Hollands Maandblad. Jaargang 2002 (650-661)

[p. 3]

Deze maand

Soms komt de vreugde als een onverwachte gast je leven binnenwandelen. Zo maakte een voorbijganger mij erop attent dat we deze maand een jubileum vieren. Het is een wat zonderling jubileum, maar toch is het een jubileum. En het is ook een bijzonder jubileum, want ik denk dat weinig Nederlandse literaire tijdschriften dit ooit hebben meegemaakt. Hollands Maandblad is het wel gelukt, en hoewel het jubileum onszelf betreft, heeft het ook een zekere relevantie voor het letterkundig leven in Nederland. Derhalve is het aardig genoeg om geboekstaafd te worden.

Ik doel hier op het jubileum dat Hollands Maandblad thans precies 2,5 jaar ofwel 30 nummers lang niet is besproken in de wekelijkse tijdschriftenrubriek van NRC Handelsblad. Dit betekent dat de redactie van deze rubriek 135 afleveringen heeft weten te vullen zonder Hollands Maandblad éénmaal te signaleren. Indien de lezer van NRC Handelsblad niet beter wist, zou het zijn alsof een van de grootste en meest frequent verschijnende literaire tijdschriften in Nederland in het geheel niet bestaat.

Nu denkt u wellicht ‘heeft NRC Handelsblad dan een tijdschriftenrubriek?’, en misschien denkt u ‘heb ik hier als lezer van Hollands Maandblad iets mee te maken?’, en er is een kans dat u denkt ‘is het dan nodig dat Hollands Maandblad wordt opgemerkt in een tijdschriftenrubriek?’

Het antwoord is waarschijnlijk ‘ja’ op alle vragen. Een literair tijdschrift existeert niet in stilte, en kan misschien niet eens existeren in stilte. De essentie van een literair rijdschrift is dat het in gesprek gaat met lezers en met schrijvers van zijn tijd, en daarmee met die tijd zelf. Op die wijze maakt een literair tijdschrift - hoe bescheiden ook - deel uit van het culturele landschap. Onlangs nog schreef NRC Handelsblad dat juist zij ‘net zoals de vpro’ pal wilde staan ‘voor cultuur en wetenschap’. Vandaar dat deze krant een tijdschriftenrubriek heeft waarin de literaire tijdschriften van Nederland worden besproken. Behalve Hollands Maandblad dan, de afgelopen 2,5 jaar en 30 nummers en 135 tijdschriftrubrieken.

Die stilte heeft een betekenis; het is een daad, een statement.

Nu kunt u mopperen: waarover gaat dit helemaal; is 2,5 jaar, 30 afleveringen en 135 weken dan zo lang in het bestaan van een literair tijdschrift? Het antwoord is wederom ‘ja’. Het invloedrijkste literaire blad van Nederland is wellicht Forum, dat werd bestierd door onder meer Menno ter Braak en E. du Perron, en dit ‘maandschrift voor letteren en kunst’ heeft tussen november 1931 en eind 1935 ternauwernood vier jaargangen bestaan (met slechts 200 abonnees, onder wie prinses Juliana). In hedendaags perspectief zou het tijdschrift Raster - indien het dertig afleveringen lang onbesproken was gebleven - zo'n acht jaar geen weerwoord hebben gehad, en zou het tijdschrift Nexus tien jaar ongenoemd zijn gebleven.

Dus 30 afleveringen en 135 tijdschriftrubrieken is tamelijk lang. Lang genoeg voor de tijdschriftenrubrieken van andere kranten om Hollands Maandblad met enige regelmaat onder de loep te nemen. Die recensies varieerden van positief tot kritisch, en van jubelend tot plagerig. In de tijdschriftenrubriek van de Volkskrant werd Hollands Maandblad zelfs in vrij korte tijd eenmaal aanmoedigend en eenmaal bestraffend toegesproken. Elders stak Hans Warren de loftrompet terwijl in Trouw Tom van Deel het maandblad kapittelde. Zo gaat dat: men neemt nota van elkaar, neemt elkaar de maat, en oordeelt in het openbaar over elkaar.

