Hollands Maandblad. Jaargang 1999 (614-625)

[p. 38]

Een Tsjechisch fabeltje
door Geert van der Kolk

We zagen het aankomen. Ze at niet meer, ze zat de hele dag stil onder het afdak van de stal, haar kam en haar krop waren vaal en bleek geworden en 's avonds klom ze niet meer op stok. We droegen haar naar een legkast en gaven haar wat extra hooi. Daar is ze 's nachts gestorven, alleen, maar niet zonder waardigheid.

De volgende dag was een zaterdag, en elke zaterdag kwamen de Zbirovski's, onze huisbazen, op bezoek. We liepen mee naar het kippenhok en vertelden wat er gebeurd was.

‘Dat geeft niet,’ zei mevrouw Zbirovski snel en ze pakte de dode kip bij haar poten. ‘Dat doe ik wel even.’

Ze marcheerde het erf af, door de wagenpoort en langs de houtstapel en gooide de kip met een grote zwaai in de brandnetels bij de beek.

‘Krijgen jullie nu nog wel genoeg eieren?’ vroeg ze toen ze terugkwam.

‘Eigenlijk niet,’ zeiden wij. ‘Deze oude legde niet meer, en de andere zijn ook niet zo productief.’

‘Ze zijn allemaal oud,’ zei mevrouw Zbirovski. ‘Wij zullen voor nieuwe kippen zorgen.’

Een week later, weer op zaterdag, kwam meneer Zbirovski het erf op met een grote witte voederzak over zijn schouder.

‘Kippen,’ snauwde hij. Hij was aan het begin van de dag, vóór het eerste glas bier of wodka, erg kortaf. Hij liep naar de schuur en keerde de zak om. Tien witte kippen ketsten op de vloer. Sommige sprongen op, maar de meeste bleven beduusd liggen en vouwden voorzichtig hun poten en vleugels uit. Ze hadden in de zak lelijk klem gezeten.

‘Wel verdomme!’ gromde Zbirovski en hij schudde de zak op en neer tot er een grote donkerbruine haan zonder staart uitviel.

‘Ze zijn nu nog niet zo mooi,’ zei Zbirovski, ‘maar dat trekt met een paar weken bij.’

De kippen zagen er vreselijk uit. Hun nekken en ruggen waren kaal en rood, hun poten verwrongen en al hun tenen krom. Hun achterwerken, die bedekt hoorden te zijn met zacht, spierwit dons, waren niet alleen kaal, maar ook ontstoken, vuurrood en opgezwollen. Ze kwamen uit een legbatterij. Zbirovski zei dat hij dertig kronen per kip had betaald, en vijfendertig voor de haan, maar het is waarschijnlijker dat hij ze uit een collectieve boerderij heeft bevrijd. In Tsjechië wordt veel aan bevrijding gedaan. Zbirovski's zwager bevrijdde regelmatig timmerhout, dakpannen en raamkozijnen uit het bouwbedrijf waar hij werkte. Onze schuur stond er vol mee.

De kippen waren een jaar oud. Ze hadden een jaar lang in een ijzeren kooi geleefd die zo klein was dat ze niet konden opstaan, laat staan lopen. Ze hadden hun eigen stront gegeten, aangelengd met hormonen en steroïden. Het licht ging nooit uit, het was altijd High Noon, en ze waren allemaal krankzinnig en agressief geworden. Ze pikten hun buurvrouw aan de linkerkant in de nek terwijl hun buurvrouw aan de rechterkant hun veren uit hun rug trok.

En ze hadden eieren gelegd, als gekken, en daar gingen ze toen ze bij ons kwamen mee door. Ze konden nauwelijks lopen, ze vielen telkens om of zakten na drie stappen in elkaar, maar ze bleven eieren leggen, lukraak op de stenen vloer, grote witte eieren met bleke dooiers.

[p. 39]

Ze stierven allemaal van de honger. Als we ze eten brachten, vielen ze erop aan alsof ze daarna nooit meer iets zouden krijgen. En als het op was, kropen ze bij elkaar in een hoekje van de schuur. Ze durfden aanvankelijk niet naar buiten, omdat ze bang waren voor de zwaluwen. We hadden twee zwaluwnesten in de stal, het ene, op een richel boven de paardenruif, met drie jongen (die er later alle drie uitvielen; er is veel dood op een boerderij). De zwaluwen vlogen af en aan uit het raampje van de stal. Ze vlogen laag boven het erf en elke keer als een van de nieuwe kippen zich buiten de schuur waagde, schrok ze zich een ongeluk. Ze was nog nooit buiten geweest en wist niet wat een zwaluw was. Ze had alleen een instinct dat waarschuwde dat iets donkers dat over je heenvliegt je wil vermoorden. In het begin vluchtten de kippen ook weg als er een vliegtuig overkwam.

