Hollands Maandblad. Jaargang 2002 (650-661)

[p. 16]

Een zielig beetje vet
door Samira el Kandoussi

Mijn moeder is de zon met een sluier om. Als alles om mij heen bedekt is met een zwarte mantel, weet mijn moeder de juiste stralende woorden te zeggen om mij op te vrolijken. Maar ze heeft één schaduwkant: ze kan verschrikkelijk overdrijven. Vooral met eten. Het is bij ons thuis de hele dag door etenstijd. Van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat staan op het fornuis pannetjes te pruttelen en altijd is het huis vol etensgeuren. Versgebakken brood verdringt in olijfolie sudderende lamskoteletjes, en ga zo maar door.

Mijn moeder is fulltime huismoeder van negen kinderen en staat al meer dan de helft van haar leven in de keuken om lekkernijen te maken voor de mensen van wie zij het meest houdt: haar gezin. Ik hoor de feministes al smoezelen: ‘We zijn weer terug bij af! De strijd voor onze emancipatie lijkt voor niets te zijn geweest door die onderdanige Marokkaanse huisvrouwen. Waarom komen ze niet in opstand? Ze worden hartstikke onderdrukt!’

Nonsens. Mijn moeder draagt al haar liefde uit via haar kookkunst. Ze koketteert er zelfs mee. Ze geniet enorm van de complimenten die ze van vrienden en familie krijgt. Terecht. Ze is de allerbeste kok van de hele wereld. Jammer alleen dat ze me overdag zo vol propt dat ik er niet van kan slapen. Zwanger van de marmita klauter ik zuchtend mijn bed in en woel de hele nacht van links naar rechts.

Vroeger maakten mijn zussen en ik altijd grappen over marmita. Als ik aan mijn moeder vroeg wat we gingen eten, antwoordde ze meestal: Marmita. Letterlijk vertaald betekent het ‘pan’. Klinkt een beetje vreemd, vond ik toen. Dan rende ik naar mijn zussen toe en vertelde proestend: ‘Weet je wat mamma zei? Ze zei dat we “pan” gaan eten. Je kan toch helemaal geen pan opeten?’

Dat vonden we toen enorm grappig.

Gisteren had ik vreemd genoeg geen trek. Ik had de videoclip van de buikdansende Shakira gezien, en had besloten dat ik er voor de zomer ook zo uit zou zien. Ik zou alle mannen op de stranden van Scheveningen en Zandvoort als dolle honden achter me aan krijgen. Ja, dat is pas een doel om slank te worden. Geen smulpartijen meer voor Samira. Exit Samira, enter Shakira.

Ik had het lef om, voor het eerst in mijn leven, hardop tegen mijn moeder te zeggen dat ik geen honger had. Dat viel niet in goede aarde.

‘Wat zeg je daar?’ brulde ze. ‘Je moet eten, want je gaat deze zomer met mij mee naar Marokko!’

Ik had het geraas natuurlijk al eerder gehoord als ik met laffe smoesjes mijn eten liet staan, en ik wist wat ze bedoelde: ‘Dikke vrouwen zijn bij ons mooi! Als je deze zomer meegaat naar Marokko en je ziet eruit als een uitgemergelde kip, zullen alle vrouwen me uitlachen. Dat wil jij je arme moeder toch niet aandoen?’

Dit keer zou ik er niet in trappen! O, nee. Het was zaak de genadeloze woordenstroom te ontvluchten... Maar ik zat als een rat in de val.

‘Ik hoor die vrouwen al tegen me zeggen: “Hahahahaha, Rkia, is die zak met botten jouw dochter? Is dat ontvleesde, uitgedroogde mens nou grootgebracht in Nederland? Ze ziet er niet uit alsof ze is verzadigd van volle melk, roomboter en verse kaas. Daar is Nederland toch zo bekend om? Als je het mij vraagt, lijden jullie daar honger. Weet je zeker dat je haar niet hier bij ons vanonder een steen hebt geplukt?”

[p. 17]

Dat is wat ze je zullen zeggen en als ik je een beetje eer in je donder heb meegegeven, zul je dat niet laten gebeuren. En je weet dat ze niet jou uitlachen, maar... precies, je moeder!’

