Hollands Maandblad. Jaargang 1993 (542-553)

[p. 38]

Het licht in de badkamer
Gerard van Emmerik

Natuurlijk miste ik hem. Ik miste het koffiezetten, ons zwijgen, 's avonds, voordat ik naar huis ging en even zijn hand vasthield, de wijze ook waarop zijn ogen me ontweken wanneer ik zijn magere, bezwete borst depte...

Maar ik moest er weer bovenop komen, zo snel mogelijk en - uiteraard - op eigen kracht. Eerst en vooral verdiende ik een beetje troost. Straks, na afloop van de begrafenis, zou ik de tram nemen. Of ik er fout aan deed, kon me niet schelen, ik nam de tram, rechtstreeks naar het station...

Mijn behabandje knelde, mijn voeten brandden in te nauw gepunte pumps. Ik probeerde me te concentreren op het deksel van de kist. Met gelijkmatige schokjes zonk meneer Eberleins broze lichaam weg in de kuil...

In mijn hoofd bleef het een wirwar. Hoe sterk ik ook moeite deed aan Eberlein te denken, voortdurend doken zonder samenhang herinneringen op, hoe er vanochtend een patatbakje in mijn brievenbus lag, ernaast een klein papieren servetje met rode veeg. (Tomatenketchup? Of misschien lippenstift, een weloverwogen signaal van een knappe vrouw met lange, slanke handen?) Een janboel van herinneringen... Een nacht, minstens vijf jaar geleden, hoe ik mezelf op een feestje van een bekakte medestudente een uurlang op het toilet had opgesloten en de bladen van een verjaardagskalender zonder precies te weten waarom één voor één in smalle reepjes scheurde en doorspoelde.

Dan, in een flits, de gemoedelijk ogende Surinaamse, die me vorige week in de wachtkamer van de sociale dienst een tijdje glimlachend had zitten aanstaren alvorens te mompelen: ‘Oppassen dat je niet dikker wordt, meid. Straks denken ze: die heeft eten zat. Die heeft geen uitkering nodig...’

De plechtigheid was zo'n beetje voorbij. Naast me snoot een bleke vrouw, een dame eigenlijk, behoedzaam haar neus. Ze zag er uit als een jonger zusje (eendere spitse kin, dezelfde geprononceerde Eberlein-jukbeenderen). De wind kreeg vat op de kleine hoopjes loodgrijze aarde aan weerszijden van de kuil. In weerwil van mijn onmogelijke hakken deed ik haastig een stap achterwaarts, volstrekte waanzin waarschijnlijk, amper een maand geleden had ik gegniffeld om een brief die Eberlein voorlas uit Het Parool, waarin een man van wie me om de een of andere reden de naam is bijgebleven, Hendriksma, M. Hendriksma, waarschuwde voor het gevaar dat grond die pus bevat, slijm, metalen uit kiezen en opgelapte heupen, opleverde voor de omliggende volkstuintjes. Meneer Eberlein had me zonder een spoor van woede gevraagd de man op te zoeken in de gids. Ik had juist zijn beddegoed verschoond, zijn ledikant glansde in het late namiddaglicht, hij droeg zijn nieuwe, bespottelijk dure zijden pyjama, de stemming was heel plezierig, tot hij mij de telefoongids liet halen en met een verbeten gezicht een nummer begon te draaien. Eberlein was op het eind van zijn leven geen gemakkelijk mens. Hij drukte me de hoorn in de hand. Een zachte stem sprak: ‘Met Hendriksma...’

‘Zeg wat, Ties...’ siste Eberlein vanuit zijn bed. ‘Vooruit. Scheld die proleet met zijn volkstuintje de huid vol. Zeg hem dat...’ Hij likte onophoudelijk zijn paarse lippen.

Ik deed mijn best iets te bedenken. Een scheldwoord, een grap. Dat moest toch niet al te moeilijk zijn... Zeker niet voor een varkensmeisje van 113 kilo met bril (mijn ogen verdragen vanwege een tekort aan traanvocht geen contactlenzen).