Dit maakt het zwijgen door NRC Handelsblad gedurende 135 tijdschriftenru-

[p. 4]

brieken, 2,5 jaar en 30 nummers van Hollands Maandblad van enig letterkundig belang. Wie geneigd is tot somberheid zou kunnen menen dat het maandblad bij de NRC op een zwarte lijst staat, door die krant cultureel wordt geboycot en uit naam van de kunstredactie verbannen is naar een literair Robbeneiland.

Wie geneigd is tot vrolijkheid - en tot diegenen behoor ikzelf - zou kunnen menen dat het ostentatieve zwijgen van de krant die ‘net zoals de vpro’ pal wil staan ‘voor cultuur en wetenschap’ betekent dat schrijven voor en lezen van Hollands Maandblad bijna een daad van verzet wordt. (Misschien net zoals een der redactrices van NRC's tijdschriftenrubriek, Elsbeth Etty, onlangs in die krant proclameerde dat haar aanschaf van de verzamelde gedichten van Lucebert ‘een daad van verzet’ was.)

U zult denken: veel interessanter is de vraag hoe de NRC gedurende die 2,5 jaar de 135 afleveringen van de tijdschriftenrubriek heeft gevuld terwijl ze 30 nummer van Hollands Maandblad zwijgend liet passeren? Welaan, met recensies van de overige Nederlandse literaire tijdschriften, en met stukjes over diverse andere periodieken. Zoals over het belangwekkende Japanse magazine Cut, over het Amerikaanse glanstijdschrift Vanity Fair (NRC Handelsblad noteerde: ‘Vanity Fair is een smeuïg, dik blad waar je uren zoet mee kunt zijn’), over het popperiodiek Rolling Stone (NRC Handelsblad signaleerde: ‘In de nieuwste editie staat een omslagverhaal over “actrice” Asia Argento. Ze draagt een spijkerbroek, een hemdje met afzakkend schouderbandje en stiletto-pumps’) en over het Internettijdschrift voor scholieren Spunk.nl (NRC Handelsblad was van mening: ‘De artikelen en de columns op Spunk.nl gaan over te verwachten onderwerpen als schoolagenda's, “do's” en “don'ts” in de disco en pesten, maar ook over de milieutop in Johannesburg en over kunst. Natuurlijk is niet alles op Spunk.nl even lezenswaardig. Maar zelfs als een redacteur niet verder komt dan het beschrijven van zijn ochtendritueel, treft de toon’).

Hiermee komen we aan de kernvraag: waarom heeft NRC Handelsblad 2,5 jaar en 135 weken in zijn tijdschriftenrubriek wel aandacht besteed aan onder meer Cut, Vanity Fair, Rolling Stone en Spunk.nl terwijl men 30 afleveringen van Hollands Maandblad stilzwijgend voorbij liet gaan? Er zijn, denk ik, drie mogelijke antwoorden.

1 - NRC Handelsblad acht Hollands Maandblad zodanig onder de letterkundige maat dat bespreking niet aan de orde is.

Dit is alleszins mogelijk. Maar indien de tijdschriftenbesprekers van NRC Handelsblad werkelijk menen dat een groot en gevestigd tijdschrift als Hollands Maandblad (waarin publicaties zijn te lezen van talrijke NRC-medewerkers, zoals Arnon Grunberg, H.J.A. Hofland, Maarten 't Hart, J.J. Peereboom, F.A. Muller enzovoort) onder de maat is, verzaken zij hun journalistieke plicht de vinger te leggen op deze schrijnende literaire wonde. Zulk journalistiek mistasten is ondenkbaar voor de NRC. Dit antwoord lost het probleem niet op.

2 - De NRC-redacteuren die de tijdschriftenrubriek verzorgen (in het bijzonder Elsbeth Etty en Marjoleine de Vos) hebben een appeltje met mij te schillen.

