Hollands Maandblad. Jaargang 1997 (590-601)

[p. 24]

Dorrestein's tofoeburgers
door Maarten 't Hart

Slechts zes recensies staan mij ter beschikking van het boekenweekgeschenk Want dit is mijn lichaam. Meer hebben wij er tot op heden niet kunnen vinden. Wellicht dat de redacties van bijvoegsels hebben gemeend dat een boekje waarvan het bijna onmogelijk is om niet in het bezit ervan te geraken, niet zo dringend bespreking behoeft. De mondige lezer kan zelf wel een oordeel vellen. Een kort stukje zoals dat van Onno Blom in Trouw lijkt voldoende. Niettemin pakken Hans Goedkoop in NRC Handelsblad en Xandra Schutte in De Groene, flink uit. Bescheidener zijn de recensies van Willem Kuipers



in De Volkskrant, van Hans Warren in de Provinciale Zeeuwe Courant en van Jeroen Vullings in Vrij Nederland.

Onno Blom vat het boekje goed samen, waagt zich nauwelijks aan een waardeoordeel, deelt slechts mee dat de kreupele Maria ‘het meest aansprekende personage is,’ en stelt ten slotte dat de ‘wrange moraal van Dorresteins novelle is dat bijna alle controle, die de mens wil uitoefenen op zijn bestaan en het behoud van zijn fysieke schoonheid ijdel is.’

Jeroen Vullings vertelt de inhoud van het boekje breedvoerig na. Het lijkt alsof hem was opgedragen een uittreksel te maken voor zijn boekenlijst. Hij onthoudt zich volledig van enig waardeoordeel, deelt slechts mee dat Dorrestein haar ‘als sociale komedie gepresenteerde parabel uiterst luchtig houdt.’ Waarom zou Vullings, die gewoonlijk niet schroomt om met gretige parmantigheid onbesuisd een onjuist oordeel te vellen, daar in dit geval zo nadrukkelijk van afzien?

Xandra Schutte, Hans Warren, Willem Kuipers en Hans Goedkoop geven wel een waardeoordeel. Xandra Schutte, net als Dorrestein zelf toch nog een relict uit de ijstijd van het feminisme, blijkt daarbij desondanks de meest teleurgestelde recensent te zijn. Hans Warren is ‘licht teleurgesteld over Want dit is mijn lichaam,’ Willem Kuipers geeft en neemt, laat enerzijds de termen ‘tamelijk overtuigend,’ vallen, merkt anderzijds op: ‘niet zeer geslaagd, het werkt eenvoudig niet.’ Ook spreekt hij nog over het verstoten van de balans en over een ‘belachelijke tournure’. Hans Goedkoop gebruikt 't mooie woord tournure ook, maar blijkt juist laaiend enthousiast, laat zich er zelfs toe verleiden om op te merken: ‘Niets klinkt gejaagd of geforceerd, de stroom gaat nooit uit het verhaal, en na een wrede psychologische tournure aan het slot die ik niet zal verraden is de uitkomst zelfs subtieler en ontroerender dan je bij Dorrestein gewend bent. Prachtig zonder meer. Daar sta je even van te kijken, bij een Boekenweekboekje, maar misschien is het wel juist de handicap van die beperkte omvang die haar vleugels geeft.

Het is vermakelijk om deze hooggestemde lofzang te lezen want Xandra Schutte blijkt precies de tegenovergestelde mening toegedaan. Juist het feit dat de schrijfster zich moest beperken, heeft geleid tot een geschenk ‘dat nergens de geestkracht, grilligheid, woede en ontroering van haar andere romans haalt.’ Ook Hans Warren's mening staat haaks op die van Hans Goedkoop. ‘Zou de grootscheepse aanpak ook bij deze kleine omvang werken? Waarschijnlijk niet, ik was tenminste licht teleurgesteld over Want dit is mijn lichaam.’ Net als Xandra Schutte die zegt ‘het is allemaal een beetje too much,’ is ook Hans Warren van mening ‘het is allemaal té veel, gaat allemaal té snel. Het lijkt wel of je een familieroman in zakformaat te lezen krijgt. Liefst vijf personages worden gevolgd in negentig pagina's tekst, en dat werkt niet.’ Ook Willem Kuipers gewaagt van ‘het teveel dat Dorrestein, bijbels gezien, in haar geschenk heeft willen stoppen.’

Xandra Schutte, de meest kritische van deze zes recensenten, die mede vanwege de povere kwaliteit van dit boekje (en vorige geschenken) zelfs het boekenweekgeschenk wil afschaffen, zegt ook nog: ‘Je zou willen dat ze gekozen had, voor het uitwerken van maar twee personages bijvoorbeeld, zodat ze je ook ontroeren. Of werkelijk met scherp schoot met haar woede, zodat het boek beklemmend was geworden. Nu zakt ze doot het ijs van haar eigen ironie.’

[p. 25]

Het is gebruikelijk dat de schrijver van deze rubriek het boek niet gelezen heeft waarop de recensies betrekking hebben. In dit geval had ik het boekenweekgeschenk, mede omdat ik de schrijfster ervan tijdens de boekenweek in de Openbare Bibliotheek te Rotterdam zou interviewen, al gelezen voor mij gevraagd werd om de Toets der Kritiek te schrijven. De redactie van het Maandblad vond dat echter geen bezwaar.

