en als er iemand naar het raam hinkt die naar hem zwaait, dan grinnikt hij.

‘Die man houdt bij wat hier gebeurt. Schrijft erover in de krant. Hij heeft toch niets anders te doen. Wil alles weten. Want we maken tegenwoordig wat mee, mijnheer.’

Moet ik niet een plan bedenken om thuis ongezien naar mijn slaapkamer te komen? Die gedachte grijpt me als een koorts aan. Ik hoop dat Charles in z'n eigen kamer zit en dat die heks op zolder in haar eigen bed ligt. De derde trede van boven kraakt.

‘Een collega moest laatst een vrachtje ophalen. En wat denkt u? De man werd opgescheept met de lijken van negen vermoorde kinderen. Jawel.’

Ik ken de verhalen. Elke koetsier vertelt ze. Maar ik wil ze nu niet horen.

‘Het adres waar hij naar toe werd gestuurd, bestond natuurlijk niet.’ Zijn raspende stem wordt onderbroken door het geratel van een Tilbury die ons tegemoet komt.

‘Hé, Jonesy. Kun je mijn vrachtje overnemen? Cheyne Row. Blackie heeft het wel gehad. Die is alleen nog goed voor de slager.’

Lizzie ligt eindelijk op bed. Haar jurk gebruikte ik om de moddersporen weg te vegen. Ik moest het ding van haar afscheuren omdat de armen niet meegeven. Haar huid schemert om haar botten als ik haar toedek.

Ik hoor Charles roepen. Zo-even nog zat hij in de salon te slapen. De vuile jurk schop ik onder het bed. Die zal ik morgen weggooien of verbranden. Ik haast me naar beneden, maar halverwege moet ik me ineens aan de leuning vastgrijpen omdat mijn voeten de traptreden dreigen te missen. Charles staat onderaan de trap en doet de straatdeur dicht. Heb ik die open laten staan? Er zijn bladeren naar binnen gewaaid. Mijn jas ligt op de grond. Als ik die probeer op te rapen, wordt het zwart voor mijn ogen. Charles ondersteunt me als we naar de salon lopen en ik half hoestend begin te kokhalzen.

‘Fanny! Fanny!’ Waarom houdt hij zijn mond niet?

‘Breng ons iets te drinken.’

Ik buig me voorover om mijn schoenveters los te maken. Mijn handen zijn schoon maar mijn nagels zijn gescheurd en hebben rouwranden.

Fanny zet een fles cherry brandy en een glas voor me neer. Ik drink dat spul nooit.

[p. 43]

Dat weet ze best. Ze legt er een damesschoen naast. Op een manier alsof ze me sandwich serveert. De schoen herken ik meteen. Hij is van Lizzie: zwart, lak, gesp, hoe komt ze eraan? De deur van mijn kamer is op slot. Hij moet ergens van haar voet gegleden zijn. Ik gris hem weg. Fanny heeft mijn jas over haar arm gelegd. Modder koekt aan de zoom en er ontbreekt een knoop. Ze tilt mijn schoenen aan de veters op en negeert mijn gebaar dat ze kan gaan. Ze blijft treuzelen, alsof ze uitleg eist.

Eindelijk sluit ze de deur achter zich. Mijn handen trillen. Cherry brandy helpt niet. Mijn hoestdrank wel, maar ik voel me niet in staat om weer op te staan. Charles gaapt. In zijn wang staat een afdruk van de hoofdsteun van de fauteuil.

‘Hoe laat zou het zijn?’ verbreekt hij schor de stilte. Ik haal mijn schouders op en ben hem dankbaar dat hij niets anders vraagt. Hoofdpijn hamert tegen mijn schedel. In mijn bureau ligt nog een restje van mijn mix. Charles negeert mijn ongemak, hij weet niet wat het is om met je eigen lichaam in gevecht te zijn.

Boven ons hoor ik Fanny stommelen. Haar voetstappen houden stil. Als ze haar hand op de deurklink van mijn slaapkamer legt, zal ze de deur op slot vinden. Dat varken. Afgelopen. Dat besluit geeft me de kracht om uit mijn stoel op te staan. Na een slok uit het flesje, sluit ik mijn ogen en wacht op het moment van verlichting. Moet ik nog meer nemen? Mijn ogen zoeken houvast aan het etiket, de letters rijgen zich aaneen tot de toverformule: Coff Drops. Ondanks alles moet ik glimlachen om de ongeletterdheid van de drogist. De alcohol verdunt langzaam de pijn.

