Hollands Maandblad. Jaargang 1997 (590-601)

[p. 3]

Waskracht
door Martin Bril

Ik werkte op een kantoor van de gemeente, in een nederige functie die uit rekenen bestond. Ik kreeg lange lijsten met getallen van een man die Van der Duim heette en die het bureau naast mij bemande. Ook Van der Duim rekende de hele dag. Wat hij berekende, rekende ik na, en andersom. Hij was een stille man met een gele huid die iedere ochtend rauw en paars zag van het scheren. In de loop van de dag werd hij weer langzaam geel. Tegen vieren was hij weer de oude Van der Duim. Een uur later konden we naar huis.

Hij was een magere man met dun, rood haar dat in onregelmatige plukken uit zijn hoofd schoot. Zijn eerste jaren bij onze dienst had hij achter het loket gediend, en dat was hem niet in de koude kleren gaan zitten. Zijn bruine pak had sindsdien moeite zich aan zijn figuur vast te hechten. Vooral als hij opstond om zijn lijsten naar mijn bureau te dragen, moest hij goed opletten dat hij niet struikelde over zijn broekspijpen. Soms, als ik eens te laat op kantoor kwam, trof ik hem aan met zijn ceintuur op tafel. Met een hamer dreef hij een spijker door het leer, ‘een tandje erbij zetten’, mompelde hij dan, maar de volgende dag had de zwaartekracht al weer volop greep op zijn pantalon. De hamer droeg hij in zijn aktetas overal met zich mee.

Mijn bureau stond bij het raam. Als ik niet rekende, keek ik naar buiten. Andere keus had ik niet. Onze kamer bestond uit witte muren en een grijze deur. Ik kon bezwaarlijk de hele dag naar Van der Duim gaan zitten kijken. Hij had het al moeilijk genoeg. Niet alleen met de herinneringen aan het loket die bepaald aangrijpend waren, maar ook met zijn figuur, zijn haar, zijn huidtype en zijn schoenen die niet alleen knelden, maar ook nog eens bij de minste beweging verontrustend kraakten. Wellicht was er zelfs een verband tussen een en ander. Het zou mij niets verbazen.

Ons kantoor was gevestigd in een lomp, bakstenen gebouw in het midden van de stad. Het was verrezen in een tijd dat niemand voorzag dat het ooit door nóg hogere gebouwen zou worden omgeven. In plaats van een inspirerend uitzicht over heel onze gemeente beschikten Van der Duim en ik over slechts een enkele reep hemel om in verloren momenten onze blik aan te laven. De rest van het beeld werd gevuld door het beton waaruit de achterzijde van onze plaatselijke Hemavestiging was opgetrokken en de wankele, roestende brandtrap die er in strijd met de verordeningen tegenaan hing zonder echter bij een deur, dan wel een raam te beginnen. Over het hoe en waarom van die trap had ik al menigmaal het hoofd gebroken. Vergeefs, dat wel.

Het was een donderdagochtend. Van der Duim had boterhammen met hagelslag in zijn lunchtrommel. Als je jaren bij elkaar in een kamer zit, leer je iemand wel kennen. Woensdag was het leverworst, daags daarop sloeg het hagelslag in het leven van Van der Duim en vrijdag stond op de hoek van zijn bureau een grote glazen pot rolmopsen waar hij soms naar staarde als een kind naar een aquarium. Die argeloze combinatie van nieuwsgierigheid en verbazing die zich bleef vernieuwen tot op een dag de volwassenheid er een einde aan maakte.

Ja.

Ik zat dus te rekenen. Het vlotte niet. De getallen waren groot en onoverzichtelijk. Mijn hoofd was er niet bij. Ik droeg een nieuwe onderbroek die - zo bleek - Niet was ontworpen voor zittende beroepen. Daardoor ging mijn aandacht steeds uit naar dat deel van mijn anatomie waar ik sinds Marijke mij had verlaten, ruim twee jaar geleden, het liefst niet meer bij stilstond. Wat mij daags tevoren bewogen

[p. 4]

had het frivole textiel aan te schaffen, het moest wel haast het mooie weer zijn geweest, de meisjes op straat, hun rokjes en broekjes, hun mondjes en vrolijk opschaterende stemmen, hun borstjes en tongetjes likkend aan ijsco's in duizelingwekkende kleuren. In de greep van eenzaamheid en zelfbeklag had ik mijzelf getrakteerd op een onderbroek die ruim viel en uitbundig met dolfijnen was versierd. Wat ik daar precies van verwachtte, geen idee. De gedachte aan mijzelf deed mij even lichtjes, maar voor Van der Duim hopelijk onmerkbaar, transpireren. Het liep tegen half elf toen ik uit mijn beslommeringen werd opgeschrikt door eerst twee harde, scherpe tikken tegen het raam en toen het knarsende geluid van een ladder die werd uitgeschoven.

