Hollands Maandblad. Jaargang 1997 (590-601)

[p. 45]

Dit is hem
door Gerard van Emmerik

Mijn moeder zweeg na haar gebruikelijke: ‘De Tros is er voor mij’, natuurlijk om vast te stellen dat niet een radiodiskjockey maar mevrouw Blekman belde met de smeekbede een extra middag op de bibliotheek in te vallen. Toch was haar zwijgen nu anders, ze glimlachte, kneep haar ogen stijf dicht en zei met een stem waarin zowel angst als blijdschap doorklonk: ‘Daar spreekt u mee. Ja. Nou, dat is geweldig.’

De Tros, schoot het door me heen. Eindelijk. 500 gulden.

Ze knikte heftig. De vingers waarmee ze over haar kinderneusje wreef, werden in het zonlicht doorschijnend oranje. ‘Dat kan. Bij mij thuis?’ Haar linkermondhoek trilde. ‘Geen probleem. Moet hij erbij zijn?’

Ze keek me aan, knipoogde en zei nogmaals: ‘Geen enkel probleem.’

‘Ga jij vanmiddag naar Igor?’ vroeg ze toen ze had neergelegd.

Ik knikte.

‘We krijgen bezoek. Niet dat jij thuis hoeft te blijven...’

's Middags lag ik op de stretcher op het terras een beetje te neuriën en mezelf te bekijken in een handspiegel. Mijn moeder, haast een meisje in haar te wijde, roze trainingsbroek, doorkruiste het aardbeienbed met een blinkende schoffel. Haar hoofd zwenkte naar rechts. ‘Zijn ze daar al?’ riep ze geschrokken. ‘Jezus, halfdrie, een uur te vroeg.’

Ik schoot overeind. Mijn moeder snelde de wrakke treden op naar het terras. ‘Doe iets aan je voeten,’ snauwde ze en flitste door de hordeur naar binnen.

Op de Apeldoornseweg naderde blauw oplichtend tussen de velden met rogge en tarwe een miniatuurauto die snel groeide, vaart minderde bij de kruising, tien, twintig seconden aarzelde en vervolgens afsloeg, het zandpad op.

‘Blijf je liever boven?’ Ze stond in haar onderjurk voor de wastafel. ‘Okay boef, je hoeft er niet bij te zijn.’ Haar trainingsbroek hing over de stoelleuning. Gejaagd klopte ze crème in op haar voorhoofd en wangen.

Even later reed een gedeukte Volvo grindknarsend ons erf op.

De voorportieren zwaaiden gelijktijdig open. De bestuurder, een jonge man met een kale, glimmende schedel stapte kwiek uit, even later gevolgd door een blonde vrouw met een spitse kin, die om zich heen keek en iets opschreef in wat er uitzag als een agenda. De man boog zich weer naar binnen en pakte een kleine metalen koffer van de achterbank. Hij zei iets onverstaanbaars tegen de vrouw, die haar hoofd schudde en lachend ‘Ben je gek?’ antwoordde.

Voor ze haar hand goed en wel naar de bel kon uitstrekken vloog de deur open. ‘Lekker vroeg,’ riep mijn moeder opgewekt.

Hun stemmen verplaatsten zich via de hal naar de zitkamer en werden onverstaanbaar.

‘Ze gaan me een paar dingetjes vragen,’ had ze onder de afwas gezegd. ‘Duurt niet lang, hooguit een uurtje, een paar dingetjes, meer niet.’

‘Waarover?’ zei ik. ‘Wat voor dingetjes?’

Ze wierp me haar onheilsblik toe. ‘Niets. Gewoon, over Igor en jou. En laat me nu alsjeblieft even met rust, ik heb nog van alles te doen.’ Ze griste de droogdoek uit mijn hand en knipte met een ongeduldig gebaar de lamp boven het aanrecht uit die mijn vader op een van hun verzoeningszondagen had geïnstalleerd, een smalle,

[p. 46]

altijd zoemende neonbuis waar ze een enorme ruzie over had gemaakt omdat de schroeven van de armatuur twee gemene scheuren in de muurtegels hadden veroorzaakt.

