Hollands Maandblad. Jaargang 1997 (590-601)

[p. 33]

Voorwaarts
door Kees van Hage

Paul was de laatste. Hij trok de deur van het partijgebouw achter zich dicht en sjouwde zijn accordeon naar de besteleend.

Jos had de portieren opengemaakt en deelde orders uit.

‘Hans, Joop en Mieke helpen mij met het vastbinden van het tekstbord. Karel voorin, Paul achter. Schuif door, Paul, anders heb ik te weinig gewicht op mijn voorwielen. En wat heb je aan communisten die niet goed bij kunnen sturen als ze uit de koers dreigen te raken?’

Paul ging op de laadvloer zitten, achter Karel. Hij had Karel bij de agitpropgroep gevraagd als versterking tegen de vier anderen. Samen hadden ze Jos, Mieke, Hans en Joop aan hun verstand proberen te brengen hoe een agitproplied moest klinken, dat er spanning moest zijn tussen tekst en muziek, dat de noten iets aan de woorden moesten toevoegen, anders kon je de tekst net zo goed gewoon voordragen. Zonder succes. De collectieve werkstukken: Huurverhogingslied, de Ballade van de lekkende kraan en het Lied van de corrupte kvp, waren muzikaal onder de maat gebleven, al had het Centraal Comité ze stuk voor stuk goedgekeurd. Na de laatste repetitie had Karel hem buiten op straat gezegd dat hij weinig zin meer had voor dovemansoren te praten en zich door Jos de wet te laten voorschrijven. Partijdiscipline ja, kadaverdiscipline nee. Misschien viel het allemaal mee straks op de Markt: het Solidariteitslied van Brecht en Eisler was in ieder geval ijzersterk.

Hans, Joop en Mieke schoven aan in de laadruimte en Jos ging achter het stuur zitten. De auto zakte bijna door zijn veren onder het gewicht.

‘Gisteren was ik op de markt,’ zei Joop, toen ze de straat uit waren. ‘Het Leger des Heils stond er te colporteren en te zingen bij de kerstpot. Vanavond zijn die er natuurlijk ook!’

‘Nou en?’ zei Karel. Hij trok zijn pet steviger op zijn hoofd. ‘Zij zien net als wij dat er mensen verpauperen. Er is niks tegen als ze die een bord soep geven en een slaapplaats.’

‘Symptoombestrijding,’ vond Jos. ‘Bordjes soep en dekentjes en liedjes en preken helpen uiteindelijk niet. Wel scholing en organisatie.’

‘Daar krijgen de daklozen het niet warm van,’ hield Karel vol. ‘Die kun je bij deze kou niet op straat laten liggen.’

Jos nam een snelle bocht naar links.

De anderen zochten steun in de overhellende auto.

‘En wat al helemaal niet helpt,’ zei Jos met zijn ogen strak op de weg gericht, ‘zijn praatjes over de verlossing door Jezus Christus. De methode van William Booth werkt niet. Kijk maar om je heen: de ellende van het kapitalisme is in wezen nog net zo groot als een eeuw geleden.’

‘Nou,’ protesteerde Karel, ‘als ik vergelijk met voor de oorlog, met de cri-...’

‘Booth zegt: je moet de straat op om individuele paupers te redden,’ vervolgde Jos. ‘Terwijl Marx zegt: je moet álle proletariërs redden, of liever zorgen dat ze voor zichzelf kunnen vechten met het theoretische wapen dat ik ze in handen geef. Dat is het verschil.’

‘De communistische partijen groeien,’ zei Joop. ‘En de kerken lopen leeg.’

Jos lachte naar hem in zijn binnenspiegel. ‘De hallelujahoeden, petten en trompetten zullen worden weggeblazen door de storm van de revolutie.’