Ik haalde diep adem. Slikte. Vervolgens legde ik neer.

Waarop Eberlein kalm zijn smalle, breekbare schedel schudde en mompelde: ‘Doet er niet toe. Wie weet, Ties, wie weet, misschien heeft hij gelijk...’

Ik heb hem ontmoet in Castrato. Een bandeloze boel daar, dat wel, voortdurend moest je er op bedacht zijn niet uit te glijden over glibberige condooms die rondslingerden in de talloze schemerige hoekjes, maar op de een of andere manier keek niemand er afkeurend wanneer ik er naar binnen sjokte. (Ooit verzuchtte de kleine, donkerharige portier van een jeugdhotel in Dublin bij mijn entree iets te luid tegen twee beeldschone meisjes aan de balie: ‘Look... It's moving... Oh my God, it's coming near...’)

[p. 39]

In Castrato durfde ik te dansen, zelfs als ik onverwacht mijn hoofd opzij draaide, zat er geen mens te grinniken. En aan de bar werd popcorn geserveerd, onbeperkt en voor nop. Op een van die avonden, toen ik me weer eens op een schaal wierp en na een paar minuten proppen tot rust kwam, vroeg een temerige stem: ‘Nog een bak, meisje?’ Eberlein. Grijs pluishaar, een melancholieke mond.

Zeven maanden liet hij me delen in zijn misère. Met zijn boodschappenlijstje in mijn mollige hand liep ik elke reformwinkel in de stad af. Citrusvruchten moesten per se worden betrokken van een stoffige winkel in Zuid, kruiden en levenselixers van een biodynamisch zaakje in Oost, dat gedreven werd door een zwijgzame, sjofele man met kleine, bikkelharde ogen.

Ik zette Eberleins knopen aan - hij kende perioden van grote, nietsontziende drift - schrobde zijn aanrecht, verschoonde na elk ongelukje zijn lakens, hield hem gezelschap in allerhande wachtkamers met ontluisterend smalle zitjes in identiek gifgroen plastic.

De kennissen van Eberlein omhelsden elkaar en gingen in nog kleinere groepjes op weg naar de uitgang.

Haast onmerkbaar werd er een hand op mijn schouder gelegd. Hoewel de vingers hun greep verstevigden, bleef ik strak voor me uit staren. Pas toen twee in bruine overalls gehulde doodgravers aarde in het gat begonnen te scheppen, draaide ik me om. Een magere, circa zestigjarige man met dun, hennakleurig haar knikte me toe. ‘Hallo, dag Tiesje,’ mompelde hij en kreeg een hoestbui.

Ik deed een vergeefse poging de gejaagde blik en de ingevallen wangen in een scenario te plaatsen waarin Eberlein of ikzelf een rol had gespeeld.

‘Godnogaantoe,’ zuchtte de man toen hij was uitgekucht. Nauwgezet vouwde hij zijn zakdoek dicht en borg hem op in een veel te jeugdige trenchcoat van wit katoen met banen fel geel. Hij maakte geen aanstalten een gesprek te beginnen. Uit zijn jas diepte hij een vijl op.

‘Ja...’ mompelde ik, ‘ik ga ook maar...’

‘Moet dat echt, Ties?’ vroeg de man zonder op te kijken. Vol toewijding begon hij zijn nagelriemen bij te werken. ‘Ik had je juist willen vragen iets met me te gaan drinken...’

‘Kennen wij elkaar?’

De man glimlachte zwakjes. Hij gaf me een vochtige hand. ‘Karl.’

Ik knikte maar zo'n beetje. Vaag herinnerde ik me iets over een ‘Karl’ met wie Eberlein sporadisch telefoneerde en met wie hij volgens eigen zeggen in een ver verleden

[p. 40]

drie jaren van hoofdpijn had gedeeld.