Mijn moeder. Geprononceerde jukbeenderen, een wipneusje. In Amsterdam was ze voorzitter van de wijkraad en de oudercommissie. Tweemaal liet ze zich op Radio Stad interviewen over de charme van Ruigoord, ze ging langs de deur voor de dierenbescherming, Amnesty International en nieuwe rioolbuizen, ze zette zich in voor het behoud van een oude, halfdode kastanje die moest plaatsmaken voor een elektriciteitshuisje en haalde daarmee de voorpagina van Het Parool vanwege haar uitlatingen over het gemeentebestuur. En tegenwoordig? Veel haperingen, knipperende ogen, gepulk aan nagels, oren, haar. Wanneer ik terugdenk aan onze eerste maanden op de Veluwe hoor ik haar schorre stem aan één stuk door ratelen, alsof haar leven ervan afhing, vanaf het ontbijt totdat ik naar bed ging. Soms sloop ze om een uur 's nachts mijn kamer binnen omdat ze nog even iets kwijt moest over de buren, varkenshouders, die ons met nooit meer dan een stug knikje begroetten. Of over De Krasser, die opnieuw twee bibliotheekboeken had beschadigd. Over Ramses Shaffy, scharreleieren of haar eerste vakantie, naar Parijs, met mijn vader. Hoe hij in zijn toilettas een flacon Bioscal voor haar verborgen had gehouden.

Waarna ze lachte, even met haar hand door mijn haar woelde en zei: ‘Jij wordt vast nooit kaal, boef. En nu lekker gaan slapen.’

Eerst noemde ze hem nog ‘je vader’, maar al snel had ze het over ‘dinges’. ‘Wat denk je?’ zei ze als ze 's ochtends brood in de rooster schoof. ‘Zou dinges al op zijn?’ Of: ‘Dinges zal nu wel zijn eitje zitten te pellen.’

De zomer tevoren was ik op een zaterdagmiddag bij v & d op mijn vader gestuit, die mompelend over een bak gebogen stond; boven zijn kale kruin schommelde aan twee dunne draden een bord met: Koopjes Allerlei. Ik bleef treuzelen bij het rek met schoolschriften en multoklappers, en overwoog hoe ik hem zou kunnen verrassen, bijvoorbeeld door hem zachtjes van achteren te naderen en een vriendschappelijke stomp in zijn rug te geven, maar ik verroerde me niet en keek hoe zijn brede hand een kandelaar van imitatiekoper oppakte, betastte en terugsmeet in de bak. En telkens dacht ik: ‘nu’ maar op de een of andere manier werd het steeds moeilijker om naar hem toe te slenteren en onbevangen ‘ha’ te zeggen. Toen hoorde ik hem plotseling ‘Je reinste troep’ verzuchten. Hij hield een mini-wajangpop onder het schele licht van de tl-buis. ‘Troep, je reinste rotzooi.’ En hij gaf de in flets geel en rood geschilderde marionet aan een jonge vrouw die naast hem stond. ‘Ja,’ zei ze, ze was haast nog een meisje, ‘maar toch heeft het wel iets. Moet je die neus zien, grappig hè?’

‘Allemaal uit een machine,’ zei mijn vader. Hij zag er moe uit. ‘Zullen we?’

‘Okay,’ zei het meisje opgewekt. ‘Hoelang hebben we nog?’ Ze had een bol voorhoofd en een onzuivere huid.

‘Vijf kwartier,’ antwoordde mijn vader zonder op zijn horloge te kijken. Ze legde de pop terug in de bak. Hand in hand liepen ze naar de draaideur.