‘De glazenwasser,’ zei Van der Duim met een blik op zijn horloge. Je kon horen dat hij diens komst als een inbreuk op de regelmaat van de werkdag beschouwde. Doorgaans werden de ramen dan ook in het weekend gelapt en bij uitzondering (koninginnedag, sneeuwstorm, ziekte - aankruisen wat van toepassing is) op maandagmiddag. Aan de andere kant van het raam was intussen een ladder verrezen die mijn hele beeld vulde met vakken en sporten.

‘Het bevalt mij niets,’ sprak Van der Duim met onverwachts schrille stem, ‘en de ramen zijn helemaal niet smerig.’ Het leek verdomd wel of de man ging huilen. Misschien moest ik meneer Tabaksblat toch eens aanspreken. Na ruim twintig jaar rekenen, had ik zo stilaan toch wel recht op een andere funktie. Op zijn minst moest ik in dezelfde salarisschaal als Van der Duim worden ingedeeld, dat zou mijn mening over de man stellig ten goede beinvloeden. Jaren lang met een collega te verkeren die exact dezelfde werkzaamheden verrichtte, maar zich desondanks een trede hoger in de schalen bevond, begon mij zo langzamerhand op te breken. Een man had zo zijn eigen gevoelens, daar ontkwam zelfs ik niet aan. Ik keek Van der Duim aan. Zijn ogen deden in de verte aan hazelnoten denken.

Hij had gelijk. Onze ramen waren brandschoon. Bovendien kon het ieder moment gaan regenen. Naast de Hema pakte het zwerk zich al samen. Ik boog mij schouderophalend over mijn cijfers en zag vanuit een ooghoek dat Van der Duim mijn voorbeeld volgde. Hij legde zelfs een zekere ijver aan den dag. Ik kon opgelucht ademhalen. Om onduidelijke redenen verheugde ik mij namelijk op de komst van de glazenwasser en ik piekerde er niet over dit plezier, weliswaar nog slechts in het stadium der voorpret, maar toch, zwanger al van dingen die komen gingen, met Van der Duim te delen.

Een tijdlang gebeurde er niets. Opkijkend vanaf mijn tabellen werd de bovenzijde van mijn uitzicht begrensd door een ruwhouten sport, net als de onderzijde, hoewel die iets meer gesleten leek van de vele klimmers die haar hadden gepasseerd. Het geheel gaf een cinemascoop-effect. Af en toe wiebelde de ladder eens wat, maar dat was alles. Eén keer kwam er een duif op een sport ter hoogte van mijn bureaulamp zitten. Het dier keek mij met zijn domme kraalogen aan alsof ik hem iets misdaan had, gaf zijn uitwerpselen prijs en wiekte toen weer weg. Als Van der Duim er niet was geweest, had ik misschien het raam wel geopend om te controleren waar hij nou toch bleef, de glazenwasser. Aan de andere kant was hij dan nooit op mijn hoogte aangekomen: neergestort, omdat ik zo onstuimig was geweest het raam te openen. Ik bleef dus maar in stijgende staat van opwinding naar mijn cijfers turen. Ze verloren eerst hun glans en toen hun betekenis. Dit was mij in mijn loopbaan nog nooit eerder overkomen. Ik hoorde Van der Duim in de verte hoesten. Het klonk hol en vreemd.

Ik herinnerde mij ineens een gebeurtenis uit mijn jeugd. Ik bracht een zomer door bij oma aan zee. Dat was gezond voor een bleekneus uit de stad, maar ik werd zo verteerd door heimwee dat ik iedere dag uren aan het hek van oma's tuin op de postbode stond te wachten. Regelmatig bracht hij een ansichtkaart van mijn moeder. Na verloop van tijd ontdekte ik dat de kans dat hij een kaart voor mij bij zich

[p. 5]

had groter was als ik hem niet opwachtte. Bovendien was dan de verrassing groter. Ik had gehoopt dat er ook meer kaarten zouden komen als ze een verrassing waren, maar die hoop bleek ijdel. Daar kwam bij dat het zo'n zomer was waar geen einde aan kwam. Ik was diep ongelukkig. Maar toch was de herinnering mij welkom, want zij verdreef even de glazenwasser, lang genoeg voor hem om zijn hoofd bij verrassing mijn beeld binnen te steken. Nog mijmerend keek ik op van mijn papieren.

En ik keek hem recht in het gezicht.

Ik schrok niet eens.

