Hollands Maandblad. Jaargang 1995 (566-577)

(1995)– [tijdschrift] Hollands Maandblad– rechtenstatus



[pagina 13]
...and the Infinite Sadness door Thomas Verbogt 1 Aan boeken kom ik nauwelijks toe. Aangename sociale contacten verflauwen. Televisie kijk ik bijna nooit meer. Ik ben schrijver en dat is mijn beroep, broodschrijver dus, aangenaam. Ik woon in een stad in het oosten van het land en daar ben ik de enige broodschrijver. Ja, Nel Benschop woont er ook, maar ik weet niet zeker of zij broodschrijver is. Ik wil haar ook niet storen met die vraag. (Ineens bedenk ik dat de schrijver van Paulus de Boskabouter ook een stadgenoot is, maar die schrijft, geloof ik, niet meer. Een ex-broodschrijver.) Ik heb een kennis en die kweekt bloemen. Dat is zijn beroep. Niemand noemt hem broodkweker. Het is een vreemd woord, broodschrijver. Het klinkt zo Hollands, zo zuinig, zo zonderling. ‘Wie woont daar, mama?’ ‘Een broodschrijver. Loop maar gauw door. Nee, niet naar binnen kijken!’ Meestal word ik 's ochtends in paniek wakker. Ik ren naar beneden, pak de krant van de deurmat en ga dan met de krant in bed liggen. Een broodschrijver kan zich dat veroorloven. Met de afstandsbediening zet ik het televisie-apparaat in werking, dat in een hoek van de slaapkamer staat. Dit is een merkwaardig gedeelte van de dag. Mijn gedachten zijn al een beetje wakker, maar ik nog niet. Op het nachtkastje ligt bijvoorbeeld een vel papier. Aantekeningen die ik tot diep in de nacht heb zitten maken. Vanavond moet ik immers een lezing houden voor een Vereniging. Het thema is Laatste woorden. Daar ben ik niet zelf op gekomen. De voorzitter van de Vereniging heeft mij die thematiek voorgelegd, lang, lang geleden, toen ik dacht dat de wereld er vandaag heel anders uit zou zien en wel zo anders dat er geen plaats meer zou zijn voor de Vereniging. Ik weet nog wel dat ik vroeg: ‘Waarom ik?’ Het antwoord luidde: ‘U bent toch de hele dag met woorden bezig.’ Ik lees min of meer de krant en aan sommige stukjes begin ik telkens opnieuw. Af en toe dommel ik in om dan weer ineens met een schok wakker te schieten, terwijl ik opgezogen word door een beklemmende vraag. Vandaag is die vraag: ‘Wat moet ik vanavond allemaal vertellen over Laatste woorden?’ Het gebeurt ook wel eens dat de telefoon gaat. Op dat tijdstip van de dag komt er steevast een dringende kwestie aan de orde. Degene die belt begint met: ‘Je denkt er toch wel aan dat je vandaag...’ Een deadline. Ik span me tot het uiterste in net te doen alsof ik aan niets anders denk. En ondertussen gebeurt er in een hoek van de slaapkamer van alles. Met één oog zie ik mensen die verontwaardigd zijn, plannen hebben en van alles kwijt willen. De woordvoerder van de boze politiebonden: ‘Via de media is mij ter ore gekomen dat de minister wel iets in zijn zak heeft zitten.’ Die zin dringt haarscherp tot mij door en ik weet ook dat ik deze woorden de hele dag zal onthouden. Zouden er omstandigheden bestaan waarin dit de laatste woorden van iemand zijn? ‘Via de media is mij ter ore gekomen dat de minister wel iets in zijn zak heeft zitten.’ De rest van wat de woordvoerder te zeggen heeft, ontgaat me, want ik ben even verdwaald in een vederlichte droom. Die duurt een paar tellen en wanneer ik weer naar het scherm kijk, is de politieman verdwenen en is er een andere man aan tafel
[pagina 14]
komen zitten. Bruin pak, boos. Hij deelt mee namens een platform van middenstanders te spreken. Ik denk aan een brief die ik gisteren ontvangen heb. Uit een Zuidamerikaans land. Van iemand die ziek is en die ik waarschijnlijk nooit meer zal zien. Ik wil over haar schrijven voordat ik haar terugschrijf. Waar is ze nu? Wat doet ze? Ik weet niet eens hoe laat het is, daar waar ze woont. Vroeger schreef ze wel eens gedichten. Slaapt ze? Of kan dat niet meer? Ik vind dat ik aan het werk moet, zet het toestel uit en schuif de gordijnen open. Een ochtend uit duizenden, probeer ik te denken. Ik loop naar mijn werkkamer en begin aan een column voor de krant. Over die column mag ik ongeveer een uur doen, want vanochtend moet ik ook nog een bibliotheek op een scholengemeenschap in mijn woonplaats openen. ‘Waarom ik?’ vroeg ik toen mij dat gevraagd werd. ‘Jij bent schrijver,’ antwoordde de leraar Nederlands. ‘O ja,’ zei ik, maar toch vroeg ik nog een keer: ‘Waarom ik?’ De leraar Nederlands begon te lachen: ‘Jij lijkt ons wel een geschikt figuur.’ Een geschikt figuur. Als broodschrijver ben ik dol op complimenten. ‘Ik kom,’ zei ik. ‘Wat kost het?’ vroeg de leraar Nederlands. ‘Ja, wat kost het?’ dacht ik hardop. ‘Jij moet er per slot van rekening van leven,’ moedigde de leraar Nederlands aan. ‘Nou, niet van het openen van bibliotheken.’ (Broodopener, dacht ik. Broodschrijvershumor. De stemming zat er goed in.) ‘Doe maar wat.’ Dat laatste kon ik alleen maar zeggen omdat ik veronderstelde dat de wereld er op de dag van de opening heel anders uit zou zien en wel zo anders dat niemand het meer over leerplicht had en alle schoolgebouwen ingericht waren als centra waar iedereen onder deskundige leiding mocht nadenken over een nieuwe, fantastische tijd.