Karl knipoogde. ‘Eberlein had het vaak over je. Niets dan goeds, uiteraard... Jaja, met jou had hij het getroffen. Mijn buddy's...’ Hij sloeg zijn ogen wanhopig ten hemel. ‘Drie heb ik er gehad. Nieuwsgierige, leeghoofdige nietsnutten. Hoewel de laatste meeviel. Niet zo'n vreselijke relnicht. Hij is ziek geworden en...’

‘Het spijt me,’ onderbrak ik hem, ‘ik moet de tram halen.’

En weg was ik.

Bij de poort van de begraafplaats trok ik mijn regenjas aan (buitengewoon onhandig, ik zag hoe Karl me met wat op een grijns leek, aanstaarde). De wind draaide en voerde vanuit het westen het geraas en de stank met zich mee van de ringweg.

‘Maak plaats, maak plaats’ zong iemand zachtjes in mijn oor. Karl wurmde zich op de kwart plaats naast me. De tram zette zich in beweging

‘Arme Eberlein... Hij moet vast erg eenzaam zijn geweest. Op het eind bedoel ik,’ mompelde hij. ‘Jaja, altijd hetzelfde liedje. Ze worden ziek, vereenzamen...’

‘Er kwam inderdaad zelden bezoek,’ zei ik afgemeten.

‘Weet je,’ antwoordde hij met een eigenaardig lachje, ‘toen Eberlein op een dag belde om me het grote nieuws te vertellen, was ik voornemens binnen een kwartier op zijn stoep te staan. Op weg erheen ben ik twee haltes eerder uitgestapt om een bosje bloemen te plukken in het plantsoen bij het Weteringcircuit... Het gazon daar was een gele deken van dotterbloemen, krankzinnig niet, die rododendrons bijvoorbeeld, ze zijn er op sterven na dood, het water stinkt naar rottende vis, en toch overal die prachtige gele bloemen. Enfin, ik plukte een reusachtige bos... Ken je die plek?’

Ik schudde mijn hoofd.

‘Toen Eberlein het zich nog kon veroorloven, kwam hij er regelmatig. Met name 's nachts. Er groeien daar ook andere bloemen, als je begrijpt wat ik bedoel...’

‘Ik begrijp het,’ mompelde ik, me de boekjes herinnerend in de Albert Heyn-tas onder Eberleins bed waarop ik stuitte toen ik zijn slaapkamer opruimde. Blote worstelaars met penissen groot als leverworsten.

‘En wat gebeurde er toen?’ vroeg ik.

‘Toen...’ aarzelde Karl, ‘toen ben ik weer in de tram gestapt en terug naar huis gereden.’ Haastig vervolgde hij: ‘Ik vrees dat zijn telefoontje gewoon niet zo gelegen kwam. Juist rond die tijd kreeg ik het vermoeden zelf ook tot de uitverkorenen te zijn gaan behoren.’ Hij zuchtte. ‘Misschien is het van weinig belang, maar toch vraag ik me voortdurend af aan wie ik mijn almaar slankere corps te danken heb.’ Hij giechelde. ‘Kun je je voorstellen dat ik tot voor kort 85 kilo woog? Ik was een rond tonnetje...’

Hij bleef me glimlachend aanstaren. Ik wist dat hij op dit moment ‘zoals jij’ dacht.

Kalm tuurde ik door de beregende tramruit naar buiten.

Vanaf nu moest ik mijn dagen anders inkleden. Ik had weer zeeën van tijd om te piekeren, en niet over de problemen van een ander. Straks, na mijn uitje naar het station, brak onherroepelijk het moment aan dat ik naar huis moest. Mijn badkamer bevat een levensgroot probleem: de vierwandige spiegel van lange vellen dik aluminiumfolie waarmee ik de wanden op aanraden van een diëtiste heb beplakt. Als ik het licht durf aandoen, zie ik iets onsmakelijks. Van alle kanten.

Zeeën van vrije tijd.

