Hollands Maandblad. Jaargang 1995 (566-577)

[p. 31]

De daverdreun
door Maarten 't Hart

Wat muziek betreft, ziet mijn wereld er overzichtelijk uit. Voor mij bestaat maar één soort muziek, namelijk datgene wat anderen klassieke muziek plegen te noemen. Al het andere, jazz, blues, reggae, country-music, pop, musical beschouw ik als gedegenereerde rommel. Natuurlijk is dat een levensgroot vooroordeel, maar hoor ik een enkele keer iets wat afkomstig is uit het rijk der duisternis van die gedegenereerde rommel, dan weet ik nog zekerder dan voorheen dat het doodzonde van de tijd is om er ook maar één minuut aandacht aan te verspillen.

Maar dadelijk rijst daarbij dan de vraag hoe het mogelijk kan zijn dat anderen, sterker: miljoenen anderen, plezier kunnen beleven - en dat is misschien zelfs een understatement - aan iets dat volgens mij even platvloers als inferieur is: de popmuziek.

Het is niet eenvoudig, zelfs voor iemand als ik, woonachtig in een vrijstaand huis en gespeend van nageslacht, om het verschijnsel popmuziek totaal te negeren. Popmuziek lijkt nog het meest op datgene wat naast popmuziek ook regelmatig bijdraagt aan de derving van levensvreugde: het verschijnsel roken. Ook dat valt niet totaal te negeren, al heb ik gelukkig mijn leven nu wel zodanig weten in te richten dat ik er nog maar nauwelijks mee geconfronteerd word. Dankzij het feit dat ik aan de universiteit ben wegbezuinigd hoef ik geen blauw van de rook staande vakgroepsvergaderingen meer bij te wonen, en al jaren volg ik, onder protest overigens van Hanneke, de politiek dat rokende vrienden niet meer worden uitgenodigd. Sterker: zij worden simpelweg afgevoerd van de lijst van vrienden.

Toch kun je niet helemaal rookloos door het leven gaan. Vroeg of laat ruik je weer die messcherpe geur van sigaretterook. In een trein, in een warenhuis, op een perron, in een trappenhuis, in een lift. Hetzelfde geldt ook voor popmuziek. Je wordt ermee geconfronteerd omdat één of ander aanvallig meisje, voorzien van een walkman, in de trein tegenover je zit. En dan hoor je goddank niet de volledige lengte en breedte van het verbijsterende gekrijs dat popmuziek heet, maar van de dreunende, denderende bas ervan mag je meegenieten, of je wil of niet.

Of er is, overigens maar heel zelden, een feestje, bij mijn buren die een manege beheren en hemelsbreed op tweehonderd meter afstand wonen. Dan klinkt op een zachte zomeravond de welbekende daverdreun door de lucht en moet je je opsluiten achter je dubbele ramen, en minstens Poème de l'Extase van Scriabin opzetten om die daverdreun niet te hoeven horen. Zelfs kan het gebeuren, in de zogenaamde Kaagweek te Warmond, dat vanuit het dorp, toch ruim anderhalve kilometer van mijn huis gelegen, op milde zomeravonden een woest gebonk opklinkt als van reuzen die boomstammen tegen metalen deuren smijten.

Zoveel is wel zeker: ik moge dan hoogst onverdraagzaam en sterk bevooroordeeld zijn ten aanzien van de daverdreun, maar ik zou het toch nooit in mijn hoofd halen, of zelfs kunnen halen, om mijn grote liefdes, Bach, Mozart, Schubert, Brahms, Schumann, Bruckner, Verdi, Wagner en al die anderen zo hard via mijn geluidsinstallatie door mijn openstaande ramen naar buiten te laten schallen dat dorpsgenoten er op anderhalve kilometer afstand van mee kunnen genieten. Mij dunkt dat een muzieksoort die elke vorm en mate van wellevendheid, elke vorm van beschaving, elke vorm van besef dat zij anderen wel eens tot last zou kunnen zijn, al bij voorbaat in de kiem lijkt te smoren, alleen al daarom aangemerkt kan worden als barbarij.

Opmerkelijk is dat ik veel van mijn lezers, en vooral mijn lezeressen, blijkbaar verdriet doe als ik mijn hoofdpersonen en passant in mijn romans en verhalen hun afkeer laat belijden van popmuziek. Van heinde en verre worden mij namelijk bandjes toegestuurd door, meestal, lezeressen die mij in dit opzicht graag zouden bekeren. Of zij overhandigen mij die bandjes tijdens signeersessies. Soms voegen zij hele cursussen bij, handleidingen voor de ‘verstokte pophater’ zoals één van hen, Charlotte geheten, mij betitelde. In die cursussen en handleidingen wordt dan vaak uitgelegd dat je vele soorten popmuziek hebt, dat er ook zachte, innige popmuziek bestaat, dat ik

[p. 32]

op de teksten moet letten, ‘want die teksten zijn vaak héél poëtisch’ zoals een Anneke mij schreef, en dat ik mij toch vooral ‘open’ moet stellen. Vaak zijn die handleidingen en cursussen tamelijk vertederend, en nog vertederender zijn doorgaans die bandjes. Meestal staat er eerst een lieftallig liedje op, en worden pas gaandeweg, om mij toch vooral niet af te schrikken, de decibellen opgevoerd, en worden mij, zoals uit de begeleide schrijvens blijkt, de ergste uitwassen zoals Heavy Metal en de Red Hot Chili Peppers bespaard.