2 De directeur van de school leidt me in. Hij prijst me en noemt me de bekendste schrijver van de stad. Dat streelt me, maar tot mijn spijt moet ik die woorden voor mezelf onmiddellijk relativeren, want behalve Nel Benschop treedt er in deze stad niemand als schrijver in de openbaarheid. Hij eindigt zijn inleiding met: ‘Het woord is nu aan de heer Van de Borg.’ ‘Verbogt!’ corrigeert de leraar Nederlands die me gevraagd heeft. De directeur lacht en ik ook. ‘Als we maar weten wie we bedoelen,’ zeg ik. Dat is mijn dagtaak. ‘Zo is het!’ roept de directeur. Ik doe een minuut of tien over mijn toespraak. Ik (geschikt figuur) heb wel eens vaker een bibliotheek geopend en hoop dat er in mijn gehoor niet iemand is die daarbij was. Na afloop krijg ik van de directeur een grote doos. Daarin zitten drie flessen: rode wijn, witte wijn, jonge jenever. Ik zeg dat ik daar wel raad mee weet. De directeur lacht en ik ook. Ze zijn ook allemaal hetzelfde, die broodschrijvers! Ik verlang ontzettend naar huis en wanneer ik daar ben, vind ik op tafel een briefje van de buurvrouw. Ah, dat zullen de nummers zijn die vanmiddag tijdens de playback-show ten gehore worden gebracht. Om die informatie heb ik gevraagd. Het zit namelijk zo: twee maanden geleden belde de buurvrouw aan om te vertellen dat ze een playback-show had georganiseerd. Ze is actief in de wijkvereniging. Ik niet, want daar heb ik geen tijd voor. ‘Zo,’ zei ik.
[pagina 15]
‘Voor de jeugd,’ vervolgde ze. Ik was meteen opgelucht, want ik was al bang dat ze een playback-show voor volwassenen had georganiseerd en mij nu kwam vragen of ik mee wilde doen, omdat er zich te weinig mensen hadden aangemeld. Uiteraard wilde ik dat niet, maar het betreft hier een buurvrouw aan wie ik moeilijk iets kan weigeren. (Wat playback je als broodschrijver? Het busje komt zo?) ‘We hebben een voorzitter voor de jury nodig,’ zei de buurvrouw. ‘Goed idee,’ zei ik. ‘Je moet de zaken grondig aanpakken.’ ‘En we hadden aan jou gedacht.’ ‘Waarom ik?’ vroeg ik. ‘Omdat je een prominente wijkbewoner bent.’ ‘Doe ik.’ ‘Hartstikke leuk.’ Ik wist zeker: tegen die tijd zijn playback-shows verboden. Ik vroeg haar of ze me wilde doorgeven welke nummers er geplaybackt zouden worden, dan kon ik me een beetje voorbereiden. Terwijl ik die vraag stelde, had ik mezelf het liefst een vuistslag toegediend. Op het briefje dat op tafel ligt, staat echter heel iets anders. De playback-show zou worden gehouden in de recreatieruimte vlak in de buurt. Nu is het met de gebeurtenissen in een bejaardenhuis net als met het Nederlands voetbalelftal: er is geen peil op te trekken. En inderdaad, er was iemand gestorven en de begrafenisplechtigheid zou zich voor een belangrijk deel in de recreatieruimte voltrekken. De playback-show was dus afgelast. Begrijpelijk, een playback-show laat zich niet met een begrafenisplechtigheid verenigen, hoewel ik intuïtief ook wel ergens in de verte een overeenkomst voel.
[pagina 16]
Ik ben dus vanmiddag vrij. Als broodschrijver ben je dan heel erg gelukkig. Ik kan nu tenminste rustig nadenken over wat ik vanavond allemaal kan vertellen aangaande Laatste woorden. En misschien is er ook nog tijd voor het verhaal dat ik wil en moet schrijven.
