Hollands Maandblad. Jaargang 1996 (578-589)

[p. 18]

De rukker van Manhattan
door H. Brandt Corstius

Leon de Winter heeft - als ik de acht recensies van zijn laatste boek Zionoco mag geloven - een heel slecht boek geschreven. Dat is vervelend voor de Nederlandse lezers, voor de Bezige Bij, voor Leon de Winter en voor de Nederlandse literatuur. Maar het is - laat ons eerlijk zijn - heerlijk voor de vaderlandse boekbesprekers. Een boek bejubelen is een moeilijke kunst die weinigen verstaan. Een boek genuanceerd bespreken is het gewone werk. Maar een boek de grond in schrijven, kraken, verpletteren, dat is iets waar elke recensent naar uitkijkt. Dat zijn de besprekingen die nog een eeuw na de verschijning



van het inmiddels vergeten boek herdrukt en herlezen worden.

Mijn taak is het om hier acht recensies te recenseren. Ik heb mij bij die acht recensies acht keer erg verbaasd. Twee verbazingen gelden elke recensie afzonderlijk en één verbazing geldt het ottetto als geheel.

De eerste verbazing is dat alle recensenten minstens de helft van hun ruimte gebruiken met een poging het verhaaltje na te vertellen. En dat terwijl ze - bijna - allemaal benadrukken dat het verhaaltje een samenraapsel van onzin en nonsens is. Dat moet ook wel, want ze vertellen alle acht totaal verschillende dingen. Opvallend is dat - bijna - alle recensenten het hebben over ‘een 42-jarige rabbijn’ en over zijn bijnaam: ‘de rukker van Manhattan’. Ik wed dat die twee termen op de flap staan. Overigens is de term ‘rukker’ een raadsel, waar de 42-jarige zich toch met groot succes op beeldschone vrouwen schijnt te gooien (ik heb het boek niet gelezen). Wie de acht keer tien alinea's die de acht recensenten aan de korte navertelling van de inhoud schenken, achter elkaar leest, krijgt een verhaal dat nog bizarrer is dan dat van De Winter. Maar het is duidelijk dat elke recensent ervan uitgaat dat de lezer van zijn recensie geen andere kranten leest.

De tweede verbazing in - bijna - alle recensies is dat na een reeks van gunstige adjectieven ineens een royale greep wordt gedaan in de meest vreselijke bijvoeglijke naamwoorden die onze rijke taal ter beschikking stelt. Eerst lezen we nog: meeslepend, knap gecomponeerd, weldadige ironie, niet zozeer goed als wel knap, bijzonder professioneel geconstrueerd, beter verteerbaar dan zijn vorige boeken, mooi beschreven, werkelijk hilarisch, aandoenlijk, veel plezier aan te beleven. Dat ziet er goed uit. Maar dan komen diezelfde besprekers met karakteristieken als: afgrondelijke kitsch, smakeloos, zo plat als een dubbeltje, even mesjogge als smakeloos, gladjes, gelikt, banaal, goedkoop, akelig, roman die je koud laat, volstrekte afwezigheid van enigerlei vorm van mensenkennis, ongeloofwaardig, potsierlijk, pathetisch, flinterdun, tweedehands, te bezopen voor woorden. Dat klinkt weer minder aardig, maar het komt uit dezelfde pennen die eerder zulke gunstige woorden lieten vallen.

De derde verbazing geldt de relatieve waardering van de acht recensies: hoe serieuzer de krant, hoe serieuzer de schrijver wordt genomen. NRC Handelsblad is een serieuze krant en recensent Hans Goedkoop is een serieus mens. Hij geeft De Winter het hoogste cijfer, laat ons zeggen een 8. Ik kan geen ironie in zijn stuk vinden. Wel maakt hij aan het begin en aan het eind van zijn artikel een voorbehoud. Hij begint met: ‘Wie Zionoco wil waarderen, moet bereid zijn te geloven in de oerscène van het boek.’ Volgt een beschrijving van die scène. In de waarheid van de scène geloof ik geen moment, maar bedoelt Goedkoop misschien dat we in de scène als scène-in-een-boek moeten geloven? Goedkoop eindigt met een soortgelijk voorbehoud: ‘(De lezer) valt binnen in een wereld waar de stoutste dromen waar blijken te zijn en het geluk zomaar in je schoot valt. Als dat de wereld is van God, dan is Zijn naam Walt Disney.’ Ik vind de naam Disney een juiste benaming voor God, maar moet ik daarom Zionoco mooi vinden?