Zo tierde ze door, terwijl ze tegelijkertijd een snik wegveegde. ‘Je gaat nu de marmita met schapenvlees opeten die ik voor jou heb gemaakt...’

Maar mam, ik ben toch helemaal niet dun! riep ik.

‘Schiet op, kanen. Dat zielige beetje vet dat aan jouw lijf hangt, is omdat je ziek bent. Je lichaam is opgezwollen omdat je een zwak kind bent! Dus moet je goed eten! Sputter niet tegen!’

Ik zou niet durven mam, en zwijg.

Maar de vulkaanuitbarsting gaat door. ‘Kijk eens in de spiegel. Je bent net een lijk! Je nicht Fatima kwam ik vorige keer op de bruiloft van Kadour tegen. Weet je hoe hartstikke gezond zij is. Ze slaat zo een man in elkaar! Ze had hele mooie rode ronde wangen. Ze leek wel een tomaat! Maar goed dat je niet bent meegegaan, anders was ik uitgelachen door alle vrouwen. Naast Fatima ben jij maar een gele scheet! Zij heeft de hele avond gedanst. Wat een uithoudingsvermogen, die kan vast heel wat werk verrichten in de keuken, wat een vrouw! Alle moeders willen Fatima voor hun zoon, maar jou wil niemand op deze manier hoor.’

Ik wilde mijn moeder zeggen dat het dan wederzijds was, omdat ik niet zat te wachten op die achterlijke boerenpummels uit de bergen, maar ik durfde niet goed. Ik durfde al helemaal niet te zeggen dat ik het zat was om voortdurend te worden vergeleken met mijn perfecte nicht Fatima. Ik ben potverdorie mijn eigen persoon. Maar als ik thuis met dat soort ‘kletspraatjes’ aankom, krijg ik gegarandeerd een dreun van mijn vader. En laat mijn moeder ‘die onzin’ over ‘individualisme’ en ‘de zingeving aan het leven’ al helemaal niet horen. ‘Betekent individualisme dat je geen rekening houdt met je medemens?’ zal ze roepen. ‘Betekent het dat het je niets kan schelen wat je gemeenschap over je zegt?’ Ze zal weer geshockeerd zijn. ‘Waar leef je dan voor? Waardeloos! De jeugd van tegenwoordig heeft geen greintje waardigheid meer.’

Yep, het was zeurkousendag. Ik wou dat ik stiekem watten in mijn oren kon proppen. Helaas werd ik goed in de gaten gehouden. Alle Marokkaanse moeders vergelijken hun dochters met andere meiden. En de andere meid is altijd beter. De gedachte troostte mij dan ook dat Fatima waarschijnlijk op hetzelfde ogenblik ook op haar flikker kreeg door een moeder die zei: ‘Samira is veel beter dan jij. Zij wordt nog eens beroemd met die stukjes die ze schrijft en ze studeert ook nog. Rkia heeft alleen maar hardwerkende studerende dochters op de wereld gezet en wat heb ik: een domme dikke koe. Je bent de hele dag aan het eten. Je doet alleen maar je best met koken omdat je wilt trouwen. Je hebt nog nooit iets voor je eigen ouders klaargemaakt.’

Mijn moeder zorgt er in elk geval goed voor dat ik nooit eigendunk zal hebben. Daar zat ik dan, een student van 22 jaar oud. Met een bord marmita voor mijn neus. Gevangen in de woordenlava van mijn moeder. Als een gehoorzaam kind begon ik mijn maaltijd onder streng toeziend oog te verorberen. Ik ben er inmiddels, na een paar keer de hoeken van de zitkamer te hebben gezien, achter dat ik de gedachtegang van mijn ouders niet kan veranderen.

Dit was te gek voor woorden. Mijn moeder is een kampioen in schuldgevoelens aanpraten. Ze zei dat ik alleen aan mezelf dacht omdat ik niet wilde eten. De vrouwen gingen haar uitlachen, dus moest ik me volstouwen. Dit was voer voor psychologen! Ik keek naar mijn bord dat me deed denken aan een tropisch eiland. Het was versierd met gele aardappelstranden, broccolibomen, grote glanzende stukken ui die zwommen in een zee van jus, en uitgestrekte koraalriffen van nog veel meer andere groenten. Vanaf het midden van het bord staarde een gigantisch stuk vlees

[p. 18]

me aan. Dat moest het land voorstellen. Het schaap was zacht roze met hier en daar een paar witte kwijlerige briebels en lellen. Vet dus. Vet is gezond! schreeuwt mijn moeder. Ik keek geschokt naar het bord. Waren dat mijn dijen die ik daar voelde groeien? Exit Shakira, Enter Samira.