Hij had een ernstige kop met smalle ogen en een scherp, klein snorretje dat onmiddellijk gezag afdwong. Zijn voorhoofd was een iets gefronsd, alsof hij terwijl hij zijn gevaarlijke werk deed aan kwesties van belangrijker aard dacht. Zijn haar was al dun en van het type grijs dat neigt naar geel. Het was strak over zijn sterke schedel gekamd.

Ik wilde naar hem zwaaien, maar hield me in, bang als ik was dat Van der Duim in mijn geheime ontmoeting met de glazenwasser zou moeten delen. Het leek alsof ook de glazenwasser geen ruchtbaarheid aan zijn aanwezigheid wilde geven. Hij fixeerde mij met de hardvochtige blik van een moedig maar rechtschapen man, in staat om bij het minste gevaar zijn onderdanen het vuur in te jagen, en hij klom rustig verder, elegant balancerend op de ladder, de ene hand losjes aan de sporten die hoger reikten dan hij, terwijl de ander een zware, zwarte emmer droeg. Af en toe sloeg er wat schuimend water over de rand.

Toen hij halverwege was, drong het tot mij door dat hij niet van zins was ons raam te lappen. Zijn blik hield de mijne nog steeds gevangen - waardoor ik een stijve nek kreeg - als was het een magneet en ik slechts een willoze paperclip. Er flikkerde zelfs een vervaarlijk licht in zijn ogen op toen ik mij realiseerde dat hij een hoger doel had dan mijn eenvoudige raam dat toch alleen maar zicht bood op een stuk

[p. 6]

zinloze hemel en wat Hema en dat net zo goed nooit meer gewassen kon worden. Die oprispende flonkering in zijn smalle ogen strekte mij tot troost. Het idee dat hij mijn gedachten had gelezen. Ik voelde een sneu lachje langs mijn mond rimpelen.

De glazenwasser, bijna met het hoofd uit beeld, kneep de ogen even toe. Ik was bang dat hij het evenwicht zou verliezen, sperde misschien mijn mond al open om hem toe te roepen, maar toen begreep ik dat het zijn laatste blik was die hij naar beneden wierp, de laatste blik althans waar ik getuige van was, waar ik mij als het ware aan kon laven. Hij hield zelfs even halt in zijn klim. De blik scheerde langs mij heen als een zonnestraal langs een mol die zijn neus uit de grond steekt. Hij omvatte als vanzelfsprekend mij en heel de wereld beneden in de straat. Wij waren klein, nietig zelfs, maar de blik, hoewel bepaald niet zachtzinnig, was mededogend. Toen nam hij twee sporten en was zijn hoofd verdwenen. Kort daarop volgde de rest van de glazenwasser. Het laatste dat me opviel waren zijn korte broekspijpen.

Mijn hart slaakte een zucht. Als het ware, natuurlijk, want in werkelijkheid zat ik muisstil naar de nu weer lege ladder te kijken. Er ging een grote eenzaamheid van uit. De herinnering aan de zee drong zich weer aan mij op. Oma die mij aan haar benige hand meetrok langs de branding, opstuivend water dat in mijn gezicht sloeg, tranen. Het ijverige geluid van Van der Duims potlood drong langzaam de werkelijkheid weer binnen. Ik knikte mijn hoofd weer in de rekenstand. Een zweetdruppel viel op mijn getallen.

‘Waar blijft die glazenwasser toch?’ De stem van Van der Duim klonk hard.

Ik haalde mijn schouders op, maar rilde inwendig.

‘Merkwaardig,’ zei Van der Duim, ‘meestal is ie zo klaar.’

Ik deed alsof ik ner in hele gecompliceerde berekeningen verwikkeld was en knikte gedachteloos.

‘Nou ja,’ vervolgde Van der Duim, ‘mij maakt het niet uit. Ik heb honger.’ En hij haalde zijn broodtrommel te voorschijn, vouwde een zakdoek over zijn paperassen en stalde zijn witte boterhammen met hagelslag uit alsof het schatten waren die hij die nacht op de Azteken had veroverd. Daarna stak hij een papieren servet in zijn boord en begon smakelijk te eten.

Ik zat erbij en luisterde naar zijn kaken die maalden mer een regelmaat die mij zoals iedere dag luid en duidelijk vertelde dat Van der Duim uitsluitend at omdat hij anders dood neer zou vallen. De man kende geen lust, noch plezier. Ik had intens met hem te doen, en kon ineens wel huilen, want ik was een nieuw mens, ‘met meer waskracht’, om me maar eens in woorden die Van der Duim zou bezigen uit te drukken, een gelouterd man, adembenemend vervuld van mededogen met mijn lotgenoten en verzoend met het nederige lot dat ik als een kruis met mij mee de toekomst in mocht torsen.