Hollands Maandblad. Jaargang 1996 (578-589)

[p. 34]

Neeltje Maria Min formuleert zó (en niet anders)
door Arjan Peters

De opvatting dat poëzie slechts door een enkeling op waarde kan worden geschat, is even onuitroeibaar als de stelling dat het bedrijven van poëzie-kritiek geen sinecure is. Deze dubbele onzin blijft onweersproken zolang poëzie een kleine lezersgroep bereikt. Konden we er allemaal over meepraten (zoals we dat over proza gewoon zijn), dan zouden ook de poëzie-critici vaker op d'r lui falie krijgen. Wat er op dat gebied ongestraft mag orakelen zou menigeen versteld



doen staan - als het menigeen een moer kon schelen.

Laat u zich niets wijsmaken. Poëzie, het is kinderspel. Anderen pakken de ochtendkrant, ik open de dag doorgaans met koffie en een bundeltje. Eenmaal goed wakker stort ik mij op het zwaardere werk: romans, verhalen, essays en biografieën.

Als fan van Neeltje Maria Min was ik nieuwsgierig naar de ontvangst van haar recente bundel Kindsbeen. Vier stukken nam ik door: van Arie van den Berg uit NRC Handelsblad, Jaap Goedegebuure uit HP/De Tijd, Gert Jan de Vries uit de Volkskrant en Rob Schouten uit Vrij Nederland.

Volgens Goedegebuure en De Vries is Kindsbeen de derde dichtbundel van Min. Schouten telt tot vier. Arie van den Berg spant de kroon en noemt het haar zesde publikatie. Ik heb er mijn kast even op nagekeken. Van den Berg wint: Land en Lucht. Almanak voor de R.K. Landman (1973), De ballade van Kastor Elim Wolzak (1986, niet '85 zoals Van den Berg zegt) en Losse vracht (1987) bestaan wel degelijk. De puntdichten, pastiches, emblemata en nonsensikale verzen uit deze bundels worden blijkbaar dermate weinig serieus genomen, dat De Vries en Goedegebuure hun bestaan eenvoudig mogen ontkennen.

Goedegebuure herinnert zich ‘de zoetgevooisde lyriek’ van Mins debuut Voor wie ik liefheb wil ik heten (1966). Schouten daarentegen meent dat er ook in die bundel al ‘iets van dreiging zit’. Puntje voor de laatste. Wie die bundel kent, weet dat van zoete lyriek tot in het titelgedicht toe (‘hoe moet ik mij geborgen weten?’) geen sprake is. En Goedegebuure zakt dieper weg: ‘Van haar tweede plaquette, Een vrouw bezoeken (1985), is de bekoring van het griezelige gebleven. Maar dat element is nu volledig opgegaan in de tot beeld gestolde herinnering.’ Een plaquette is een dichtbundel van een velletje of drie. Een vrouw bezoeken telt 32 gedichten, en kan dus bezwaarlijk die aanduiding krijgen. Zotter is Goedegebuures bewering dat die bekoring van het griezelige ‘gebleven’ is, en tegelijk ‘volledig opgegaan’ - dus níet gebleven - in de tot beeld gestolde herinnering. De grootste afgang maakt de criticus verderop: ‘De meeste gedichten zien eruit of ze zó en niet anders geformuleerd hadden kunnen worden.’ Hallo, dat lijkt me wel het minste als iemand jaren aan een bundeltje heeft zitten dichten.