Dit is alleszins mogelijk. Het kan zijn dat een opmerking die ik ongeveer 2,5 jaar geleden maakte in een andere periodiek, dat Elsbeth Etty niet bijzonder chique handelde door een boek van haar eigen promotor te recenseren, in persoonlijke zin is opgevat. En het kan zijn dat een plaagstootje mijnerzijds richting Marjoleine de Vos omdat zij tegelijk poëziejournalist was en in de Raad voor Cultuur de overheid adviseerde over de poëziepolitiek, verkeerd is gevallen. Maar ik ken beiden uit een vroeger leven, en weiger te geloven dat zij hun journalistieke plicht zouden verzaken vanwege persoonlijke appeltjes. Bovendien is De Vos behalve recensent van literaire tijdschriften ook redacteur van het literaire tijdschrift Raster, dus zij zal wel dubbel oppassen voor een vermenging van journalistieke en persoonlijke belangen. Dit antwoord lost niets op.

[p. 5]

3 - In de ogen van NRC Handelsblad valt Hollands Maandblad domweg buiten het Nederlandse letterkundig landschap, en dus buiten de horizon van NRC Handelsblad.

Is dit mogelijk? Kan het zijn dat NRC Handelsblad zodanig gefixeerd is op de officiële literaire instituties dat inderdaad alleen de ‘officiële’ (gesubsidieerde) tijdschriften worden gesignaleerd, en dat een blad dat uit ‘het systeem’ voor literaire tijdschriften is gestapt uit beeld verdwijnt - ondanks het feit dat het veel frequenter verschijnt en veel meer abonnees heeft dan de meeste gesubsidieerde bladen? Neen, dit is niet mogelijk.

Ik vrees dat er iets anders - en verontrustenders - aan de hand is. Wie de tijdschriftenrubriek alsmede een aanzienlijk deel der literatuurbesprekingen in de NRC nader bestudeert, merkt dat er sprake is van een bijzondere, bijna esoterische literatuuropvatting. Letterkunde, dat is in de NRC steevast iets dat ‘weerloos en van waarde’ is, dat ‘beschermd’ moet worden, dat ‘ons’ van ‘de anderen’ scheidt, dat op een verheven wijze zorgt voor ‘verlossing’ (in bijna religieuze zin bij De Vos) of voor ‘bevrijding’ (in sociologische dan wel persoonlijke zin bij Etty) of voor ‘wijsheid’ (in metafysische zin bij hun collega-recensent Arnold Heumakers). Literatuur speelt hier de rol van het domein der zuiverheid, waar ingewijden de waarheid kunnen proeven en dieper inzicht geopenbaard krijgen. Het is een literatuuropvatting waarin toon en timbre en attitude het winnen van helderheid, nuchterheid en gewoonheid. Het is bovenal een literatuuropvatting die geworteld is in exclusivisme - of moet ik zeggen ‘gezelligheid’, een omstandigheid waarmee niet voor niets het epitheton ‘verstikkend’ is verbonden. Daarbij is geen rol weggelegd voor lieden die opmerken dat de keizer niet altijd zijn kleren aanheeft.

In dit perspectief wordt plots duidelijk waarom in de tijdschriftenrubriek van NRC Handelsblad 2,5 jaar en 135 afleveringen lang geen plaats was voor een tijdschrift waarin literatuurrecensenten lichtelijk ironisch worden bejegend als gewone stervelingen (in de rubriek ‘Toets der kritiek’), waarin literatuur regelmatig als menselijk - soms al te menselijk - ambacht wordt ontleed, waarin er geen eerbied is voor ingewijden, en waarin de vraag naar de vermenging van belangen en waarden onmiddellijk wordt gesteld zodra er sprake is van verlossing of bevrijding of zuiverheid of wijsheid.

Ik geef grif toe: dit was een zonderling betoog over een zonderling jubileum - wellicht onvergeeflijk ikkerig en in elk geval meer naar binnen gekeerd dan gewoonlijk acceptabel is - maar het is tegelijk een plaatsbepaling van dit tijdschrift in het huidige literaire landschap. Het is dan ook niet zozeer bedoeld als algemene kritiek op NRC Handelsblad. Dat is nog steeds verreweg de beste krant van Nederland. De vraag is alleen of dit iets zegt over de krant of over Nederland. - bb