Hollands Maandblad. Jaargang 1999 (614-625)

[p. 18]

Museumbezoek
(iedereen is dood)
door Anton Verstraete

I Statisch

Ik zit op de grond, pal voor het schilderij ‘Composition No’ uit 1976. Ik weet niet wie het heeft gemaakt, want ik kan vanaf hier alleen die rare titel lezen. Het schilderij is zo'n zes meter lang en twee meter hoog, en is gebogen in de vorm van een halve cirkel, waarvan het pilaartje waar ik tegenaan zit het middelpunt vormt. Ik vraag me af of de titel werkelijk ‘Composition No’ moet zijn, en hoe meer ik ervan overtuigd raak dat de drukker van het naamplaatje een nummer is vergeten af te drukken, hoe grappiger ik de nieuwe titel vind. Maar ik lach niet. Want ik beweeg niet.

‘Composition No’ vult de helft van de kamer. Ertegenover, achter mij, hangen twee kleinere werken, ongetwijfeld van de hand van dezelfde schilder. Het grote doek is een nogal verwarrend geheel, met vierkante vlakken blauw en lichtrode vormeloze vlekken. Groene handen (of bladeren?) bedekken de linkerkant, vijf zwarte rechte lijnen lopen diagonaal over de hoek rechtsonder, en ergens in het midden hangt een wittige sluier die protesterend beweegt als de bezoekers te snel langs het schilderij lopen. Bovenin zijn twee kleine spiegels in de dikke laag verf gedrukt, licht vooroverbuigend, zodat de kijker zichzelf tweemaal ziet staan.

In de deuropening, tussen de twee kleine schilderijtjes, staat een man in uniform, even roerloos als ik. Omdat ik op de grond zit, kan ik hem zien staan in de spiegels, de handen op de rug, de ogen strak op het grote schilderij. Hij negeert alles en iedereen. Zijn taak is op het schilderij te passen. Hij is de oppasser. Het enige wat hij doet is kuchen als iemand te dicht in de buurt van het schilderij komt.

Ik zit doodstil, als een levend beeld, maar bijna dood. (Er zit een skelet in mij, bedenk ik me opeens, een schedel in mijn hoofd, tanden, grote gaten waar mijn ogen zitten.) Sommige bezoekers denken dat ik deel uitmaak van het werk. Ze kijken naar mij, naar het schilderij, naar elkaar. Ze aarzelen, ze weten het niet. Ik kijk altijd strak naar het schilderij. Ze begrijpen niets. Ze lezen het bordje, de naam van de schilder, de titel van het werk en dan vertrekken ze weer. (Ik heb niet bewogen. Ze hebben nauwelijks naar het schilderij gekeken. Ze hebben niet naar de muziek geluisterd.)

Op het pilaartje ligt een koptelefoon. Men wordt geacht naar vreemde muziek te luisteren terwijl men het schilderij bewondert. Ik heb het muziekstuk, een sonate voor piano, percussie en accordeon, driemaal in het geheel beluisterd. Driemaal twintig minuten is een uur en al die tijd heb ik gezwommen en gedanst in het schilderij: de blauwe vlakken, het bladerachtige groen, de rechthoekige, licht gebolde sluier in het midden (er lijkt een briesje in het doek te staan). Een vriendelijke mannenstem vertelde me driemaal in vier talen dat de muziek een contrast moet vormen met de rustgevende compositie uit 1976. De naam van de schilder werd niet gegeven, die van de componist evenmin - misschien heeft de vriendelijke meneer het zelf wel allemaal gemaakt. Ik weet niet of ik het eens kan zijn met de man, die het schilderij statisch noemde en de muziek dynamisch. Het doek mag dan dood zijn, er staat wel degelijk een lichte wind, vind ik, en de rode vlekken lijken rond te drijven in het niets.