Mijn moeder zag mijn gezicht betrekken en keek me minachtend aan. ‘Ben jij nou een vrouw, je ziet er misschien uit als een vrouw, maar dat ben je niet! Je nicht Fatima weet wel raad met dat stuk vlees! Ze had dat schaap zonder kauwen zo doorgeslikt! Mensen in Marokko doen een moord voor wat er op jouw bord ligt. Ik heb een monster op de wereld gezet.’

Ze kermde ze in het Marokkaans terwijl ze haar handen in de lucht gooide. ‘Mensen brengen licht op de wereld en ik niets dan duisternis.’ Die laatste zin is bij ons thuis beroemd en gaat de geschiedenis in omdat ik hem bijna dagelijks hoor. ‘Lewden djiend tfauwt, netsj djiert tedlest’

Toch is mijn moeder echt een engel, met een hart van goud. Alleen kan ze ontzettend overdrijven. De meeste Marokkaanse moeders doen zo tegen hun dochters. Ze bedoelen het altijd goed hoor. Dat weet ik ook wel. Anders had ik mezelf allang opgehangen en een briefje achtergelaten met de boodschap: ‘Niemand houdt van me, ik ben waardeloos.’

‘Weet je dat je tante Hadda me laatst heeft gebeld,’ vertelde ze terwijl ik een hap nam van een aardappel die geel was van de saffraan. Ik wist niet dat tante een telefoon had, antwoordde ik.

‘Je weet dat ik je tante altijd mis. Dus heb ik een mobieltje voor haar gekocht. Zo kan ik af en toe haar stem horen en vragen hoe de zaken ervoor staan op het land. Natuurlijk vraag ik ook altijd naar mijn geitje, dat zij verzorgt nu ik er niet ben.’

Mijn moeder woont nu 22 jaar in Nederland en de vrouw heeft afgelopen zomer in Marokko een geit gekocht. Ze is gek op dieren, dat heeft ze overgehouden aan haar jeugd. Ze werd geboren op een boerderij en daarna ontfermde ze zich over de beesten op de boerderij van mijn vaders familie. Het was een hard leven, maar zingend voerde ze de kippen, molk de koeien en hoedde de schapen. Hier in Nederland krijgt ze tranen in haar ogen als ze pasgeboren lammetjes ziet. Dat doet haar denken aan vroegere idyllische tijden, toen haar ouders nog leefden. Toen zij op blote voeten water ging halen uit de put. Toen zij haar haren droeg in twee lange zwarte vlechten die zij versierde met rinkelende blauwe kralen. Toen zij als klein meisje de verantwoordelijkheid had over meer dan vijftig schapen en erop moest toezien dat ze na het grazen stuk voor stuk weer terug naar huis zouden keren. In de lente kreeg mijn moeder het druk, want dan werden de lammetjes geboren. Mijn moeder had dan altijd een grote omslagdoek op haar rug. Hierin droeg zij de warme blatende viervoetertjes omdat ze te zwak waren om te lopen. Nu het lente is in Nederland, wil ze veel vaker wandelen: lammetjes kijken.

Ze belt dus wekelijks naar Marokko, voornamelijk om te informeren naar haar geit. En nu vertelde ze glunderend van trots dat het beest een tweeling heeft gekregen. Ze heeft nu maar liefst drie geiten! ‘Samira, dochter van me, aan het eind van deze zomer gaan we boerend van de geitenmelk terug naar Nederland, insj'Allah!’

Verse eieren zullen we ook te eten krijgen bij het ontbijt, want ze vertelde dat ze een andere tante drie kippen heeft laten kopen. Het kan niet op, dacht ik. Dit feest gaat maar door. We begonnen spontaan allebei in onze handen te klappen. We stonden nog nét niet op om te dansen. Ik was trots op mijn moeder en we straalden allebei bij de gedachte dat we deze zomer, als al mijn vriendinnen aan het strand liggen te bakken en de discotheken van Casablanca onveilig maken, wij in het Rifgebergte voorzien zijn van een kopje verse geitenmelk bij de koffie en een gekookt ei van onze eigen kip. Da's pas genieten van het leven! Dit meen ik uit de grond van mijn hart.