[p. 34]

Paul pakte zijn accordeon over in zijn andere hand. Dat ding woog. En het speelde zwaar. De zoveelstehands Weltmeister uit de ddr was niet alleen wereldkampioen voordeligheid, maar ook wereldkampioen stroefheid met zijn op arbeidershanden afgestemde toetsenbord. Paul grijnsde. Sinds hij er accordeon bij deed leidde hij een dubbelleven: achter zijn monumentale, zwarte piano was hij de burgerlijke musicus en achter de draagbare rode trekharmonica de communistische muzikant. De balg van het accordeon leek een dik boek met grove bladen, waarin levenswijsheden van het volk opgetekend waren; de agitpropgroep had tot taak die terug te geven aan het volk. Dat verdiende beter dan een blijde boodschap over een God in de hemel. Hij hoorde ze al, de hallelujahoeden, petten en trompetten. Er was ook een accordeon, maar dat ding klonk als een harmonium, de cirkelzaag des geloofs, zoals Willem Pijper zei.

Voorwaarts, Christenstrijders!
Drukt uws Konings spoor;
Met Zijn heil'ge kruisvaan
gaat ons Jezus voor.

‘Wij kunnen ook in de luwte van de kerstboom gaan staan,’ zei Joop. ‘Die boom is van de gemeente, dus ook van ons.’

Mieke haalde haar neus op. ‘Het is een knappe boom, maar hij is me te veel een christelijk symbool.’

‘We kunnen hem vannacht aan stukken zagen,’ lachte Jos, ‘en verwerken tot papier voor de partijkrant.’ Hij haalde een stapeltje uit zijn tas en maakte aanstalten om te gaan colporteren. Zingen deed hij nooit, omdat hij geen wijs kon houden, maar als colporteur was hij niet te verslaan.

Mieke zette het bord met de refreinen van de strijdliederen zo neer, dat ze ernaast konden staan met hun rug naar de zingende heilsoldaten. Beschutting tegen de ijskoude wind bood het niet, daarvoor was het te klein.

Joop gaf een roffel op de trom.

Hans sloeg een accoord aan.

‘Wacht even,’ zei Paul. Hij speelde een a, legde zijn accordeon in de koffer en stak zijn hand uit naar de gitaar. Na de stalen snaren haastig gestemd te hebben gaf hij Hans de gitaar terug en hing het accordeon om zijn schouders.

Beginnen, met het Solidariteitslied.

Tuuuuuuu!

Joop deed een snelle stap naar Karel en greep in.

‘Ik kan nog steeds niet overweg met die dingen,’ verontschuldigde de oude kameraad zich. ‘In mijn tijd waren microfoons gewoon trechters.’

Voorwaarts! en niet vergeten
wat maakt ons zo sterk in de strijd.
Bij hong'ren en bij eten:
voorwaarts! niet vergeten
de solidariteit!

Tegen de verwachting in marcheerde het beter dan bij de laatste repetitie. De muzikale verschillen tussen hun Voorwaarts en dat van de christenstrijders waren in ieder geval duidelijk: het arbeiderslied had niet alleen een sneller tempo, maar ook meer variatie in maat en ritme. Karel had het voor de oorlog nog horen zingen door Ernst Busch, begeleid door Hanns Eisler, de componist, in een zaal vol arbeiders die

[p. 35]

massaal het refrein meezongen. Karels ogen gingen glanzen als hij dat vertelde. Net als wanneer hij foto's liet zien van agitpropgroepen uit de jaren dertig: Florrie Rodrigo met haar ballet over de muiterij op de Zeven Provinciën en Arbeidersballet Dynamo met die meisjes in Russische kielen, gewapend met houten geweren.

Nog zijn wij niet met z'n allen
en nog is 't maar voor één dag,
dat de velden ons toebehoren
en de zon ons koest'ren mag.