‘Heb je ze?’ Charles kijkt me aan.

Op dit moment wil ik dat niemand weet dat ik iets beters heb. De bron van mijn succes. Even gaaf als vroeger. Natuurlijk wil hij horen dat mijn gedichten er nog precies zo lagen: op het kussen naast haar wang. Maar wat heb ik met het manuscript gedaan? Zit het nog in mijn jaszak? Of heb ik het met de schep weggegooid tussen de struiken?

‘Er was niets meer van over. Tot stof vergaan,’ mompel ik. Wat kan mij dat papier schelen.

‘Verdomd jammer.’ Zijn stem verraadt oprechte teleurstelling.

[p. 44]

Fanny maakt me wakker als ze zich naakt tegen mij aanschurkt en met haar hand tussen mijn dijen woelt. Haar tong botst tegen mijn tanden. Ik proef dat ze aan mijn cherry brandy heeft gezeten. Slaapdronken probeer ik aan haar te ontsnappen. Hoe is ze binnengekomen? Ze weigert me los te laten. Haar nagels snijden in mijn vel.

‘Zeg op, van wie is die schoen,’ sist ze. Het matras golft onder onze worsteling. Fanny beweegt steeds wilder. Ze giechelt als ik eerst kreun van begeerte en dan van verzet. Ik ruik haar opwinding vermengd met de geur van kaarsvet. Net voor ik me gewonnen wil geven, zie ik mezelf de kist weer openen.

‘Mevrouw is thuis,’ snauw ik. Ik duw haar van me af, rol naar de andere kant en bots tegen Lizzie op. Vloekend herschik ik Lizzie's haar. De meid staat aan de andere zijde van het bed. Ze heeft de kaars gepakt. Haar mond spert zich open in een geluidloze gil.

Als Fanny de gang op vlucht komt Charles de kamer in. Zijn lippen prevelen de naam die alleen hij voor Lizzie gebruikte: ‘Miss Sid’. Ik lees het ongeloof in zijn ogen, terwijl onze gedachten tegen elkaar botsen.

‘Wat heb je gedaan?’

‘Maar ze is helemaal niet veranderd. Kijk dan. Ik kon haar daar niet opnieuw achterlaten.’

‘Haar haren...’

‘Die zijn gegroeid. Ik weet het zeker. Is het niet net alsof ze zo meteen haar ogen zal openen?’

Charles raakt even Lizzie's rode haar aan. Dan dekt hij snel het lichaam toe. Zijn gezicht is bleek.

‘Dit mag nooit bekend worden. Ze moet terug. Vannacht nog.’

‘Jij trouwt met Fanny.’ Ik wil protesteren, want met mijn dienstmeid trouwen - alles aan dat loeder staat me tegen. Als ze de kans krijgt, keert ze de portretten van Lizzie om. Zelfs de herinnering gunt ze me niet. Ik moet helder worden en nadenken. Charles is me voor.

‘Rustig Gabriël. We doen het nu op mijn manier. Stel dat zij de politie erbij haalt.’

Politie. Wil hij me bang maken? Ik zie mezelf in een dwangbuis afgevoerd worden. Denk ik dat? Of zegt Charles dat?

‘Je trouwt met haar. Dat is de enige manier om haar de mond te snoeren. Daarna gaan jullie naar de kust. Dat is het beste. Luister je?’

Er rest me niets anders dan met alles in te stemmen. Charles neemt me mee de gang in, de trap op, naar de zolderkamer van dat mens. Het is er koud. Ze heeft zich opgesloten. Loeit. Charles klopt aan en smeekt open te doen. Die koe jammert alleen maar. Ineens draait ze de sleutel om en hoor ik Charles op haar in praten.

Aan de muur hangt het portret van onze majesteit. Mijn ogen zuigen zich aan haar vast. Ze tasten de trekken af om te eindigen bij de mond. Achter die lippen ligt de naam van die ene opgebaard. Haar prins-gemaal. Hij is daar voorgoed thuis.

Fanny komt de kamer uit. Haar gezicht is gezwollen. Charles legt een arm om haar schouders. Ze fluistert hem iets toe.

‘Ze wil dat je het haar zelf vraagt.’

In Fanny's ogen blinkt de overwinning als ik begin te spreken. Maar deze stem lijkt niet op de mijne. En in de woorden over vergeving, huwelijk en trouw herken ik mezelf nauwelijks.

Nog is het niet genoeg. Mijn vrouw wordt in een laken gewikkeld. En voor mij halen ze mijn jas.