Hoewel ik geneigd ben om die mij ongevraagd toegestuurde bandjes meteen te gebruiken om daar de strijkkwartetten van Reger of de symfonieën van Roy Harris op te zetten, vind ik dat ik zoveel egards dien te hebben ten opzichte van die lezeressen die de moeite namen om zo'n cursus voor mij samen te stellen, dat ik zo'n bandje althans ten minste eenmaal hoor af te luisteren. Tenslotte kan ik mijn geluidsinstallatie daarbij zo zacht mogelijk zetten, en de allergrootste verschrikkingen kan ik eventueel snel doorspoelen. Dientengevolge heb ik de afgelopen jaren toch nog een aselecte steekproef uit de wereld van de daverdreun vluchtig beluisterd. Daarbij zijn mij een paar dingen opgevallen.

In de eerste plaats zijn al die nummers opvallend kort. Een stukje popmuziek dat langer duurt dan een paar minuten, ik geloof niet dat het op één van die aan mij toegestuurde bandjes te vinden is geweest. Het kan natuurlijk zijn dat men mij langere nummers niet heeft willen aandoen, maar het komt mij toch voor dat de inventiviteit van de componerende popmusici bepaald gering moet worden geacht. Want niet alleen zijn die nummers opvallend kort, maar ze bestaan doorgaans uit niet veel meer dan onveranderde herhalingen van een vrij simpele melodische inval die al dadelijk aan het begin aan de luisteraar wordt opgedrongen. Twintig keer hetzelfde binnen drie minuten is bepaald geen uitzondering. Dat is toch waarachtig van een welhaast onvoorstelbare primitiviteit. Een enkele keer zijn die melodische invallen overigens best aardig, of soms zelfs heel leuk, maar er wordt nooit iets mee gedaan. Ze worden niet gevarieerd, ze worden niet doorgewerkt, ze worden niet bij herhaling anders geharmoniseerd, er wordt zelden gemoduleerd. Ze worden alleen maar domweg herhaald, herhaald, en nog eens herhaald, zoals dat ook in de begintijd van het lied het geval was bij iemand als Zumsteeg.

In de tweede plaats zijn haast al die nummers tonaal. Eenvoudige drieklanken, simpele, meestal kleine intervallen, een octaafsprong of none is een zeldzaamheid. De melodieën, voorzover er tenminste van melodievorming sprake is, zijn van opmerkelijke eenvoud. Veel toonherhalingen, weinig onverwachte intervalsprongen, zelden een uitwijking naar een andere toonsoort, simpele pentatoniek. Het is alsof de muziek weer bij het begin beginnen moet, alsof die hele ontwikkeling van de westerse muziek voor niets is geweest, en alles weer moet worden overgedaan.

In de derde plaats is er in harmonisch opzicht doorgaans totaal niets te beleven aan de popmuziek die mij werd toegestuurd. Of dat lag aan de aselecte steekproef of kenmerkend is voor alle popmuziek heb ik proberen na te gaan door mijzelf een paar maal te trakteren op de megatop vijftig. Ook daarbij echter niets, totaal niets wat in harmonisch opzicht ook maar één maat lang de moeite waard leek. En van al die nummers van de top vijftig was er toch eigenlijk maar één dat er althans in melodisch opzicht enigszins uitsprong, Back for good van de groep Take That. Maar ook daarbij niets dan mechanische herhaling van het uitgangsgegeven, en ook hier weer harmonisaties die even voor de hand liggend waren als ouderwets en clichématig. Het kan natuurlijk zijn dat je die interessante harmonisaties eenvoudigweg niet hoort omdat de oorverdovende eigenschappen van de muziek dat in de weg staat, maar ik vrees dat er in harmonisch opzicht aan de popmuziek bitter weinig te beleven valt. Nee, dan is de jazzmuziek, al heb ik ook daar - wat ben ik toch beperkt - geen enkele affiniteit mee, toch nog heel wat interessanter. Daar in ieder geval gedurfde, opmerkelijke harmonieën, maar in de popmuziek verkeert men wat de harmonieleer betreft nog in het tijdperk vóór 1650.