[p. 19]

Geweldig allemaal. Maar ik moest toch even vragen hoe ze tante heeft kunnen bereiken op die berg. Jemé, sinds wanneer kan je met een mobiel ons gehucht bereiken?

‘Hahaha, jouw tante is slim, want ze is familie van mij. Ze heeft de hele berg beklommen om erachter te komen waar er bereik was. Toen ze me aan de lijn kreeg, hanteerde ze een tactiek waar zelfs James Bond niet tegenop kan. Ze trok haar plastic pumps uit om de plek te markeren. Ze rende op blote voeten terug naar huis. Met de vaart van een wilde stier, want ze was bang dat haar schoenen zouden worden gestolen. Ze heeft daar een vlag gehaald en op die plaats gestoken. Ze heeft daarna natuurlijk gelijk weer haar muiltjes aangetrokken. En nu trotseren mensen uit de hele streek dagelijks de hitte om bij jouw tantes vlag een telefoontje te plegen naar hun familie in het buitenland. Dezelfde mensen die haar gewoonlijk mijden vanwege haar koppigheid, zijn nu met suiker bij haar op visite gegaan om haar te bedanken. Je tante is een legende geworden. Er moet een monument voor haar komen!’

O, wat leuk mamma, maar wat vertelde tante Hadda nog meer behalve dat je geit een tweeling heeft gekregen? Shit, wat stom van me: ik was mijn eigen graf aan het graven. ‘Je tante belde omdat ze getuige is geweest van een wondermiddel dat dunne mensen in dikke mensen verandert.’

[p. 20]

Als ik de woorden van mijn tante moest geloven, is een vrouw die een paar lemen huisjes verderop woont, van een bruine schriele kip getransformeerd in een witte, kleffe, gorilla. Zo mooi! Het gerucht ging dat de buurvrouw elke dag een dikmakend poeder door haar thee had geroerd. En het resultaat was verbluffend. Ze wilde echter aan niemand vertellen waar ze het tovermiddel had gekocht. Mijn tante had mijn moeder zelfs wijsgemaakt dat het poeder de mensen blanker maakt.

Het schijnt dat tante de dame laatst op een geboortefeest had gezien en dat het exotische schepsel als een schitterende, witte berg uittorende boven alle knokige, door de zon getaande boerinnen. ‘Alle vrouwen zijn stinkend jaloers op haar geworden en beramen plannen om haar uit de weg te ruimen. En weet je dat haar man zijn tweede vrouw aan de kant heeft gezet om weer fulltime bij haar te zijn? Wat een nieuws! Ik vertel je dit omdat in Marokko iedereen op zoek is naar een middel om een mooi rond lichaam te krijgen. En dan wil jij mij vertellen dat je dun wilt zijn?’

Maar mam, sputterde ik, hier in Nederland is een ander schoonheidsideaal. En ik drukte haar de Cosmopolitan in de handen. Ze bladerde zuchtend door het blad. ‘Zijn dit nou vrouwen? Ze lijken op strijkplanken. Een zuchtje wind en ze waaien weg. Hebben zij nou de kracht om broden te bakken of om tien kinderen op deze wereld te zetten? Die tuthola's breken gelijk in tweeën.’

Maar mam, niemand krijgt tegenwoordig nog tien kinderen, probeerde ik.