Ik heb acht maanden op een theaterschool gewerkt als administratrice. Mijn voornaamste taak: talentloze danseresjes in spe te hulp schieten bij het fotokopiëren. Zonder te kloppen fladderden ze het kantoor binnen, zweefden gewichtig om mij heen, hun zwaarlijvige bron van hartelijkheid. Neuriënd raadpleegde ik tabellen, vulde aanvraagformulieren in voor een beurs, soms maakte er een om vijf minuten voor vijf haar entree, pas de problème, thuis zou ik toch maar voor de spiegel staan of mijn tijd verdoen met het bekijken van dieetrubrieken in suffe damesblaadjes. Grapjes makend sloeg ik de boeken erop na, hielp en passant met het sluiten van een onwillige rits, ik deed, kortom, mijn werk naar behoren.

De danseresjes hadden behalve een soort neerbuigende onverschilligheid nog een ander ding gemeen: hun gewicht.

Die zonnige namiddag, waarop ik met onmiddellijke ingang mijn ontslag kreeg, sloeg ik een ranke mimespeelster, die niet eens zo onbeleefd om een kopje kamillethee had verzocht, voor de vuist weg twee voortanden uit haar pruilmond.

Even voorbij het Concertgebouw kreeg de tram een stroomstoring. Tien minuten wachtte ik handenwringend af. Straks zou ik te laat op het station zijn! Karl naast me vijlde zijn nagels, terwijl het grijs van de namiddag neerdaalde over het Museumplein. In een cel met aan- en uitflitsende tl-verlichting - naast de viskraam waar ik regelmatig drie haringen laat inpakken om ze een straat verder naar binnen te werken - stond een oude vrouw te telefoneren.

Haar linkerarm omklemde een klein,

[p. 41]

bruingevacht hondje. Voortdurend schudde de vrouw haar hoofd tegen het dier, dat zich met spartelende pootjes en een wanhopige blik uit haar greep trachtte te ontworstelen. Hij huilt, besefte ik. Voor het eerst die dag voelde ik een keeldichtknijpend iets, droefheid misschien.

Intussen legde de vrouw de hoorn met een kwaad gezicht op een geopend telefoonboek, weifelde, pakte de hoorn weer op en sloeg er het hondje twee-, driemaal mee tegen zijn smalle snuit. Daarna vervolgde ze haar telefoongesprek.

De tramchauffeur riep om dat we mochten uitstappen.

‘Wat doen we?’ vroeg Karl. We hadden ons geposteerd in een tramhuisje waarvan het dak zich bij elke windvlaag even oplichtte.

Ik haalde mijn schouders op. ‘Wachten...’

‘Waar moet je heen, Tiesje?’

‘Het station...’

‘Ach, je woont niet in Amsterdam?’

‘Nee,’ loog ik. Ik kon immers moeilijk beginnen over de kraam naast de tijdschriftenkiosk die als enige in de stad Luckies verkoopt, een mierzoete cake met chocoladecrèmevulling waarmee ik een levenslange band heb. Luckies. Zo dadelijk zou ik er vier bestellen, of nee, misschien maar liever acht. Ik zou ze laten inpakken ‘voor een feestje’.

‘Mmm,’ mompelde Karl. ‘Weet je wat? Ik denk dat ik nog een eindje met je meereis. Ik moet toevallig ook nog even die kant op. Voor mijn foto's... Trouwens, wat ik je nog aldoor wilde vragen... Ik probeer me een beeld van je te vormen, begrijp je... Heb je eigenlijk een vriend?’ Hij knikte heel ernstig. ‘Vast een geile knaap, niet?’

Naast ons viel een gesprek stil over de voor- en nadelen van een conducteur in de tram.

‘Ik heb geen vriend,’ mompelde ik.

‘Oh gelukkig,’ zei Karl haastig, ‘ik ook niet. Ik moet er niet aan denken...’ Hij rilde. ‘Aha, eindelijk...’ Een bus met boven de voorruit een verlicht bordje tramdienst kwam bij onze halte aarzelend tot stilstand.

‘Laten we even wat gaan drinken, meisje,’ stelde hij voor toen we op het Stationsplein uitstapten.

‘Ik moet de trein halen,’ mompelde ik. Op de klok in de hal zag ik dat mijn kans vandaag Luckies te smaken over iets minder dan achttien minuten zou zijn verkeken.