3 Na afloop van de lezing over Laatste woorden mogen er van de voorzitter van de Vereniging vragen gesteld worden. Mijn tekst ligt op een roestige muziekstandaard. Ik heb niet gesproken over de laatste woorden van iemand die stervende is. Ik had daar niets over kunnen bedenken. Ik heb verteld over een meisje naast wie ik lang geleden wakker was geworden, tot mijn schrik, want ik wist niet wie ze was. De avond daarvoor had ik met twee broodschrijvers zitten drinken. Het enige wat ik mij herinnerde was, dat ik tegen de taxichauffeur zei: ‘Chauffeur, ik weet niet meer waar ik woon.’ De taxichauffeur: ‘Maar ik wel, meneer Verbogt.’ Ik zag erg op tegen de eerste uren van de dag en besloot haar wakker te maken met de smoes dat ik een dringende afspraak had. Natuurlijk had ze best mogen blijven liggen, maar ik had liever geen vreemde in mijn huis. Morrend kwam ze overeind en morrend kleedde ze zich aan. Toen ik de deur voor haar opende, zei ze: ‘Een beetje ontbijt klaarmaken kun je dus ook al niet.’ Dat waren haar laatste woorden en vervolgens verdween ze in de ochtendmist. Ik heb haar nooit meer teruggezien en heb daar geen spijt van, maar haar laatste woorden heb ik altijd onthouden: ‘Een beetje ontbijt klaarmaken kun je dus ook al niet.’ Ik heb de Vereniging verteld dat ik daar veel van geleerd heb. Ik denk veel aan die woorden, vooral als ik misschien te veel wil of verwacht: kalm aan, jongen, eerst maar een beetje ontbijt leren klaarmaken. Toen kwam ik alsnog even bij de dood terecht. Omdat ik, aldus de voorzitter, de hele dag met woorden bezig was, dacht ik ook vaak aan de laatste. Ik heb al heel wat laatste woorden geformuleerd, maar ik vind nooit dat ze kúnnen, omdat ze te pretentieus klinken of juist te terloops. Ik kan me op dat uiteindelijke moment natuurlijk niet onophoudelijk zitten verbeteren. Dat is heel naar voor mijn toekomstige nabestaanden. Ik hoor ze al mopperen: ‘Is het nu eindelijk gebeurd?’ ‘Nee, hij heeft weer nieuwe laatste woorden bedacht.’ ‘Wat zegt hij nu weer.’ ‘Maak alles maar op.’ Misschien moet ik gewoon zeggen: ‘Ik ga eerst maar eens leren een beetje ontbijt klaar te maken.’ Dat zegt veel over alles wat ik in mijn leven gewild heb, al die ambities, al die praatjes, al die plannen, al die roekeloze bekentenissen, al dat heilloze gepieker. Nee: ‘Ik ga eerst maar eens leren een beetje ontbijt klaar te maken.’ De leden van de Vereniging, ik denk een stuk of veertig, keken me voortdurend aan alsof ze water zagen branden. ‘Misschien zijn er nog vragen,’ zegt de voorzitter. Ik kijk naar de hoge ramen. Het lijkt wel alsof de regen tegen de ruiten kleeft. ‘Heeft niemand een vraag?’ vraagt de voorzitter. Ik schiet maar te hulp: ‘Ik wil anders wel iets voorlezen. Ik heb mijn laatste boek bij me.’ Een mevrouw staat op. Haar kapsel is uit haar schedel gexplodeerd. Ze draagt kolossale oorhangers. ‘Kunt u van uw werk leven?’ vraagt ze. ‘Ja,’ antwoord ik schor.
[pagina 17]
Ze heeft nog een vraag: ‘Bestaat er onder schrijvers veel animositeit?’ ‘Wat zegt u?’ ‘Bestaat er onder schrijvers veel animositeit.’ ‘Ik geloof het niet. Ik heb er in ieder geval geen last van.’ (Eerst maar eens leren een beetje ontbijt klaar te maken.) De voorzitter beëindigt de avond en dankt de vrijwilligers die voor de koffie gezorgd hebben.
4 Thuis pak ik uit de koelkast de fles jenever die ik van de directeur van de scholengemeenschap heb gekregen. Ik schuif de nieuwe cd van de Smashing Pumpkins in de cd-speler en draai de volumeknop op volle kracht. Ik denk aan mijn vriendin in de verte van Zuid-Amerika. Zij ligt wakker, ik ook. Ik spreek haar naam uit. Er komt iemand de kamer binnen. Ik heb haar verzonnen. Met mijn wijsvinger schrijf ik haar naam in de duisternis. Ze loopt door de eerste alinea. Ze kleedt zich aan, kijkt in de spiegel en haalt haar schouders op. Het is het begin van een nieuwe dag. Ze moet iets zeggen. Niemand hoort dat, maar ze moet iets zeggen. En dan komt een nieuw verhaal op gang. Ik weet dat het verhaal wel zal lukken. Het einde weet ik. Zo ziet de broodschrijver zichzelf liggen: op de bank, de fles jenever, de wijsvinger die bewegingen maakt, de snoeiharde muziek, de kalme duisternis van de kamer, de vrouw die de dingen doet die hij wil en die hij niet kan tegenhouden. En wat hij die dag gedaan heeft, is al bijna vergeten. Hij doet het met zijn gedachten. Daarmee verdient hij zijn leven.