Anderhalf jaar voor de scheiding gaf hij haar op weg naar het Dolfinarium een klap. Eigenlijk stelde het weinig voor, gewoon, een tik richting kin die gemakkelijk had kunnen worden uitgelegd als een ruwe liefkozing, maar aangezien ze juist naar voren boog om een sigaret uit het dashboardkastje te pakken, raakte zijn vuist met een harde, droge tik haar neusbotje. ‘Au,’ zei ze alleen, ze voelde even aan haar neus, ‘Sorry, nou hij zit er nog aan,’ reageerde mijn vader geschrokken, en daarna vervolgden ze hun woordenwisseling over wel of niet centrale verwarming in de logeerkamer.

[p. 47]

peter van hugten
zonder titel
Geboren in 1949; illustreert Hollands Maandblads sinds nummer 308/309, juli/augustus 1973

[p. 48]

Toen we een bord ‘Welkom in Harderwijk’ passeerden, neuriede ze en mijn vader knipoogde naar me in het spiegeltje en imiteerde voor de miljoenste maal Flipper.

Pas toen ze in het Dolfinarium even naar de wc ging, ontdekte ze dat haar neus scheef stond. Ze riep ons de toiletruimte in. ‘Kom eens liefje,’ zei ze tegen mijn vader. Haar ellebogen steunden op de rand van een niet al te schone wastafel. ‘Voel.’ Ze greep zijn hand. ‘Voel! Scheef. Je hebt zo te zien mijn hele neus scheef geslagen. Wat staat er nog meer op je programma, mijn tanden?’

Voor de aangrenzende wasbak stiftte een magere Indonesische vrouw haar lippen bij. Ze staarde via de spiegel met onverholen walging naar het gezicht van mijn vader, dat bleek wegtrok.

‘Scheef,’ herhaalde mijn moeder. Voorzichtig betastte ze haar neusvleugels. ‘En nu dacht jij zeker dat...’ begon ze. Haar linkerhand was rood. En haar pols. En de mouw van haar corduroy-jasje. Bloed stroomde in donkerrode straaltjes uit haar neus.

‘Niet aankomen.’ De Indonesische vrouw schoot het middelste toilet in. Ze sprintte terug met een rol wc-papier. Razendsnel scheurden haar smalle vingers een lange ris blaadjes af, die ze behoedzaam een voor een tegen mijn moeders neus drukte.

En zo stonden we op een zaterdagochtend rond halftwaalf in het helverlichte damestoilet van een Dolfinarium, mijn moeder, tegen een wastafel leunend, roerloos, alsof ze in trance verkeerde, haar gezicht half van de spiegel afgewend, kin een beetje omhoog, de Indonesische die onverstaanbaar mompelend een met bloed doorweekte prop verving door een nieuwe reeks blaadjes, mijn vader, breedgeschouderd en kaarsrecht tegen de deur van het linker wc-hokje, met ogen die onophoudelijk knipperden. En ik. Op zijn minst moest ik naar mijn moeder toelopen en haar hand vasthouden. Of mijn vader de huid vol schelden. Of allebei. Maar zoiets vraagt voorbereiding. Ik had iets kunnen doen wanneer alles minder abrupt was gegaan, minder onverwachts, nu kon ik alleen zwijgend mijn blik heen en weer laten flitsen, heen en weer, van mijn moeder naar mijn vader, vader, moeder, van de zoveelste rood-doorweekte prop die op de tegelvloer neerdaalde, naar het zenuwtrekje van zijn linkerooglid.

Na een poosje zei de Indonesische: ‘Zo, het is nou wel zo'n beetje gestopt. Nog even niet bewegen.’

Mijn moeder knikte.

‘Ik zei niet bewegen,’ herhaalde de vrouw streng. ‘En nu moet ik weg. Eerlijk gezegd moet ik al een hele tijd weg, mijn dochters staan buiten op me te wachten.’

Een week negeerde ze hem.

‘Hoelang gaat dit duren?’ verzuchtte mijn vader op de zevende dag. ‘Hoelang ongeveer?’ Hij zette de borden met appelmoes, knakworstjes en puree een voor een met een klap op tafel. ‘Hoe lang ongeveer? Ik hoef het niet exact tot op de seconde te weten, maar zeg in ieder geval even hoelang dit nog on-ge-veer gaat duren.’