De weinige mensen die waren blijven staan om te luisteren pakten hun boodschappentassen op en liepen door. Geen van allen hadden ze een woord meegezongen. Misschien vonden ze het vreemd dat een muziekgroep midden in de winter stond te zingen ovet velden in de zon. Hoewel de heilssoldaten nog veel verder gingen met hun beeldspraak: op de vlag bij de kerstpot stond Bloed en Vuur.

Voorwaarts! en niet vergeten:
Alle straten onze straten,
Ruime baan eisen wij!

‘Ruim baan krijgen we in ieder geval.’ zei Karel.

Mieke gaf hem een por in zijn ribben.

‘We moeten het herhalen,’ vond Joop. ‘Zo'n melodie onthouden de mensen niet na een keer.’

Ze begonnen opnieuw.

Mieke keek de twee oudere echtparen en de jonge vrouw tegenover de agitpropgroep dringend aan; bij het refrein wees ze naar het papier met het refrein en maakte dirigerende gebaren.

‘De fout is dat we een lied van een ander zingen en niet op eigen kracht vertrouwen,’ zei ze na het laatste refrein, waar niemand voor was blijven staan.

‘Ons eigen Huurverhogingslied slaat natuurlijk beter aan: de mensen zullen zich herkennen in de huurders. Daarna beginnen we een discussie en die brengen we op de algemene politieke situatie in de stad en het perspectief dat de partij de mensen biedt.’

‘Dan moet er eerst iemand zijn om mee te discussiëren,’ zei Paul. ‘Het volk luistert op het moment niet naar Voorwaarts en niet vergeten; het luistert naar Voorwaarts, christenstrijders.’

Mieke snoof. ‘Dat vind ik nou typisch een defaitistische instelling.’

‘Hoe dan ook,’ zei Paul, ‘ik stop.’

‘We stoppen!’ Karels stem schalde over de Markt en trok de aandacht van het publiek bij de kerstpot.

‘Haal je vinger van de knop van die megafoon!’ beet Joop hem toe.

‘We stoppen,’ herhaalde Karel zonder versterking. ‘Het heeft geen zin om door te gaan als de mensen je niet zien staan.’

‘Of we doorgaan of stoppen bepaalt het collectief,’ corrigeerde Jos. ‘We gaan dus door. Wie het af laat weten is een boterletter.’ Hij kromde zich onder een hoestbui als een oordeel. ‘De revolutie, hm! hm! is geen borduurwerkje, heeft Mao gezegd, en die had het tijdens de Lange Mars nog wel iets kouder, respectievelijk warmer.’ Hij blies een rookwolk uit en kneep zijn ogen samen tot spleetjes. ‘Wat maakt ons zo sterk in de strijd, hebben jullie net gezongen. Nou, ik merk het. We gaan door.’

‘We gaan door,’ echode Hans.

‘We gaan door,’ herhaalde Joop. Hij zette een zachte roffel in op de trom. alsof een trapezewerker boven hem zich klaarmaakte voor zijn salto mortale.

[p. 36]

‘Ik ben echt wel wat gewend, kameraden,’ zei Karel, ‘maar het is vanavond om te sterven. Ik moet het café in voor iets warms.’

‘Naar 't Vriendenhoekje,’ stelde Paul voor. Hij bevrijdde zich uit de riemen van zijn accordeon en legde zijn zware last demonstratief in de koffer.

‘Boterletters zijn jullie,’ vond Mieke. Desondanks maakte ze aanstalten om mee te gaan naar het café, net als de anderen.

Paul droeg zijn koffer. Karel, die voor hem uit liep, leek met de megafoon in zijn handen een oude jager met de kop van een geschoten eland, het gewei afgebroken en de bek in doodsnood opengesperd.

Jos rolde met bevende vingers een shagje. Na een rookwolk in de richting van Karel en Paul zei hij: ‘Het is hoog tijd om eens te praten over het functioneren van jullie tweeën.’

