Hollands Maandblad. Jaargang 1997 (590-601)

[p. 31]

A nerd with a view
door F.A. Muller

Is net een cultuurramp dat net aantal bèta-studenten aan de Nederlandse Universiteiten ‘schrikbarend’ terugloopt? - Nee. Waar maken we ons druk over? Na de immigratiegolf van Turken en Marokkanen om Nederland proper te houden, zal binnenkort een immigratiegolf uit Rusland en andere Oosteuropese landen volgen om de wetenschappelijke cultuur in Nederland te redden. De wet van vraag- en aanbod zal de vreemdelingenwet vermorzelen als het voortbestaan van de welvaartstaat in het geding is. Daarmee is niets mis: wetenschappelijke kennis is supra-nationaal - of het nou vergaard is in



Utrecht, Tokio of Cambridge, door Hollanders, Japanners of Britten, dat maakt voor kennis geen lor uit.

De recente plannen om voor alpha's op de middelbare scholen verplicht zware wiskunde-programma's in te voeren, valt onder dezelfde categorie nonsens. In het dagelijks leven leest slechts enkele procenten van de Nederlandse bevolking wel eens een boek, en nog veel minder mensen begrijpen een iota van wiskunde en natuurwetenschap. Het is nooit anders geweest. Nog een beetje erger kan er ook nog wel bij. De epidemie van Categorische FlauweKul (cfk), verspreid door de giftongen van Mozes en Mohammed, van Brahman en Baäl, van Jezus en Yomanda, die van elke generatie weer miljoenen weten te besmetten, is onuitroeibaar - daar help geen wiskundepakket tegen.

De Verlichting dacht ooit de mensen in te kunnen enten tegen cfk met betrouwbare kennis. Dat is uitgelopen op een fiasco. En wie de stap zet om betrouwbare kennis in onwelwillende hoofden te stampen, is op weg naat een tereurstaat. Die kant moeten we niet op. Vrijheid boven alles. De vrijheid om verlicht te zijn is niet alleen onlosmakelijk verbonden met de vrijheid om achterlijk te blijven, maar ook met de vrijheid van onverlichten om te indoctrineren. Wat meer of minder bèta's biedt voor zulke situaties geen soelaas.

De meeste mensen interesseren zich gewoon niet voor wiskundig begrip of betrouwbare kennis van de natuur, en zij beschikken ook niet over de wil en het talent om zich die eigen te maken. Hoeveel kinderen die moeiteloos de afstandsbediening hanteren, vragen zich af hoe dat apparaatje werkt? Van het minieme percentage dat zulke vragen stelt, laat slechts een minderheid zich niet ontmoedigen door de muur van desinteresse waar ze met hun vragen tegenaan lopen. In die kleine schare bevinden zich de exacte denkers van morgen. Zij dragen de Geuzennaam nerd.

Er zijn heel weinig nerds. In Nederland zijn a fortiori drie Universiteiten meer dan genoeg. Er zijn er nu meer dan dertig (inclusief al de katholieke, gereformeerde, vrijgemaakte en humanistische).

De overheid kan aan deze omstandigheid even weinig veranderen als aan het weer. Waar de overheid wel verandering in kan brengen, is wiskundige denkers in de dop zo snel mogelijk te herkennen en naar de Universiteit te sturen. Nu gebeurt het tegendeel: breken in de knop.

Geen leerling in ons schoolonderwijs kan de sublieme ervaring deelachtig worden wat het betekent om een bewijs te construeren met passer en lineaal, want de Euclidische meetkunde is afgeschaft. De leerling moet wel statistiek bedrijven op een populatie konijnen. Ook de fonkelende wereld van de differentiaalvergelijkingen is tot verboden gebied verklaard. Het uitrekenen van wachttijden in de file is maatschappelijk relevanter De fascinerende details van het atoommodel van Bohr hebben plaatsgemaakt voor gezanik over kerncentrales. Maar nerds zijn niet geïnteresseerd in politiek, niet in maatschappijleer, en zeker niet in de vervelende praktijk - en al helemaal niet in touwklimmen, milieu-les, of het leren wassen van een bejaarde.