‘Onzin en smoesjes. Bij de Marokkaanse meiden die hier zijn geboren, draait alles om het uiterlijk. Jullie kunnen niets. Jullie zijn uren bezig met de krullen uit je haar stijl te föhnen en de juiste vorm in je wenkbrauwen epileren, maar jullie kunnen nog geeneens een ei bakken of een theeglas schoon wassen. Moge Allah me bijstaan: áls jullie al een keer een stap in die keuken zetten, dan wordt het al gauw te veel, dan pakken jullie je tasje en rennen weg. Als er prijzen waren voor slenteren in de stad, zouden alle Marokkaanse meiden die winnen. Want dat kunnen jullie als de beste: hangen en geld verkwisten. Jullie kinderen gaan later allemaal dood van de

[p. 21]

honger. Jullie keuken zal worden bedolven door stofwolken en behangen zijn met spinnenwebben omdat er nooit iemand komt. In jullie huizen zal het nooit naar eten ruiken. Ik heb zo veel dochters en geen één van jullie kan een behoorlijke maaltijd klaarmaken. Jullie mannen zullen jullie allemaal verlaten. En ik geef die arme ondervoede jongens geen ongelijk: ze zijn vers brood van hun moeder gewend. Wou jij hem soms elke dag droge korsten en boterhammen van de supermarkt serveren? Wat een vooruitzicht voor die arme man. Ik wist het wel als ik hem was. Ik was allang bij je weggegaan! Ik weet zeker dat je vader nog steeds bij me is vanwege mijn marmita.’

Hoewel ik inmiddels gewend ben aan de verbale uitbarstingen van mijn moeder, begon ik nu duizelig te worden. Mijn zussen en ik gebruiken altijd als argument dat alleen vrouwen die de hele dag thuis zitten tijd hebben om brood te bakken. Als je werkt of studeert, ga je echt niet nog met je laatste beetje kracht in deeg kneden. De supermarkt zit er vol mee, roepen we dan in koor. Maar volgens ma zijn alle artikelen in de schappen al heel lang ‘dood’. Ik citeer nu zinnen die ik letterlijk in de juiste volgorde kan nazeggen: ‘Er zit geen vitamine in dat eten! Iets dat houdbaar is tot 2005 kan nooit goed voor je zijn. Heb jij ooit een blikje aan een boom zien groeien? Heb jij ooit een pak tomaten aan een struik zien hangen? Allemaal rotzooi. Je vult er misschien je maag mee, maar je kunt er nooit kracht van opdoen. Ik weet wel waarom jij zo geel bent. Omdat je altijd bij die vieze MacDonalds gaat eten!’

Ik ga nooit naar MacDonalds, maar besloot mijn moeder niet te interrumperen en haar overal gelijk in te geven. Wie durft er te zeggen dat Marokkaanse vrouwen niet mondig zijn?

Ze ging nog verder met drillen. Ze had immers nog niet gezegd dat de scheidingen onder pasgetrouwde Marokkaanse stellen zo hoog zijn omdat de schoonmoeders een stokje voor het huwelijk van hun zoons steken. ‘Ze zal hem in zijn oor fluisteren dat je een slechte vrouw bent. Ik zal je niet opvangen als je met je man ruzie hebt hoor, het is je eigen schuld.’ Eens in de zoveel dagen geeft ze deze zure preek. Ik heb hem zo vaak gehoord dat ik hem wel kan dromen.

Maar het grappige en lieve van mijn moeder is dat ze positief blijft. Ze had nog hoop voor me. ‘Kop op: eerst eten om kracht op te doen en daarna ga ik je leren koken om je man aan je zijde te houden.’

‘Mam, ik wil niet dat mijn kookkunst de reden is dat hij bij mij blijft. Mijn man houdt als het goed is van mij om wie ik ben.’ Mijn moeder schoot in een schelle, bijna hysterische lach en duwde me de richting van de keuken in. ‘Houd op met dromen, kluns. Zelfs Nederlanders zeggen dat de liefde van de man door de maag gaat.’

Ineens werd het me te veel. Ik moest kokhalzen bij de gedachte dat ik mijn man met gerechten tevreden moet houden. ‘Maak je maar geen zorgen, ik ga toch nooit trouwen!’ schreeuwde ik en vluchtte naar de stad. Heerlijk. Weg van de marmita. Doe mij maar een cappuccino met een extra vleugje cacao graag! Wat vind je trouwens van mijn nieuwe Guess-truitje? Ik ben een slechte vrouw en ik geniet ervan.

Heel even nog hoorde ik in mijn hoofd de echo van mijn moeder in de keuken: ‘Mensen brengen licht op de aarde en ik niets dan duisternis.’ Maar toen ik tussen het winkelende klootjesvolk stond, strekte ik mijn armen wijd uit, sloot mijn ogen en snoof de lucht van vrijheid op.