Hij glimlachte. ‘Dan neem je de volgende. Kom...’ Hij kneep zachtjes in mijn elleboog. Even later zat ik tegenover hem aan een plastic formica tafeltje in de restauratie kleine hapjes te lepelen uit een kopje te zoute tomatensoep.

‘Ik heb je nog steeds niet gevraagd hoe je de begrafenis vond,’ zei Karl, terwijl hij onrustig over zijn stoel heen en weer schoof. ‘Ontmoedigend, nietwaar?’ Zijn schichtige ogen sperden zich een moment wijd open. ‘Ontmoedigend...’ Nadrukkelijk sprak hij de lettergrepen één voor één uit.

Ik tuurde op mijn horloge. Nog tien minuten. ‘Weet u,’ zei ik zachtjes, ‘zojuist ben ik naar de begrafenis geweest van iemand om wie ik veel gaf. Misschien begrijpt u...’

‘Je,’ onderbrak Karl me. ‘Je. Geen u.’

‘Misschien begrijpt u dat ik behoefte heb aan rust,’ sprak ik met stemverheffing. ‘En als u een vacature heeft voor een buddy, ben ik niet geïnteresseerd...’

‘Uitstekend,’ mompelde Karl met vreemd lege ogen. ‘Het spijt me, meisje. Neem me niet kwalijk.’

Abrupt stond hij op en verliet zacht neuriënd de restauratie.

Ik bestelde koffie. Minutenlang tikte ik met het lepeltje tegen mijn voortanden, tot een mevrouw in bontjas aan een nabijgelegen tafeltje vroeg of ik daarmee wilde ophouden.

Midden in de hal, met om me heen een vloedgolf van reizigers, hield ik halt om naar de stationsklok te turen. Over vier minuten zou de patisserie sluiten. Neem een besluit, dacht ik. Koop die verdomde Luckies of maak dat je wegkomt... De minuten schokten voorbij. Ik bleef staan, tien minuten, een kwartier. Nauwgezet begon ik met het afspeuren van de perrons, de gangen, zij-ingangen, de boekwinkeltjes...

Karl slenterde rond de pasfotoautomaat heen en weer. Af en toe bukte hij zich en raapte iets op van de tegelvloer, snippers papier, zo te zien.

‘Hallo,’ zei ik zachtjes.

‘Donder op,’ riep hij luid. En vervolgde meteen daarna op zachte toon: ‘Hallo, dag, trein gemist?’

Van dichtbij zag hij er koortsig uit.

‘Wat bent u aan het doen?’ vroeg ik nerveus.

Zwijgend overhandigde hij me een strookje met vier identieke foto's van een oude man die zijn ogen vol angst hield opengesperd. ‘Gruwelijk niet?’ mompelde hij goedkeurend. ‘Jaja, ik heb er thuis nog meer. Albums vol. Misschien heb je wel eens zin om ze te komen inkijken... Op de een of andere manier maken ze een mens vrolijk...’

‘Ohoh...’ fluisterde hij eensklaps.

‘Wat is er?’ vroeg ik.

‘Het is weer zover...’

[p. 42]

‘Wat is weer zover?’

‘Ik kan niet ophouden...’

‘Waarmee?’

‘Met denken. Soms kan ik niet stoppen. Mijn gedachten gaan te snel. Merkwaardig, niet? Mijn gedachten gaan te snel en als ik niet praat, zou denk ik mijn hoofd wel eens uit elkaar kunnen barsten.’ Zijn magere schouders trilden. Op zijn voorhoofd glom zweet.

‘Ik kan ze niet stoppen. Ik bedoel... Ik denk nu bijvoorbeeld steeds aan een boekje dat de gemeente me vorige week gestuurd heeft. Heel goed bedoeld allemaal, de vakantieknip of iets dergelijks... Allerlei aanbiedingen voor minimumlijders. Ik moet nu weten...’

‘Kom,’ gebood ik, ‘u gaat even zitten.’