Ikzelf beweeg helemaal niet meer. Ik zit op de grond, in het schilderij, en ik beweeg niet meer. De oppasser schuift als een standbeeld op wieltjes naar voren en

[p. 19]

blijft naast mij staan, enkele meters van mij vandaan, de handen op de rug. Het aantal bezoekers neemt gelukkig af. Het loopt tegen sluitingstijd en de mensen hebben haast. Ze wippen de kamer binnen, gooien een blik op het schilderij, lezen het bordje of de verklarende tekst in het plattegrondje dat ze krampachtig met beide handen vasthouden, werpen een blik op mij en de oppasser en vertrekken weer. Men heeft geen tijd voor de twee kleine schilderijtjes bij de deur. Slechts enkelen nemen de moeite naar de muziek te luisteren, eventjes maar. Ik sla het allemaal gade via de spiegels. Ze bewegen veel, maar feitelijk zijn ze allemaal dood. De echte beweging zit in de muziek en in het schilderij, dat meer en meer tot leven komt. (Het briesje steekt op en blaast de kleuren over het doek.) Ik begin me op te winden over de vriendelijke mannenstem die om de twintig minuten in vier talen zo'n grove leugen verkondigt. Er zit heel erg veel beweging in het schilderij.

Het is nu al een tijdje stil. Er zijn geen bezoekers meer in de kamer. Zachtjes op de achtergrond klinkt de stem uit de koptelefoon, fluisterend: ‘...the music, on the other hand, is rather dynamic...’

II Dynamisch

In de spiegels zie ik een oudere man binnenkomen. Bij elke stap laat hij zijn volle gewicht rusten op zijn kromme wandelstok. Hij loopt regelrecht naar de pilaar, zet de koptelefoon op zijn hoofd en sluit zijn ogen. Hij luistert zonder te kijken, zonder te bewegen. (Hij en ik en de oppasser en iedereen is dood.) Plots opent hij zijn ogen en kijkt verschrikt naar het schilderij. Zijn hoofd beweegt niet, zijn ogen vliegen over het doek, verorberen het.

Dan zegt hij zeer beslist: ‘Das stimmt nicht.’ Hij zet de koptelefoon terug op het pilaartje, loopt naar voren en draait zich naar mij om. ‘Das stimmt ja gar nicht,’ roept hij verontwaardigd terwijl hij met een wanhopig gebaar naar het schilderij wijst. ‘Das lebt ja!’

Ik zeg ‘Jedermann ist tot,’ om hem in de war te brengen. De man wijst nog steeds naar ‘Compositie Nee’. Hij begint te lachen, een diepe rokerslach. ‘Jajaja,’ zegt hij, nadenkend. ‘Jaja. Wir sind alle tot. Jaja, das ist schön. Hahaha.’ En zijn borrelende lach gaat verder. Hij loopt naar de oppasser. ‘Er sagte wir sind alle tot.’ Zijn lach gaat over in een hoestbui en nadat hij de stokstijve oppasser van top tot teen heeft opgenomen, ongetwijfeld verbaasd vanwege het uitblijven van een reactie, gaat hij moeizaam naast mij op de grond zitten, daarbij steunend op mijn schouder en enkele malen ‘jedermann ist tot’ herhalend. Het hoesten houdt niet op. Hij klapt in zijn handen. ‘Ja, schön, ja. Jaja. Das is schön, das ist wirklich schön.’

In de spiegel zie ik een vrouwenhoofd om de hoek van de deur verschijnen. Het verdwijnt weer, verschijnt weer, verdwijnt weer en dan stapt de vrouw plots in vol ornaat naar binnen: in felgekleurde kleren, een belachelijk grote camera om haar hals. Ze loopt naar het schilderij en voelt met een vinger aan de dikke laag verf waarbij ze keurig een meter afstand bewaart en met uitgestrekte arm ver voorover buigt. Als de oppasser begint te kuchen, draait ze zich om. Ze gilt even als ze ons twee ziet zitten.

‘Oh! Hello? Am I in your way?’ Amerika.

De Duitse man wijst naar het schilderij. ‘Das lebt, sehen Sie? Das lebt! Wir sind alle tot, hat er gesagt. Das is schön, wir sind alle tot.’ Hij legt plots een arm om mijn schouders.