Het is oud nieuws dat thans een significant deel van de huidige studenten zelfs moeite heeft met het verbuigen van werkwoorden en dus niet eens recht heeft op een diploma van de basisschool. Het probleem is dat niemand in Nederland meer staande durft te houden dat een universiteit een ivoren toren behoort te zijn, een

[p. 32]

vrijplaats voor de rationele verbeeldingskracht, een grenshospitium tussen het bekende en het onbekende, toegankelijk slechts voor mensen met een hart in hun hoofd & een hoofd in hun hart - kortom, voor nerds.

Nu probeert men door het aantal bèta-studenten aan de universiteit vergroten een economische ramp af te wenden. Een kardinale denkfout. Niemand zal betwisten dat een land zonder grondstoffen en zonder bèta-kennis geen welvaartstaat kan blijven. Maar het bedrijfsleven wil toegepaste kennis, geen zuivere kennis over de neutrino-uitstoot van stervende sterren of over de biochemische samenstelling van de Eukaryotische oersoep.

Voor praktische probleemoplossers is men bij de universiteit aan het verkeerde adres. Nederland is gebaat bij minder universiteiten en betere hogescholen (inclusief de Technische ‘Universiteiten’). Die moet men uitbreiden, laten aansluiten bij het bedrijfsleven, en laten regeren door de wet van vraag- en aanbod. Van de klassieke universiteiten kan gemakkelijk meer dan de helft dicht en van de overgebleven universiteiten in Amsterdam, Leiden en Utrecht kan men dan echte universiteiten maken: voor de talentrijke nerds die hun leven met volledige overgave willen wijden aan belangeloze kennisvergaring. In ieder geval dient die malle doctorandus-titel te verdwijnen - het liefst met terugwerkende kracht.

Nu een verhaal met een moraal. In de zomer van 1924 ontving Einstein een brief van Satyandra Nath Bose, een natuurkundige van de Universiteit te Dacca in India: ‘Respected Sir, I have ventured to send you the accompanying article for your perusal and opinion. (...) I do not know sufficient German to translate the paper. If you think the paper worth of publication I shall be grateful if you arrange for its publication in Zeitschrift für Physik. Though a complete stranger to you, I do not feel any hesitation in making such a request. Because we are all your pupils...’

Einstein erkende het belang van het artikel, vertaalde het en zorgde voor publicatie in het tijdschrift dat Bose noemde. Voor Einstein markeerde dit het begin van verdere theoretische overwegingen die uiteindelijk leidden tot de conclusie dat lichtdeeltjes zich statistisch eigenaardig gedragen, d.w.z. anders dan lotto-balletjes en gasmoleculen. Dit eigenaardige gedrag heet tegenwoordig ‘Bose-Einstein statistiek’.

Iedere keer dat iemand naar een cd luistert, is er een apparaatje druk in de weer met het uitbuiten van de Bose-Einstein statistiek. Dat apparaatje doet aan light amplification by stimulated emission of radiation en heet een laser. - Moraal: uit het reservaat der nerds komen ongevraagd en onvoorspelbaar toepasbare ideeën waar de gehele samenleving wel bij vaart. Dat is een voldongen historisch feit.

Het heet vaak dat een schande dat elke bèta wel weet wie William Shakespeare is maar dat geen alpha weet hoe de tweede hoofdwet van de thermodynamica luidt, zoals C.P. Snow het ooit formuleerde in zijn betoog Two Cultures. - Het betoog van C.P. Snow is klapkauwgum. Weten dat Romeo verliefd was op Julia, dat Hamlet een Deense prins is, zegt niks. Iedere alpha weet ook wel wie Albert Einstein is en dat de aarde om de zon draait. Waar het om gaat, is of de gemiddelde bèta ovet zeg MacBeth zijn persoonlijke beleving onder woorden kan brengen, of hij de thematiek en de structuur van het toneelstuk heeft doorgrond, of hij heeft gelachen en gehuiverd en waarom. Dat betekent ‘weten wie Shakespeare is’.

Moet Gerrit Komrij weten dat een proton uit drie quarks bestaat? Moet Gerard Reve de stelling van Gleason begrijpen? Moet Hella Haase de argumenten van Hawking kennen voor de kosmologische beschermingshypothese? Zou het hun werk ten goede komen wanneer ze dit wisten? Zouden ze betere mensen worden door deze kennis?

Vrij zijn is belangrijker dan bèta zijn en om vrij te zijn hoef je geen bèta te zijn. - Maar als je bèta bent, dan moet je ook de vrijheid krijgen om te worden wie je bent.