Mijn moeder vouwde haar servet open. Over haar neus zaten twee smalle, witte pleisters. Met opgetrokken wenkbrauwen nam ze een hapje van de puree. Daarna boog ze zich weer over het cryptogram in de Avro-bode.

‘Niet om het een of ander,’ vervolgde mijn vader, ‘maar is jou nooit geleerd dat het van onfatsoen getuigt om onder het eten andere dingen te doen? Een kind zou straf krijgen. Je zou Bruno onmiddellijk naar zijn kamer sturen. Zonder eten.’

Ze ging gewoon door met invullen, woord na woord. Voor de nummers die ze had opgelost zette ze een ster in plaats van een rondje, zoals anders.

Zodra mijn vader naar de keuken afdroop voor de afwas vroeg ze: ‘Hoe vond jij die worstjes?’ Ze trok een vies gezicht.

[p. 49]

‘Lekker,’ zei ik.

‘Lekker?’ herhaalde ze grimmig. ‘Lekker? Volgens mij heeft hij ze tien seconden onder de lauwe kraan gehouden.’

‘Nee, lekker.’

‘Nou, je bent een hele steun.’

Voor ik iets kon terugzeggen kwam mijn vader binnen, op zijn handen zat schuim. Zwijgend schoof hij op de stoel naast haar. Met een vingertop begon hij haar wang te strelen. ‘Niet doen,’ zei ze. Maar na een poosje legde ze haar hoofd tegen zijn schouder.

Hun stemmen rezen en daalden. Het was halfzes, de Volvo stond nog steeds te glimmen op het zonovergoten erf.

Voetstappen slopen de trap op. Mijn moeder stak haar hoofd om de hoek van de deur. ‘Blijf je je de hele middag verstoppen?’ vroeg ze met een spoor van ergernis in haar stem. ‘Ze willen even kennismaken.’

‘Zo meteen,’ zei ik zacht.

Minutenlang staarde ik naar de stretcher, het frame fonkelde, het oranje doek was een beetje uitgezakt en verbleekt. Wind was er nauwelijks maar uit de bomen langs de rand van het terras dwarrelden gevleugelde zaden neer, honderden, duizenden, op het grindpad, in het aardbeienbed, op de motorkap, overal vormde zich een dichte deken van groen-bruine zaaddozen.

Toen haar hese stem vanuit de gang mijn naam riep, telde ik tot zestig en draaide daarna tweemaal Walk on the wild side. Vervolgens deed ik een plas in de wastafel, schrobde mijn gezicht met Unicura en kamde mijn haar glad met veel water. Ze gingen vragen stellen, natuurlijk gingen ze vragen stellen, ik zou met vragen worden overstelpt tot ze alles wisten, alles, elk detail.

Shaved her legs then he was a she...

De haren op zijn rug, bijvoorbeeld. Net babyhaar, pluizig dons.

Misschien moest ik eerst over Risk beginnen, dat waarschijnlijk geen mens ter wereld zo slecht Risk speelde als Igor. ‘Je doet het expres,’ werd ik niet moe te herhalen wanneer hij naarmate het spel vorderde steeds vaker een verkeerde zet deed, legers opsparen bijvoorbeeld, soms had hij er vijftig verzameld in één enkel land, zodat naam en grenzen schuilgingen onder een legioen van glimmende driehoekjes. ‘Doe wat,’ riep ik dan, ‘Jezus, vervang ze dan tenminste door stukken van vijf.’

En als hij ze vervolgens inwisselde, zwijgend, de geduldigheid zelve, maakte zich iets van me meester, iets, onrust misschien, of woede, iets in elk geval wat leidde tot een ander soort spelletje. ‘Waarom val je niet aan lul,’ snauwde ik, ‘aanvallen, val aan, waar wacht je nou eigenlijk op.’ Waarna Igor gehoorzaam aanviel, maar op een krankzinnige manier, zonder enig overleg. ‘Sorry.’ Zijn vaste excuus. ‘Ik ben nu eenmaal niet zo goed in die dingen.’ En na een kort zwijgen: ‘Noem me geen lul, okay?’