Die open deur is onder poëzie-critici heus als compliment bedoeld. Kennelijk lezen ze normaliter gedichten die niet zó doch volkomen anders geformuleerd hadden kunnen worden. Ook Van den Berg krijt: ‘Alles staat er zoals het klaarblijkelijk moest worden gezegd.’ Een béétje eindredacteur zou zo'n redundante zin schrappen, maar aan poëzie-kritieken durft niemand te sleutelen. De NRC-criticus die ruimhartig alle titels van Min noemde, heeft grote waardering voor Kindsbeen, dat niet alleen verzen over een kind, moeder en grootmoeder bevat maar ook humoristische verhaaltjes op rijm. ‘De twee laatste, langere verzen lijken minder onherroepelijk dan de overige, maar elk gedicht bevat regels die na lezing in je hoofd blijven en tot citeren noden.’ Gelukkig, ze léken alleen maar minder onherroepelijk. Ten slotte prijst Van den Berg de dichteres om haar ‘eenvoud’, exact het woord dat alle critici in 1966 ten aanzien van Mins debuut bezigden; een paternalistische term die geen recht

[p. 35]

doet aan de onalledaagsheid van Mins beelden en woordgebruik. Met Van den Berg zijn we helaas terug bij af.

Is het inbeelding of bespeur ik werkelijk neerbuigendheid in de opening van Gert Jan de Vries: ‘Neeltje Maria Min, het wonderkind dat in 1966 met Voor wie ik liefheb wil ik heten op slag een mythe werd, is oma.’ Inbeelding is het niet, want in het vervolg gebruikt De Vries nog driemaal ‘oma’, en zelfs ‘op haar grootmoederlijkst’ (nooit geweten dat daar een overtreffende trap van bestond). Het rare is dat De Vries het bewijs voor Mins grootmoederschap rechtstreeks uit Kindsbeen haalt. In de eerste gedichten meldt de ik-figuur dat ze veel van haar verleden kwijt is. De Vries: ‘Ze moet zelfs wel relativeren, want het besef dringt door, met dank aan Wim Kayzer, dat de herinnering vertroebeld is.’ Hoe weet De Vries dat Neeltje Maria Min iets te danken heeft aan Wim Kayzer? Enigmatische mededeling. ‘Maar na die waarschuwingen in de eerste twee gedichten komt het verleden zonder hapering tot leven.’ Dat staat maar te bezien! Wellicht dienen die eerste gedichten de lezer te waarschuwen voor het waarheidsgehalte van wat volgt. Anders gezegd: ga niet alles als onversneden autobiografie interpreteren. Of de ‘ik’ die later in de bundel grootmoeder blijkt te zijn een en dezelfde is als N.M. Min, moet dus worden betwijfeld. Sterker: het doet er niets toe, al komt Gert Jan de Vries er vier keer op terug. Een duister gedicht over een jongen die in Groet de naam Chris laat vallen, ‘ontgaat’ De Vries. Toch zegt hij dat het ‘onmiskenbaar de nagedachtenis eert van onze grootste duinendichter Chris van Geel’. Hoezo onmiskenbaar, als het vers onverklaarbaar is? Heeft er in Groet maar één Chris rondgelopen?

De geestige verzen zijn in De Vries' ogen soms ‘niet meer dan lollig’. Hij citeert uit ‘Vadertje en moedertje’, en stelt dat er in de boze moeder oerdriften losbreken. En zo'n verontrustend gedicht zou enkel lollig zijn. Waar blijven zijn argumenten?

Rob Schouten noemt de poëzie van Min ‘soms een beetje angstaanjagend’. Schouten bouwt altijd een voorbehoud in zijn stukken in, hij is Meneer Voorzichtigheid. ‘Een beetje angstaanjagend’ (is dat een beetje of angstaanjagend?), ‘In haar eerste bundel zit iets van dreiging’ (wel of niet aanwijsbaar?), ‘Sommige dingen zijn geheimzinnig magisch en apekool ineen’, en ook, daar gaan we weer: ‘Ik weet het niet en toch is het een onontkoombaar beeld, net als dat van de zware jas die in een ander gedicht het huisdier heeft gedood.’

Onherroepelijk, zó en niet anders en onontkoombaar dicht oma Min verder. Ziehier het niveau van onze poëzie-kritiek betreffende haar derde, vierde of zesde bundel.

Inmiddels heb ik Kindsbeen gelezen. Een gouden begin van de dag.

Daar werd ik wijzer van.