Hollands Maandblad. Jaargang 1997 (590-601)

[p. 60]

De laatste grens
door Henk Weltevreden

Eindelijk vond ik een maagd. Ze wilde niet. Ik was te wit. De schoonste taupo van Tonga ontglipte me.

‘Jij bent Papalagi,’ zei ze en streelde m'n haar. Nog nooit voelde ik me zo buitenlands. Nog nooit zo ver weg, zonder heimwee.

Het strand van Tongatapu was ineens minder schoon. Ik zag olie en plastic afval. Een hond met zweren op z'n huid. Een Papalagi ziet anders. Een blanke, dat was ik.

Een week later kwam ze met Vava'u, haar zus.

‘You want?’ Ze trok aan m'n hand en wees naar een vrouw die met haar heup tegen een kokospalm op het strand leunde. Ik kon me geen beter cliché voorstellen. Alleen de Bounty ontbrak.

Haar ogen. Het ging om haar heldere ogen. Het vocht van haar traan smaakte als de Stille Oceaan. Vava'u was veel mooier dan haar jonge zus. Geen maagd. Dat kwam goed uit. Ik voelde me ineens een flink stuk bruiner.

‘Hoe lang blijf je nog?’ vroeg Vava'u. Ik wilde geen datum noemen, zeker geen dag. Dat zou het zo gehaast maken, zo lelijk en berekenend.

‘Het maakt niet uit,’ zei ik. ‘Na de datumgrens is de toekomst weer open.’ Ze lachte.

De meeste tijd brachten we door bij Aho'eitu, haar grootvader. De herinnering aan ons eerste bezoek is zo helder, alsof er geen gisteren, geen verleden op Tonga mogelijk is.

Aho'eitu zit onder de moerbeiboom vlak voor zijn huis.

‘Nofo fakalata,’ zegt hij. Ik kijk naar Vava'u.

‘Voel je thuis,’ zegt ze met een glimlach.

‘Spreekt hij geen Engels?’

‘Beter dan de koning,’ zegt Vava'u en knipoogt naar haar grootvader. Zijn traditionele Tongaanse kleding zit strak om zijn lichaam. Een mat van pandanusbladeren duwt zijn huid in vorm. Zijn buste bolt boven de rand van het riet. Aho'eitu glundert. Hij begint zachtjes te praten. Moeiteloos, half zingend, noemt hij negenendertig generaties op. Aho'eitu gaat ver terug in de tijd.

‘Weet u ook data?’ vraag ik.

‘Wij denken niet in data,’ zegt hij, ‘het heden is hier tevens morgen. De datumgrens loopt immers dwars door Tonga. Het heden alleen duurt te kort.’

‘Toch gaat de tijd voorbij.’

‘Niet de tijd,’ zegt Aho'eitu, ‘maar wij zijn het die voorbij gaan.’

Verscholen tussen de straten van Tongatapu, het hoofdeiland van Tonga, staat het houten paleis van koning Taufa'ahau Tupou iv. Het postkantoor en een benzinestation vlak om de hoek. De monarch is praktisch. Nuku'alofa, ‘de woning der Liefde’, is de kleinste hoofdstad op mijn lijst.

‘Ga je morgen echt weg?’ vraagt Vava'u. Ik zwijg en kijk naar een enorme Mormonentempel. Een gouden engel blaast op een bazuin vanaf een pilaar op het dak van dit witte bouwwerk.

‘Wat is dat hier?’ vraag ik.

‘Ze doen geen kwaad.’

[p. 61]

‘De Heiligen der Laatste Dagen? Uit Salt Lake? Vlak bij de datumgrens?’ Vava'u duwt haar heup speels tegen de mijne en glimlacht.

‘De Zevende-Dags-Adventisten,’ zegt Vava'u, ‘die zijn in de meerderheid.’

De zondag op Tonga is een vacuüm in de tijd. De bevolking slentert door de straten van Nuku'alofa. Voor de 75-jarige koning Taufa'ahau is de zondag heilig. De monarch is evenals zijn voorvaderen streng Methodist. Het is illegaal om op zondag te werken. Ook de winkels en restaurants zijn gesloten. Een kamer boeken in een hotel is onmogelijk. Het vliegveld is dicht en het openbaar vervoer ligt stil op de koninklijke Dag des Heren. Taufa'ahau's wil is wet. Tonga wandelt op een eeuwig autoloze zondag.