De enige krantenschrijver die een overtuigende karakteristiek van het boek geeft is Willem Kuipers in zijn rubriek isbn in de Volkskrant. Hij noemt het ‘een joods jongensboek’. Hij geeft het boek een 7. In Het Parool geeft Alle Lansu een 6. Na een serie verwensingen waar ik hierboven al

[p. 19]

uit putte, eindigt Lansu tamelijk verrassend met: ‘Dat ik Zionoco desondanks in één ruk heb uitgelezen zegt iets over het onmiskenbare verteltalent van De Winter.’ Verteltalent? Over wat voor een ruk heeft Lansu het? Denkt Lansu dat we vergeten zijn dat hij het net nog had over ‘ronkende resumé's’ en ‘weet slechts bij vlagen ontroering te wekken’? Zijn golvende waardering lijkt op die van Sander van Vlerken in het Eindhovens Dagblad, die eindigt met de wel lovend klinkende maar toch voor de schrijver onprettige conclusie: ‘Zoals het een producent betaamt, levert hij met Zionoco opnieuw een goed te verkopen, gelikt produkt af.’ We komen bij de onvoldoendes.

De negatieve besprekingen zijn interessanter dan de positieve. Twee ervan onderscheiden zich door een tamelijk eigenaardige accentuering van het joodse element. Daphne Meijer bespreekt de roman in het Nieuw Israelitisch Weekblad. Zij heeft kennelijk nog een appeltje met De Winter te schillen. Ze noemt twee eerdere romans waarin de vrouwen ‘niet meer dan wandelend meubilair waren, adembenemend mooie stoten of lelijke wandelende maandverbanden. In Zionoco blijft de hoofdpersoon niet in deze antisemitische puberale vrouwenhaat hangen; Mayer (de hoofdpersoon) is zelfs in staat liefde te voelen voor een joodse vrouw.’ Mevrouw Meijer heeft ook technische kritiek: het moet niet ‘chassieden’ zijn maar ‘chassidiem’ en niet een ‘hervormde’ rabbijn maar een ‘liberale’. In de Volkskrant is recensent Arjan Peters heel wat negatiever dan Kuipers eerder in dezelfde krant was. De kop boven zijn recensie is in de Nederlandse verhoudingen tamelijk eigenaardig: ‘Hoe mesjoggene Sallie goochem werd.’ Maar misschien recenseerde de Volkskrant, toen Romme daar nog de kromstaf zwaaide, de roomse jongensboeken ook onder een kop als ‘Hoe paap Jozef zich in een ouwel verslikte’. Dat waren de cijfers 5 en 4.

De laagste waarderingen zijn van Carel Peeters in Vrij Nederland en Inge van den Blink in, onder andere, het Utrechts Nieuwsblad. Ze vinden het allebei een rotboek. Peeters eindigt met: ‘Wat is er akeliger dan een roman over geilheid en wijsheid die je koud laat?’ en Van den Blink besluit met: ‘Kuifje in Suriname. Rabbijn bij de Indianen. Alcoholist in delirium. Schrijver verstrikt in zijn hersenspinsels.’

Ze zijn het eens - maar wat een verschil in recenseerkunst! Bij Van den Blink voel je dat de waarderende adjectieven uit de eerste helft van het stuk slechts de retorische bedoeling hebben de veroordeling aan het slot nog treffender te maken. Carel Peeters begint zijn stuk met deze alinea, en ik verzoek u om die aandachtig te lezen:

‘Het is, anders dan tegenwoordig wordt gedacht, helemaal geen wet dat een roman met een hoofdpersoon in de gedaante van een slecht mens ook een goede roman is. We worden tegenwoordig wel verondersteld allemaal iets van een driedubbele moordenaar, kaslichter, incestpleger, overspelige en sadist te hebben, en dat is allemaal mooi en aardig, maar zo'n greep uit het echte leven verandert niet zomaar in een echte roman.’

Is Peeters hier het slachtoffer geworden van een serie vreselijke drukfouten? Wat staat daar allemaal? Wie is de tegenwoordige denker die denkt dat een roman met een slecht mens als hoofdpersoon een goede roman is? Wat heeft de tweede zin te maken met de eerste zin? Moet de lezer zich op een lijn zetten met elke hoofdpersoon? Is het werkelijk waar dat ik verondersteld word een moordenaar en een dief te zijn, en is dat ‘mooi en aardig’? En wat heeft de ‘overspelige’ in dat rijtje te maken? Zover ik uit de korte inhouden kan opmaken is de rukker van Manhattan wel overspelig, maar geen kaslichter, verkrachter, et cetera. Waarom is het feit dat wij allemaal moordenaars en dieven zijn een ‘greep uit het echte leven’? En dan noem ik alleen nog de eerste vragen die de openingsalinea van Peeters' stuk bij de lezer oproept.

Peeters weerlegt mijn theorie dat hoe serieuzer de krant is, hoe serieuzer de roman van Leon de Winter wordt genomen. Hoe lang kan een Nederlandse auteur eigenlijk doorgaan flauwekulboeken te schrijven voordat hij niet meer boven aan de pagina in de kwaliteitskranten een ruime bespreking krijgt?

Het is jammer dat Zionoco een mislukte roman is. Maar nog jammerlijker is het dat we de serieuze recensenten van sommige serieuze kranten niet meer au sérieux kunnen nemen.