Paul voelde een kille tocht langs zijn benen gaan. Hij draaide zich om en zag dat de deur van 't Vriendenhoekje geopend was door een heilssoldaat met een stapel kranten. Een deus ex machina, die Karel en hem voorlopig redde.

‘De Strijdkreet!’

‘Nee, merci, beste tamboer-majoor,’ zei Jos. ‘Wij hebben onze eigen kretologie. Bovendien weten wij niet zo zeker of het geld dat de mensen onder dat fraaie gezang in jullie potje gooien wel goed terecht komt.’

‘Dat komt heel goed terecht,’ zei de heilssoldaat. ‘Dat is voor soup, soap en salvation.’ Hij tikte op de gouden S die zijn kraag sierde.

‘Een paar losse centen misschien,’ zei Jos. ‘Maar de hoofdmoot is - mag ik er eens een slag naar slaan? - de hoofdmoot is voor jullie hoofdkwartier in Londen, voor het kapitaal, voor het onroerend goed, voor het imperium.’

‘Dat imperium is er om de mensen te helpen en te bevrijden.’

‘Bevrijden?’ grijnsde Jos.

‘Bevrijden, ja,’ zei de soldaat glimlachend. ‘U kent de Hete Jezus blijkbaar niet, maar wat niet is kan nog komen.’

‘Gooi maar in mijn pet,’ zei Jos.

De glimlach van de heilssoldaat werd nog breder. ‘Ook het leven van een communist kan veranderen als hij in aanraking komt met de Heer.’

Jos inhaleerde en blies een grote rookwolk uit. Hij hoestte en haalde reutelend zijn neus op. ‘Voor verandering voelen wij wel wat, want zoals de zaken nu geregeld zijn betalen wij ook aan de erven J. van Nazareth.’

‘Hoe u de Here Jezus ook noemt,’ zei de soldaat, ‘hij blijft wie hij is en zal tot in de eeuwigheid blijven wie hij is.’

‘Jullie zijn een doodgewoon kerkgenootschap dat subsidie krijgt, noem maar op: vrijstelling van portokosten...’

‘Zouden wij ook wel willen hebben,’ zei Hans, terwijl hij wees naar de stapel partijkranten in de tas.

Karel keek moeizaam op naar de heilssoldaat. ‘Beste man geef mij zo'n krant van jullie. Wat kost hij?’

‘Vijfenzestig cent.’

‘Ik geef jou er een van ons.’ Karel bukte zich en pakte een Rode Spreekbuis uit de tas van Jos.

‘Ben je nou helemaal van God los?’ protesteerde Jos, terwijl hij Karel de krant uit handen probeerde te trekken. Hij hoestte en liep rood aan van verontwaardiging.

‘Ik betaal,’ zei Karel. Hij haalde zijn portemonnee te voorschijn en peuterde er met zijn brede vingers, die nog rood waren van de kou, twee kwartjes, een dubbeltje en vijf centen uit. Vervolgens legde hij vijf dubbeltjes op een schoteltje dat op de tafel achtergebleven was. Ze lagen er als de fooi voor een toiletjuffrouw.

[p. 37]

‘Heren! Mag ik er even tussen komen?’ vroeg de ober. Hij zette de bestelde koffie op tafel.

Jos liet de dubbeltjes in zijn zak glijden.

De heilssoldaat vouwde De Rode Spreekbuis dubbel met de koppen van Marx, Engels, Lenin, Stalin en Mao naar binnen en stak hem in zijn jaszak. ‘Een prettige avond verder en alvast een gelukkig kerstfeest,’ zei hij en begaf zich naar het volgende tafeltje.

‘Bid maar voor ons,’ stelde Hans voor,

[p. 38]

De soldaat draaide zich om en lachte. ‘Zal ik doen. Er is hoop. Voor iedereen.’

Jos hoestte.

‘Je hoort het,’ zei Joop. ‘Dus ook voor mensen met nog niet uitgezaaide longkanker.’