De vrouw richt zich tot mij. ‘What's he saying, I don't speak Dutch.’

‘He's saying we're all dead,’ zeg ik. ‘In German.’

‘Jedermann ist tot,’ zegt de Duitser weer. Hij wil weer gaan lachen, maar de vrouw is hem voor. Ze barst uit in een vrolijke, luide lach, en roept: ‘Wot are you

[p. 20]

talkin' about!? I'm alive, trust me on this one!’ Ze spreidt haar armen en maakt een korte dansbeweging. Lachend loopt ze weg, een wegwerpgebaar makend over haar schouder. ‘I'm outta here. Dead! He's gotta be kiddin'!’

De man kijkt even bedremmeld voor zich uit, staat plotseling op, snuivend, en loopt, zo snel als hij dat kan zonder stok, achter de vrouw aan. ‘Blödsinn!’ roept hij haar achterna. In de spiegels zie ik hoe zijn hoofd rood aanloopt en hoe hij zijn vuisten balt. ‘Blödsinn!’ Hij loopt terug naar het schilderij, zwaar ademend, en draait zich naar mij om. Hij lijkt zijn best te doen de vrouw te vergeten en mompelt opnieuw dat we allemaal dood zijn en hoe mooi dat is.

Nadat hij een paar maal diep heeft gezucht, zijn ogen gesloten, gaat hij weer naast mij zitten en geeft mij een samenzweerderig, vriendschappelijk stootje met zijn elleboog. ‘Schade,’ zegt hij en hij tikt driemaal tamelijk hard op zijn rechterslaap. ‘Sie hat es nicht kapiert.’

Het is bijna sluitingstijd en de oppasser heeft al verscheidene malen nadrukkelijk op zijn horloge gekeken. Net als hij op het punt staat ons op de tijd te wijzen, komt een jong koppeltje gearmd binnen. Een voor een luisteren ze een paar seconden lang naar de muziek, giechelend. Ze spreken geen woord. Als we in de spiegels zien hoe ze de koptelefoon op het pilaartje terugleggen en aanstalten maken om weer te vertrekken, zegt de Duitser opnieuw, maar ditmaal zeer luid en langzaam: ‘Je-dermann ist tot.’

‘Sorry?’ vraagt het meisje met een accent dat ik niet direct kan thuisbrengen.

‘Iedereen is dood,’ zeg ik. ‘Wir sind alle tot. Everybody is dead. Tout le monde est mort.’

Het koppeltje loopt in stilte om het pilaartje heen en gaat voor ons staan, met de rug naar ons toe. Nog steeds arm in arm kijken ze naar ‘Composition No’. Het meisje legt haar hoofd op de schouder van de jongen.

‘Oui,’ zegt ze dan, ‘tout le monde est mort.’ Een diepe stilte volgt.

III Statisch

De stilte blijft voortduren, hangt als een zware mist om ons heen, slechts gebroken door de klanken uit de koptelefoon. De oppasser kucht en kijkt opnieuw op zijn horloge. Hij doet een stap naar voren en kijkt naar de Duitser, die gespannen het schilderij lijkt te bekijken, maar zijn ogen stijf gesloten houdt, en dan naar mij. Zonder mijn hoofd te bewegen vestig ik mijn ogen op de zijne. Als hij demonstratief naar zijn horloge wijst, richt ik mijn blik weer op het schilderij.

‘Oui, c'est ça,’ zegt de jongen zachtjes, ‘tout le monde est mort.’

Na een korte aarzeling loopt de oppasser inspecterend de hele kamer rond, achter het schilderij langs. Hij eindigt bij de deur tussen de twee kleine schilderijtjes, doet het licht uit en gaat naar buiten. We horen de deur dichtslaan en een sleutel wordt omgedraaid. Het is aardedonker en niemand beweegt. Maar het is niet stil. De oppasser is vergeten de muziek uit te zetten, en zachtjes op de achtergrond klinken de metalige klanken van de sonate voor piano, percussie en accordeon.

Even later klinkt de vriendelijke mannenstem weer op: ‘...le tableau est très statique...’