‘Maar je hebt er wel een hè, een lul?’

‘Ja,’ zei hij dan. ‘Wil je hem zien?’

‘Waar blijf je?’ Haar stem klonk bezorgd. ‘Wil je niet? Je moet het zeggen als je niet wil, ik stuur ze gewoon weg, geen punt, journalisten zijn wel wat gewend.’

Ik haalde mijn schouders op.

‘Eigenlijk zijn ze best aardig,’ zei ze. ‘Een en al oor, maar niet opdringerig.

We hebben het erg getroffen met ze denk ik, ik bedoel, voor hetzelfde geld waren het van die sensatietypes. Alleen...’ Ze liet haar stem dalen. ‘Die vrouw ruikt verschrikkelijk uit haar mond. Je moet voor de grap eens ruiken, ik zit steeds te denken wat het voor lucht is, iets bedorvens, misschien een ontstoken kies of zo.’

[p. 50]

arthur kempenaar
zonder titel
Geboren in 1952; illustreert Hollands Maandblad sinds nummer 587, oktober 1996

[p. 51]

‘Dit is hem.’ Ze streelde mijn oor en kin. ‘This is Bruno.’

Waarom ze Engels sprak, was me een raadsel, misschien was het bedoeld als grap, ze zag eruit alsof ze die middag al heel wat had afgelachen.

In mijn herinnering bleven we eindeloos in de deuropening staan, als twee mimende clowns met hun schrijnende nummer, een lichtelijk aangeschoten moeder in onmodieuze zomerjurk met gele ceintuur, geurend naar huidcrème en meer nog Martini en haar onzekere zoon van dertien, met een mager hoofd dat alle kanten opdraait en tenen die zonder ophouden in en uit open sandalen wippen.

Ten slotte stond de man op, schudde mijn hand en mompelde; ‘Dag Bruno.’ Ik zweeg, ik had hem ontdekt, klein en onopvallend tussen de plastic schelpen met Nibb-its en de halflege glazen: de cassetterecorder.

‘Waar waren we gebleven?’ Mijn moeder wreef fronsend langs haar slapen. ‘Ja, de kroondomeinen.’ Heel wat anders dan het Vondelpark, je kunt er nog echt verdwalen. Laatst is er een oude man gevonden, dood. Bleek een Duitse toerist. Verhongerd. Vreemd genoeg lag er vlak bij zijn lijk een zakje beschimmeld brood, wat hij vermoedelijk had meegenomen voor de wilde zwijnen.’

Al die tijd keek de vrouw mij strak aan, alsof ik haar net iets had opgebiecht, iets wat zou leiden tot meer, een onthulling. ‘Inderdaad heel wat anders dan Amsterdam hè?’ vroeg ze.

Ik knikte en staarde naar de microfoon, halfverborgen achter het theelichtje. De spoelen bleven onzichtbaar achter het venster van zwart plastic.

‘Alles hier is anders,’ vervolgde mijn moeder onverstoorbaar. ‘Alles. Op de bibliotheek worden alleen flutboeken uitgeleend. Regelmatig beklaagt een lezer zich over een vloek. Er is zelfs een onderwijzersechtpaar dat eist dat op de rug van elk boek waarin een vloek voorkomt een rode sticker wordt geplakt met gl.’

‘Gl?’ vroeg de man.

‘Godlasterlijk. En dan hebben we nog De Krasser.’ Ze schudde haar hoofd. ‘Die naam is eigenlijk verkeerd gekozen want hij gebruikt een of ander chemisch spul. Elke scène waar seks in voorkomt moet eraan geloven.’

‘Die zal het dan wel druk hebben,’ zei de man.

‘We kunnen maar niet achterhalen om wie het gaat. Van alles hebben we geprobeerd. Je zou bijna gaan geloven dat hij 's nachts de bibliotheek binnendringt en daar met zijn kwast tekeergaat...’