Laat ik voorop stellen dat ik, vanwege het interview, het gehele oeuvre van Dorrestein heb gelezen of heb herlezen. Wat mij, tijdens deze diepe onderdompeling in Dorrestein, het meest opviel is dat de schrijfster geobsedeerd wordt door voedsel. Misschien moeten wij zelfs van bezetenheid gewagen. In Een sterke man bijvoorbeeld vinden we in de eerste 40 pagina's maar liefst 52 verwijzingen naar een of andere vorm van eten of drinken. Doorlopend wordt er in de boeken van Dorrestein gekookt, gebraden, gebakken, deeg aangemaakt, chocolade(taart) genuttigd, whisky geschonken. Zelfs in haar metaforen dringt voedsel door. Een blanke huid doet meteen denken aan ‘de binnenkant van oesterschelpen.’ Als één van haar personen een tafel aantreft, deelt ze dadelijk mee: ‘Het was een kloostertafel waaraan minstens vijfentwintig mensen konden eten.’

Van het boekenweekgeschenk verwijst om te beginnen de titel al naar voedsel. Christus die het brood breekt en zegt: ‘Want dit is mijn lichaam.’ In het korte bestek van 94 pagina's ziet de schrijfster er kans toe maar liefst ruim honderd keer naar eten of drinken te verwijzen. Op de allereerste pagina is al direkt sprake van een margarinedoos, van een ontbijt, van koffie, van een boterham, van tomatenplanten, van een appelboom en van 't ontbreken van vrucht daaraan. Zelfs als Dorrestein een kledingstuk beschrijft weet ze nog naar voedsel te verwijzen. Tweemaal is in het boekje sprake van een koolsoepjurk. Als iemand een ander liefkozend wil toespreken (pag. 33) zegt ze: ‘Ouwe knolraap van me.’ Typerende Dorrestein-zinnetjes zijn: ‘Ze haalde de soeppan uit de koelkast en zette hem op een laag pitje. Ze had een mooie bouillon getrokken uit een mals stuk runderschenkel.’ (pag. 19), ‘Hij maakte twee dampende espresso's klaar. Hij bakte een paar croissantjes af.’ (pag. 27) en ‘Ze verhitte boter in een koekenpan, gooide er een heel pak bevroren vissticks in en begon te huilen.’ (pag. 49). Op pagina 79 brengt de schrijfster achtereenvolgens sla, zelfgebakken tiengranenbrood, koolhydraten, brood, een hap sla, raapstelen en yoghurtdressing ter sprake. Akkoord, er is een figuur (Casper) in Want dit is mijn lichaam die lijdt aan vraatzucht, maar dat rechtvaardigt toch nog geen honderd verwijzingen naar voedsel?

Alle recensenten vertellen de inhoud van Want dit is mijn lichaam na. Het gaat volgens deze zes recensenten over de maakbaarheid van het lichaam. Merkwaardig dat het aan alle zes, behalve wellicht Xandra Schutte die tenminste nog rept over de vetzucht van Casper, volledig lijkt te zijn ontgaan dat het in Want dit is mijn lichaam, net zoals in alle andere boeken van Dorrestein, Het hemelse gerecht voorop, primair gaat over voedselopname en voedselbereiding.

Wie eenmaal oog heeft voor de voedselbezetenheid van de schrijfster, leest Want dit is mijn lichaam met andere ogen. Vrijwel alle mensen maken gebruik van stopwoordjes om een volzin te kunnen uitbrengen. Heb je eenmaal vastgesteld wat iemands stopwoordje is dan kun je aan de frequentie daarvan aflezen of iemand wel of niet goed op dreef mag heten. Hoe meer aarzeling des te vaker het stopwoordje zal voorkomen. Welnu, uit het feit dat Dorrestein in Want dit is mijn lichaam zo belachelijk vaak naar voedsel verwijst, kun je opmaken dat de schrijfster bar slecht op dreef was. Voedselpassages zijn haar stopwoorden. Het zijn haar oversprongbewegingen als ze even niet weet hoe ze verder moet.

Ik begrijp derhalve totaal niets van de recensie van Hans Goedkoop. Hij prijst, als enige, het geschenk de hemel in. Hoe is het mogelijk? Hoe kan iemand zo'n troosteloos niemendalletje, dat grossiert in slechte dialogen, matte beschrijvingen, en in een hondertal grotendeels volledig overbodige passages over vissticks, raapstelen, negerzoenen, augurken, sappige saucijsjes, geitenkwark, runderschenkel, zalmforellen, tofoeburgers, seitanballetjes, linzensticks, oliebollen, pannenkoeken, mossels, eitjes, sinaasappels, beschuiten, ijslolly's, sardientjes, puddingen, karbonades en croissants nu ‘prachtig’ en ‘ontroerend’ noemen?

Verborgen gebreken, de laatste roman van Dorrestein, houd ik voor het beste dat de schrijfster tot nu toe heeft afgeleverd. We vinden daarin verhoudingsgewijs weinig voedselstoplap-passages. Vergeleken daarmee is dit boekje uiterst pover maakwerk. Misschien had Hans Goedkoop vreselijke honger toen hij dit kruimelwerk las. Anders valt nauwelijks te begrijpen dat hij de plank zo grondig misslaat.