‘Gedwee liet hij zich naar een perrontrap leiden. Ik spreidde mijn regenjas uit over de onderste trede.

‘Ik moet...’ vervolgde Karl terwijl hij zich zacht trillend op de jas liet zakken, ‘ik moet weten wat de aanbiedingen zijn. Grappig nietwaar?’

‘Is er iemand die ik kan bellen?’ vroeg ik, ‘Een vriend, een kennis of zo...’

‘Bel liever het stadhuis... Vraag ze een handje te helpen.’ Hij sloot zijn ogen. ‘Ik weet dat je ermee naar Artis kan... Wat voor dieren zijn er in Artis?’ Hij schudde zijn hoofd. ‘Neenee, dat is vragen om nog meer problemen. Weg beesten. Weg. De vakantieknip. Artis. Vier keer meedoen aan een bridgetoernooi. Gratis biljarten... Weet je dat ik dat haat, biljarten? Mannetjes, twintig jaar ouder dan ik... Stinkende sigaren. En doodgaan, ho maar. Zij niet... Goed, wat hebben we nu? Artis, bridgen, biljarten...’

‘Naar de film. Je kunt ermee naar de film. Ik heb zelf ook zo'n folder in de bus gehad. Er staat me bij dat je voor half geld...

‘Hou je mond,’ siste Karl. ‘Zo raak ik in de war.’

Met een geconcentreerde blik begon hij het rijtje met aanbiedingen keer op keer te herhalen. Voorbijgangers mopperden dat we in de weg zaten. Een slank meisje met zwart haar dat tot op haar heupen hing, staarde ons verbaasd aan.

‘Ga weg,’ fluisterde ik.

Ze haalde haar schouders op, aarzelde en slenterde toen de trap op.

‘Ik weet er weer een,’ mompelde Karl. ‘Madame Tussaud. Ben jij wel eens naar Tussaud geweest, Ties? Nee natuurlijk...’

Hij zuchtte. ‘Nou, het begint weer een beetje te zakken, geloof ik.’ Hij haalde enige malen diep adem. ‘Het wordt echt minder. Het gaat al weer...’

‘We blijven nog even zitten,’ zei ik. ‘We blijven zitten tot het helemaal over is. Heeft u het niet koud?’

‘Zeg nou gewoon je...’ Zijn mond, die even mijn neus raakte, verspreidde dezelfde, naar zinkolie geurende lucht waarvan Eberleins slaapkamer de afgelopen weken doortrokken was geweest.

‘Kom,’ mompelde hij, ‘op naar huis...’ Hij kwam behoedzaam overeind en kreeg een hoestbui. Meteen daarna glimlachte hij. ‘Weet je wat? Ik geef je mijn nummer. Misschien kom je eens langs, als je zin hebt...’

Hij keek me aan alsof ik op het punt stond hem een afschuwelijke bekentenis te doen. In een flits zag ik het hondje in de telefooncel, vlak voordat het zijn meppen kreeg.

‘Dat is goed,’ zei ik.

Haastig schreef hij wat cijfers op een papiertje.

‘Je belt me?’ vroeg hij hoopvol.

‘Jaja,’ antwoordde ik terwijl ik me afvroeg of ik een kleur kreeg.

Thuis poetste ik mijn tanden. Het licht in de badkamer liet ik uit, zodat ik niet meer was dan een wazige schim. Vervolgens slokte ik zes mergpijpjes van marsepein naar binnen die ik in de avondwinkel had laten inpakken ‘voor de verjaardag van een vriendin’.

Ik probeerde te huilen, en toen dat niet lukte, keek ik naar een nachtfilm op Duitsland over twee onuitstaanbaar slanke meisjes die verliefd worden op dezelfde slanke man.

Om half twee 's nachts belde ik.

‘Maar natuurlijk,’ zei hij. Op de achtergrond klonk de schelle lach van een der slanke filmmeisjes.

Voordat ik ging, poetste ik nog even snel mijn tanden. Gewoon, met het licht aan.