‘De Adventisten werken wel,’ zegt Vava'u.

‘Op zondag?’

‘Op hun zondag, maar die valt op maandag. Iedereen zwijgt erover. Voor hen is de zaterdag de door God voorgeschreven rustdag, maar die valt in Tonga op de zondag.’

Het duizelt me. De dagen verschuiven op deze tropische lengtegraad.

‘Hun zondag valt op maandag?’

‘Precies.’

‘Waarom?’

‘Daar wordt niet meer over gesproken.’ Vava'u pakt m'n hand steviger vast. We lopen verder.

Het is maandag 8 juli. Hartje winter. De zon brandt fel op het asfalt van het vliegveld van Tonga. Het heeft in geen weken geregend. Vava'u staat naast me tijdens mijn laatste uren op Tonga.

‘Mormonen,’ zegt ze en knikt met haar hoofd.

Voor de ingang van de vertrekhal staat een groep mannen bij elkaar. Keurig van snit. Zwart. Om de paar minuten komt er een taxi aangereden en stappen er nog meer stijlgenoten uit.

‘Terug naar Salt Lake,’ zegt Vava'u. Ik sluit me aan bij de Heiligen der Laatste Dagen en volg hun tred naar het immigratiekantoor. Vava'u loopt mee.

‘Naar Fiji?’ vraagt de douanier.

‘Samoa,’ zeg ik, ‘alleen een tussenstop in Fiji.’ De douanier controleert nog eens zijn datumstempel en zoekt een lege pagina in mijn paspoort.

Dan kunnen we vertrekken met bestemming West-Samoa, een paar uur vliegen naar het oosten.

Ik zal er gisteren aankomen, op zondag 7 juli. Gisteravond kan ik nog een keer overdoen. Mijn laatste afspraak met Vava'u op die datum staat vast. Rond acht uur zal ze op me wachten in de hal van het International Dateline Hotel in Tongatapu.

Vava'u traant. Haar volle zee, de Stille Plas, smaakt zoet. We weten het. Vertrekken uit Tonga is niet mogelijk.

Ik controleer mijn naam op de passagierslijst aan de muur in de vertrekhal. Een macabere aankondiging, een lijst van bevoorrechten die teruggaan, het verleden in.

‘Kom je terug?’ vraagt Vava'u. Ze knijpt in m'n pink, en kijkt me aan. Haar ogen. Dat ik terugkom staat vast, maar of ik zal vertrekken, daar heb ik mijn twijfels over. Ik zoen voorzichtig haar oor.

Het vliegtuig vertrekt. Deze oversteek naar een vorige tijdzone is zo bizar, dat het bijna niet opvalt. In Samoa is het een uur later, en een dag vroeger. Een echte grens, de laatste grens. Met uiterste precisie zet ik mijn horloge 23 uur terug.

‘Europe?’ vraagt de man naast me. Ik zit midden tussen de Mormonen. Hij gespt zijn veiligheidsriem stevig vast.

[p. 62]

‘England?’ vraagt hij nu met klem. Er is vast iets dat me on-Amerikaans maakt. Ik treur er niet om.

‘Samoa,’ zeg ik, ‘West-Samoa.’ De rest van m'n route wil ik niet kwijt. Ik twijfel aan m'n verdere plannen, en vooral aan deze vlucht.

Half Tonga zwaait ons uit vanaf het balkon van de luchthaven. Vava'u staat alleen, dat hadden we afgesproken. Ze leunt met haar heup tegen het eerste hek, een flink eind verderop, vlak voor de laatste meters van de startbaan. Ik fluister haar naam terwijl het propellervliegtuig van Air Pacific ons van de grond trekt, weg van Vava'u.

Nog nooit was er een vrouw zo neutraal over mijn verleden, niet vragend naar mijn toekomst. Ik was er, dat bleek voldoende. Vava'u leerde me het nu, zonder een morgen, zonder een gisteren. We zwegen over tijd. We waren tijd.

Vanuit de lucht is het koninkrijk Tonga één grote plas water. Een oppervlakte gelijk aan die van Duitsland, met hier en daar wat eilandjes en atollen. Ik vlieg door de wolken en zie het paradijs vanuit de hemel. In het oosten zie ik gisteren.