‘Idioot,’ bromde Jos, terwijl hij zijn peuk uitdrukte.

Joop trok een onschuldig gezicht.

‘Ik bedoel hem,’ zei Jos met een knik in de richting van Karel. ‘Om een krant van ons weg te geven en geld neer te tellen voor zo'n blaadje.’

Karel haalde zijn schouders op. ‘Ze zijn niet helemaal gek.’

‘Stap dan over,’ stelde Jos voor. ‘Krijg je een nog mooiere pet. Kun je bij de kerkpot staan. Neem Paul mee: die heeft het ook altijd koud als we de straat op moeten.’

‘Van de specialist mag ik niet eens naar buiten als het zo koud is,’ zei Karel. ‘Neem dat dus maar even terug.’

Jos knikte. ‘Dat jij er vanavond weer bent vind ik op zich goed. Maar jouw instelling - en die van Paul - vind ik slecht. Die past niet in onze partij.’

Hans, Joop en Mieke zaten driftig nee te schudden.

Jos legde zijn pakje shag neer en deed een greep in zijn binnenzak.

Het partijboekje, zag Paul.

Na wat snel bladeren hield Jos het boekje op en keek daarboven Karel aan.

‘Hier staat: Als de revolutionaire gezindheid van een lid gedegenereerd is zal de partij pogingen doen het lid te corrigeren. Hebben deze pogingen geen resultaat dan zal het lid uit de partij worden verwijderd.’

In plaats van antwoord te geven stak Karel een hand in de binnenzak van zijn jekker. Ook hij haalde zijn partijboekje te voorschijn.

Paul keek ademloos toe.

‘In de crisis heb ik actie gevoerd tegen de bazen en Colijn,’ begon Karel. ‘In '41 tegen de moffen en de jodenvervolging. Na de oorlog voor de Eenheidsvakcentrale. Toen zat jij op de kleuterschool te leren wat links en rechts is, het goede vuistje en het foute vuistje.’ Hij bewoog het boekje kort en driftig op het ritme van zijn woorden. ‘Ten tijde van Boedapest heb ik het partijgebouw verdedigd tegen de woedende menigte. Steen tegen mijn hersens gekregen. Later heb ik mij geweerd tegen de zwartste verdachtmakingen, eerst ín de cpn en toen erbuiten. Ik ben successievelijk gepakt door -’ Hij legde het partijboekje op tafel om te kunnen tellen op de vingers van zijn linkerhand. ‘Door de bazen, de moffen, de anti-communisten en de revisionisten.’ De pink was aan de beurt. ‘Ik heb geen zin om ook nog gepakt te worden door de marxisten-leninisten. En al helemaal niet door zo'n gesjeeste student als jij.’ Hij pakte het partijboekje, stak het op als een laatste troefkaart en scheurde het demonstratief doormidden. Met even heftige bewegingen kwam hij overeind en beende 't Vriendenhoekje uit. Zijn stoel was omgevallen.

Vol schaamte keek Paul naar de kleinste helft van het rode boekje, die langzaam bruin werd door een koffievlek. Hij had Karel, zijn beste of liever gezegd zijn enige vriend in de partij, op geen enkele manier gesteund.

Terwijl Mieke de stoel overeind zette, raapte Jos de twee helften van het partijboekje op en stopte ze in zijn jaszak.

Paul bleef zitten staren naar het tafelblad, naar de pet die was blijven liggen. Karel zou niet meer terugkomen. Partijdiscipline ja, kadaverdiscipline nee. Karel was opgestapt. Ook hij kon opstappen, 't Vriendenhoekje uit lopen en Karel achterna gaan. De kameraden in de steek laten om zijn vriend te behouden.

Jos zette zijn kopje neer. ‘Revisionisten belanden vroeg of laat op de mestvaalt van de geschiedenis.’