In de vierde plaats is opmerkelijk dat popmuziek altijd vocale muziek lijkt te zijn. En altijd van ‘een groep’. Er wordt bij elk nummer altijd gezongen. En nog opmerkelijker is dat die ene doorgaans krijsende zangstem gesteund wordt door een groepje zangers op de achtergrond, die, zo heb ik mij laten vertellen, de back vocals genoemd worden. Dat groepje zangers maakt, als de muziek op het podium weerklinkt, ook allerlei bewegingen. Overigens heeft het menselijk lichaam in dit opzicht maar een beperkt aantal mogelijkheden en die bewegingen, doorgaans

[p. 33]

ontleend aan de paringsrituelen van soepel gespierde slangachtigen, zijn dan ook verbluffend voorspelbaar en lijken meestal afkomstig uit de gouden tijd van de hoela hoep, waarbij men de hoela hoep zelf gemakshalve maar achterwege heeft gelaten. Er wordt voorts nogal druk gevreeën met de microfoons, kennelijk om de armzaligheid van datgene wat de back vocals naar voren mogen brengen, te verbloemen, en in het algemeen is het zo dat al dat gedans en gespring, zeer bevorderlijk is om de aandacht af te leiden van de muziek zelf, die nu eenmaal zo verbazingwekkend armzalig is dat zij niet verdraagt dat men daar al zijn aandacht aan schenkt.

Het is overigens eigenaardig dat van de tientallen mogelijkheden om muziek te maken in de popmuziek alleen die trouvaille ingang heeft gevonden: een groep, doorgaans bestaande uit één zanger, begeleid door een bandje, toegerust met een elektronische ritmesectie, en bijgestaan door back vocals. Ook in de klassieke muziek komen stukken voor waarbij zangers worden bijgestaan door back vocals, denk maar aan Casta Diva uit Norma van Bellini, aan het Laudate Dominum uit de Vesperae Solennes de Confessore van Mozart, aan het slot van het Requiem van Verdi, aan het Stabat Mater Van Rossini, want elke componist weet hoe ongelofelijk mooi het kan zijn om één zangstem, bij voorkeur een sopraan, te combineren met een koor dat pianissimo zingt. Maar juist omdat het effect daarvan zo fantastisch kan zijn, ga je daar zuinig mee om, ben je wel zo verstandig om niet bij elke compositie gebruik te maken van deze trouvaille. En wat doen ze nu in de popmuziek? Nooit wat anders. Altijd één zangstem en back vocals. Alsof je van alle mogelijkheden om voedsel en drank tot je te nemen je beperkt tot champagne en kaviaar. Ja, maar dan worden zelfs champagne en kaviaar stomvervelend.

Wat, in de vijfde plaats, op de wel meest schrijnende wijze duidelijk maakt hoe onvoorstelbaar primitief popmuziek is, leert ons de walkman. Die walkman immers, op de oren van treinreizigsters, geeft het gekrijs van zanger of zangeres en de begeleidende neukgeluiden van de back vocals alleen maar door aan de oren van degeen die hem op heeft staan, maar de laagste tonen van de ritmesectie vinden hun weg zelfs naar belendende coupés. En hoe onbedaarlijk voorspelbaar blijkt toch altijd weer dat eentonige gebonk te zijn dat kennelijk onvermijdelijk moet dienen als begeleiding van al dat geschreeuw en gebrul dat in de wereld van de pop voor zang doorgaat. Zo er al sprake is van melodische inventie, zo er een enkele keer al aardig gezongen wordt, zo er hier of daar nog wel eens een aardige doorgaansnoot te beluisteren valt, dan wordt toch alles altijd onverkort bedorven door die voorspelbare, daverende, bonkende begeleidingsfiguren die elke gedifferentieerde ritmiek al bij voorbaat in de kiem smoren. Het zijn met name die begeleidingsfiguren die door muren heendringen, of op zomeravonden vele kilometers weten af te leggen, die de popmuziek voor degenen die er niet van houden tot zulk een zware beproeving maken. Het zijn de begeleidingsfiguren die eerst in hun volle omvang de grote hoogten der onverdraagzaamheid van de popliefhebbers openbaren.

Dan nog, ten slotte, een woord over de teksten. Hier heb ik uiteraard geen systematische studie van gemaakt. Ook hier geldt dat ik alleen maar kan oordelen over datgene wat mij toevalligerwijze onder ogen is gekomen. Maar dat valt me dan ook niet mee. Die teksten handelen onveranderlijk over liefde, en liefdesverlies, liefdesverdriet, en liefdesverlangen. Nu, daar is op zichzelf niets tegen, maar beperkt is het wel. Je kunt in ieder geval onmogelijk aan de kwaliteit van de teksten een argument ten gunste van popmuziek ontlenen.

Er is waarachtig één popnummer dat ik erg mooi vind, A whiter shade of pale van de groep Procol Harum. De tekst is weliswaar onbegrijpelijk, maar de muziek is groots. Die muziek is dan ook een originele bewerking van de inleidende sinfonia van cantate 156 van Bach.