‘Kwart voor zes Leon,’ viel de vrouw haar in de rede, ‘We moeten gaan.’

De bedeltjes aan haar armband tinkelden zacht terwijl ze het snoer van de microfoon oprolde.

Ik luisterde naar het geknars van de banden in het grind. ‘Rook je het?’ vroeg ze, terwijl ze de vitrage wat verder openschoof en hen geestdriftig begon na te wuiven. ‘Rook je nou die vreemde stank uit haar mond?’

‘Vaag,’ zei ik.

‘Het eind ging raar.’ Ze draaide zich om. ‘En dat mens zei haast niks. Misschien had je er toch niet bij moeten zijn.’

Op de zwart-witfoto draagt ze geen bril en haar krullen zijn donker, niet grijs. Ze ziet eruit als de vrouw die ze ruim twintig jaar geleden was: nerveus, kwaad, hartelijk. Ze zit aan de formica keukentafel, de armen strijdlustig over elkaar. Schuin achter haar op het dressoir zijn de vage schaduwen van mijn ptt-spaarpotje, haar rode lamp en, gevat in bamboelijst, een reproductie, iets van Hopper.

Boven het interview staat in sierlijke krulletters: ‘In veler ogen zal ik wel een ontaarde moeder wezen.’

Drie weken na het bezoek van de man en de vrouw bracht de post een grote, witkartonnen envelop.

[p. 52]

‘Nou, die foto is alvast een ramp.’ Haar stem sloeg over. ‘Al die lijnen en rimpels, ik lijk verdomme zestig.’

‘Onzin.’ Ik gaf haar het blad terug.

‘Ha, nog een.’ Ze voelde in de envelop. ‘Twee, ze hebben er twee gestuurd, one for you, one for me.’ En ze boog zich over de tekst. Nu en dan knikte ze instemmend.

‘Hoe vind je het?’ vroeg ze. ‘Wel een beetje aan de korte kant hè?’

Het papier glom. Het voelde glad aan, de randen waren scherp. Mijn ogen omsingelden een woord. Angst. Nog een. Politie. Ik las de hele eerste regel: In veler ogen zal ik wel een ontaarde moeder wezen.

‘Misschien moet je het Igor ook laten lezen,’ stelde ze voor.

In het oktobernummer van Sekstant verschenen vier ingezonden brieven. In de eerste drie werd mijn moeder achtereenvolgens ‘moedig’, ‘verstandig’ en ‘haar tijd ver vooruit’ genoemd; de laatste briefschrijver, van wie me om de een of andere reden de naam is bijgebleven, Woudsma, C. Woudsma uit Weesp, gaf mijn moeder het advies zo snel mogelijk een goede psychiater te consulteren.

‘Wanneer raken we nu eindelijk eens verlost van die wildwestverhalen over kinderlokkers?’ luidt de beginzin. ‘I. is de fatsoenlijkheid zelve. En mijn zoon praat weer. Hij had zich het laatste jaar steeds meer afgesloten, voor alles en iedereen, zelfs voor mij. Soms sprak hij dagen niet, nu is dat godzijdank voorbij.’

Maar ontmoet had ze hem nog steeds niet.

‘Heeft Igor me nou al gelezen?’ informeerde ze zo nu en dan.

‘Geen idee,’ antwoordde ik steevast.

‘Je hebt het hem toch wel laten lezen hè?’

En op een middag had ze er genoeg van. ‘Ik ga hem bellen,’ zei ze op een toon die geen tegenspraak duldde. ‘Hij is vast verlegen. Heb je zijn nummer? Hij heeft toch naar ik mag hopen telefoon?’

Ik had nee kunnen zeggen of hij vindt telefoontjes vervelend.

‘Nou?’ vroeg ze.

Misschien was het riskant, natuurlijk was het riskant.

Maar ik gaf zijn nummer.

‘1133.’ Ze glimlachte. ‘Een-een-drie-drie, grappig.’ Ze schreef het meteen op in de telefoonklapper, onder ‘Igor’.