Er was geen twijfel. Bij mijn aankomst in Tonga koos ik het International Dateline Hotel. Het stond trots aan de oceaanboulevard vlak bij het paleis. Ik was nog maar nauwelijks in de lobby van het hotel of ik bladerde al in het gastenboek.

‘Wie zoekt u?’ vroeg de receptioniste. Dit was mijn kans om naar landgenoten te vragen.

‘Heeft u Hollandse gasten?’ vroeg ik. ‘Zijn dat er veel per jaar?’

‘Alle gastenboeken van meer dan een maand oud gaan naar het paleis,’ zei de receptioniste. ‘De koning verzamelt ze voor zijn privé-bibliotheek. Deze registers zijn voor eeuwig gesloten voor het publiek.’

‘Bent u Adventist?’ vraagt de Mormoon.

‘Dat niet.’

‘Vakantie?’ Hij doet zijn uitklaptafeltje naar beneden, opent z'n aktetas en pakt een blocnote. De stewardess brengt thee.

‘Werk, ik moet terug naar Tokio.’

‘Getrouwd?’

‘Nog niet.’ Hij kijkt me aan. Ik voel het, hij schat m'n leeftijd. Nu komt er natuurlijk een vraag naar het waarom. Waarom ik nog niet getrouwd ben. Hij wil weten wat ik heb gedaan, wat ik zal gaan doen en waarom ik dat heb besloten.

‘Ik ben historicus,’ zegt hij.

‘Mooi.’

De man uit Salt Lake vult mijn vliegtijd zonder verdere vragen. Hij praat. Over zijn tweejarige missie op Tonga en een artikel dat hij schrijft voor het hydrografisch instituut. De Heilige der Laatste Dagen is specialist in de datumzone.

‘Dus de datumgrens is ooit verschoven?’

‘Meerdere malen. De 180° meridiaan liep ooit door de heuvels van Fiji. Een datumgrens op de nulmeridiaan in Greenwich was theoretisch het meest correct, maar daaraan kleefden praktische en economische bezwaren. Het is nooit overwogen. De datumgrens was en bleef aan de andere kant van Greenwich in de Stille Oceaan.’

‘De nul op Greenwich?’

‘Precies. Eind vorige eeuw werd Greenwich aangewezen als de officiële hoeder van de wereldtijd op de nulmeridiaan. Het had trouwens weinig gescheeld of Parijs had na een felle politieke lobby deze eer gekregen.’

‘En Fiji?’

‘Die hadden een probleem. De datumgrens liep dwars door zijn dorpen. Vanaf 1892 liep men heen en weer, van de woensdag naar de dinsdag en terug. Sommige

[p. 63]

winkels stonden op de datumgrens. De klant wees producten aan die op woensdag in het rek lagen. De boodschappen werden dan via de toonbank op dinsdag aan de koper gegeven. De reclame-aanbiedingen van morgen konden vandaag al gekocht worden.’

‘De 180° werd bijgesteld?’

‘Ten noorden van Fiji trok men een schuine lijn naar het zuidoosten. Een correctie van zeven-en-een-halve graden tot aan de zuidelijke wateren van Nieuw-Zeeland. De dag van gisteren ging voortaan in een boog om Fiji heen. Vanaf dat moment liep er een stippellijn in de atlas door Tonga.’

Ik hoor de Mormoon op de achtergrond praten en doezel verder boven een tijdzone. De grens werd gesloten, de datumlijn bepaald. Fiji had zijn zin.

Maar hoe zat dat eind vorige eeuw met de Zevende-Dags-Adventisten op Tonga?

En toen verschoof de Mens een gedeelte van de datumgrens zeven-en-een-halve graden naar het oosten. Tijdens een dienst in een lokale Zevende-Dags-Adventistenkerkje in het koninkrijk Tonga werd de zaterdag plotseling zondag. De sabbat van de Zeven-en-een-halve-Dags-Adventist werd ruw verstoord.

‘En de Adventisten dan?’

De man van Mormon gaat rechtop zitten. Hij duwt zijn aktetas onder de stoel.