Paul griste Karels pet van tafel, liep naar de deur en ging de straat op. Karel was natuurlijk met de bus naar huis. Hij zal wel verbitterd zijn dat niemand hem gesteund had en misschien gooide hij voor iemand die zich niet als vriend gedragen

[p. 39]

had de hoorn op de haak of de deur in het slot. Als hij zich maar niet te druk maakte, dat was slecht voor zijn hart...

Nauwelijks was Paul de hoek om of hij zag bus 4 wegrijden. Zat Karel daar achter de bewasemde ruit? Hij begon hard te lopen om de bus te achterhalen; er stapten op zo'n drukke avond veel mensen in en uit en bovendien bleven sommige chauffeurs staan als er iemand aan kwam rennen. Als het hem lukte de bus in te komen, met de pet, zou hij Karel een overtuigend bewijs van vriendschap leveren.

Na vier dwarsstraten en evenveel oversteekmanoeuvres voor claxonnerende en

[p. 40]

remmende auto's was hij de bus dicht genaderd. Maar die stopte niet: het rode lampje voorin was uit en bij de halte stond niemand te wachten. Een kruispunt verder moest Paul opgeven. Terwijl hij hijgend Karels pet bekeek besefte hij dat zijn accordeon nog in 't Vriendenhoekje stond. Hij moest eerst in het café zijn eigendom ophalen en dan naar zijn kamer om Karel te bellen.

Bij de kerstboom en de kerstpot zongen de heilssoldaten nog steeds hun Voorwaarts, Christenstrijders. De tonen van het lied klonken opgewekt, maar het was of de zinnen door de kou verstijfd waren.

Velt, wie tegenstreven,
't Geldt uws Konings eer.

Om niet gezien te worden door de soldaat die Karel een Strijdkreet had verkocht en voor hen bidden zou, liep Paul met een wijde boog om het groepje heen en keek een andere kant uit.

Hij trok de deur van 't Vriendenhoekje open en overzag het café. Aan het tafeltje voorin zaten mensen die hij niet kende. Het was of de kameraden er nooit gezeten hadden en of hij zich hun bestaan maar had ingebeeld. Ook de loodzware en alles behalve schimmige accordeon was verdwenen. ‘Hebt u toevallig een accordeon gezien in een zwarte koffer?’ vroeg hij de ober die hen bediend had en gaf de omvang van het instrument aan met zijn handen. ‘Hij kan achtergelaten zijn door de mensen aan het tafeltje vlakbij de deur -’

‘Die communisten?’

‘Ja, die bedoel ik.’

‘Maar daar hoor jij toch zelf bij?’

Paul gaf geen antwoord.

‘Goed, de rekening is tenminste betaald. De anderen hebben die harmonica meegenomen.’

Met lood in zijn schoenen liep Paul 't Vriendenhoekje uit. Er zat niets anders op dan teruggaan naar het partijgebouw.

Wachtend bij de halte vroeg hij zich af waarom hij bij de partij was. Uit geloof in de noodzaak van revolutionaire veranderingen en vertrouwen in de voorhoede die ze moest verwezenlijken. De wereld stevende af op het socialisme en het communisme, dat hadden Mao en vóór hem Marx, Engels, Lenin en Stalin aangetoond. Ondertussen buitte de partij hém uit als contributiebetaler en onderdrukte hem als een hulpstuk van accordeon en megafoon; hij moest tegelijkertijd schreeuwen en zijn mond houden. Als hij aanbelde naast de etalage met de rode vlaggen om zijn eigendom terug te vragen, werd het spitsroeden lopen op de trap met zijn tientallen treden. Wat zouden de kameraden nu doen? De Weltmeister uitpakken om zijn oude balg te laten zuchten onder een Voorwaarts en niet vergeten met verkeerde bassen en accoorden.

Voorwaarts naar het partijgebouw? Nee, terug naar huis om te proberen alles te vergeten, inclusief het accordeon; dan was de Weltmeister zijn laatste offer aan de kameraden.