Ik probeerde ze aan hun nieuwe huis te laten wennen door ze 's avonds op stok te zetten. Ik pakte ze op en droeg ze naar het nachthok en toen ik weer buiten kwam, zag ik dat de voorkant van mijn trui bedekt was met witte, springlevende wurmpjes en grote luizen. De kippen zaten vol ongedierte.

Na een week kwamen ze naar buiten. De eerste was zo door de vrijheid overweldigd dat ze regelrecht de beek in liep en verdronk. De andere begonnen overal, in het wilde weg eieren te leggen, in de ruiven in de stal, in het konijnenhok, achter de hout-

[p. 40]

stapel, onder de oude tractor. Het was elke dag Pasen, maar plotseling hielden ze ermee op en we vonden geen enkel ei meer.

‘Dat is normaal,’ zei Zbirovski. ‘Ze moeten omschakelen. Dat duurt een paar weken. En het helpt dat je er een haan bij hebt. Dan leggen ze beter.’

De haan - wij noemden hem Augustus - kwam niet uit een legbatterij, maar uit een werkplaats voor hengelsportartikelen. Met vederlichte kunstvliegjes op forel vissen is in Tsjechië een populaire hobby, en daaraan waren Augustus' staartveren opgeofferd. Hij zag er bepaald onevenwichtig uit. Hij negeerde de tien witte kippen waarmee hij uit de voederzak was geschud. Hij wilde onze oude bruine. Voor hij ze beklom maakte hij voor iedere kip een dansje waarbij hij zijn rechtervleugel over de grond sleepte. Toen begon hij te kraaien, met een mooie alarmerende stem, en in het leven op het erf ontstond een soort harmonie. De kippen stelden een pikorde vast. De oude bruine stonden niet automatisch bovenaan, maar werden tussen de witte ingewoven. Een witte kwam helemaal onderaan terecht, zo onderaan dat ze niet alleen van de etensbakken werd weggejaagd, zodat we haar apart moesten voeren, maar ook niet in het nachthok werd getolereerd. We maakten een nest voor haar onder de oude strohakmachine, maar ze sliep elders, op de hooizolder of ergens in de schuur.

Er was even een spannend moment toen de hond dacht dat een weghollende kip een bal was waar je achteraan kunt jagen. Overigens was er geen enkele spanning tussen de kippen en de andere dieren. Ze liepen onder het paard door en zaten op de ruif van de geiten en het leek alsof de grotere dieren ze niet eens zagen, alsof de kippen in een andere dimensie leefden, of in een ander tijdperk. Ze stammen per slot van rekening af van de dinosaurussen.

Een paar nieuwe kippen waren voorgoed door de legbatterij mismaakt, maar de meeste fleurden na een tijdje behoorlijk op. Hun veren en het dons op hun kont groeiden weer aan en hun kammen werden weer rood. Ze begonnen hun eigen eten te zoeken, ze gingen scharrelen en waren, als ik op het erf zat te schrijven, goed gezelschap, niet luidruchtig, niet opdringerig, bezig met hun eigen zaken. Ze legden alleen geen eieren. Ze vatten hun vrijheid letterlijk op, en verdomden het.

‘Zoiets heb ik nog nooit meegemaakt,’ zei Zbirovski. ‘Maar het is geen probleem. Als het over een paar weken niet verbeterd is, slachten we ze.’

Een paar dagen later, op een avond kwam Zbirovski's zwager met achter zijn Skoda een aanhangwagentje vol triplex en hardboard dat hij had bevrijd uit de werkplaats van zijn baas. We maakten ruimte in de schuur en vonden toen, onder een oude cementmolen, het nest van de witte kip die door de andere was verstoten. Er lagen vierentwintig eieren in het nest. De kip zat te broeden. Ze probeerde alle vierentwintig eieren tegelijk warm te houden. In het licht van onze zaklantaarn leek het alsof ze op een wolk zat.

We hebben al haar eieren opgegeten. Er was er niet een bedorven, hoewel sommige meer dan drie weken oud waren. De kip bleef leggen, onder de cementmolen, maar in het najaar, toen wij vertrokken waren, werd ze samen met alle andere door Zbirovski geslacht en ingevroren.