‘Die erkennen de laatste correctie van de datumgrens eenvoudigweg niet,’ zegt hij met een grijns. ‘Ze blijven trouw aan God, zonder de koning van Tonga te provoceren. Hun zaterdag wordt nu op de zondag van de koning gevierd. De dag daarna, op hún zondag, haalt het personeel van Taufa'ahau een krantje bij het benzinestation. De maandag-editie van Het Eerste Dagblad van de Aarde. Zo blijft de macht van God toch boven de wet van Polynesische vorsten verheven.’

‘Ik zie geen Adventist in het vliegtuig,’ zeg ik, ‘ik dacht dat er zoveel waren op Tonga?’

‘Die vliegen niet op maandag.’

‘Maar dat is toch hun zondag, voor hen een gewone werkdag?’

‘Onmogelijk,’ grinnikt de Mormoon, ‘althans, geen vluchten naar Samoa, want dan komen ze aan op zondag, op hun sabbat.’

De kudde van Mormon stapt uit in Fiji. Twintig Samsonites op doorreis naar Salt Lake.

‘Succes gisteren,’ grapt de datumspecialist. Hij schuift z'n businesscard onder m'n bord. Ik blijf achter in een halfvol vliegtuig. Ik krijg een hand van iedere Heilige der Laatste Dagen.

Ik ben op weg naar het punt waarover Jules Verne zweeg in zijn Reis om de wereld in tachtig dagen. Het propellervliegtuig van Air Pacific glijdt door het zonlicht naar West-Samoa.

Plotseling zie ik een wolk. Een aparte vorm. Twee ronde contouren verbonden door een smal tussenstuk.

‘Hoe lang vliegen we vanaf Fiji?’ vraag ik.

‘Anderhalf uur,’ zegt de stewardess.

Hier moet het dus zijn. De datumgrens! Ik heb er zojuist een dag bijgekregen. Vanavond kan ik nog een keer overdoen. Om acht uur staat Vava'u in de hal van het hotel in Tongatapu. Ook kan ik vandaag, zondag 7 juli, opnieuw beslissen of ik morgenochtend, op maandag 8 juli opnieuw naar Samoa zal vliegen. Weer terug naar gisteren, een eeuwig begeren naar de afspraak met Vava'u. Ik zal altijd naar morgen terugverlangen.

De zon verwarmt m'n voorhoofd. Ik tuur door het raampje. Het beeld van Vava'u, wachtend aan het eind van de startbaan, komt terug. Ik voel haar huid, een warme vochtige huid, een geur die ik nog niet van mezelf kende. Vava'u gaf me er een geur bij, vocht bij, zo vertrouwd, zo maagdelijk, dat ik schrok. Ze trok me over

[p. 64]

een grens, tot ver voorbij een punt waarvan ik dacht dat mijn leven daar was bevroren. We begeerden niet alleen elkaar, maar versmolten tot Tangaloa, de schepper uit de lucht.

De eerste heuvels van Savai'i, het meest westelijke puntje van Samoa, komen in zicht. Het blauwe water spat tegen de grillige rotskust, daar waar het zonlicht de dag uiteindelijk afsluit. Ik vloog door de laatste grens, en ben terug bij Vava'u.

‘Ik zal je schrijven,’ zegt Vava'u. ‘Ik geef het een naam, Tangaloa, de schepper uit de lucht, onze Papalagi, ons kindje van morgen.’

Vava'u kijkt me aan. Haar ogen stralen, ondanks de schemering. Ze smaakt naar frisse golven, haar huid gloeit, haar vlees spreekt met de zon.

‘Wanneer kom je?’ vraagt ze.

‘Nieuwjaar in 2000?’ Zachtjes streelt ze mijn oor met haar pink. De ochtendzon valt langzaam vanuit het oosten op onze laatste zondagmorgen in het Dateline Hotel.

‘Dan kom ik terug,’ zeg ik. ‘Wanneer valt dat, nieuwjaarsdag 2000?’

‘Op een zaterdag,’ zegt ze en kruipt nog dichter tegen me aan. Haar warme boezem klopt zacht.

‘Een zaterdag? Dat komt dus goed uit voor de Adventisten.’

‘En voor de koning,’ glimlacht Vava'u.

‘Ze hebben geluk dit millennium, er staat geen enkele wet in de weg.’

‘Noch die van de Aarde noch die van de Hemel. Misschien speelt de wet van het Water een spel met de Lucht...’ fluistert Vava'u liefkozend in mijn oor.