Hollands Maandblad. Jaargang 1990 (506-517)

[p. 42]

Een naam voor de keuken
Karel van het Reve

Ik maakte kennis met Bert Poll omstreeks 1960, ten huize van Silvia en Sybren de Groot, die toen nog in Leiden woonden. Het Hollands Maandblad was toen nog het Hollands Weekblad. Bert nodigde mij meteen al bij die eerste ontmoeting uit om eens iets te schrijven voor het Weekblad. Hij voegde daar aan toe dat wat ik schreef niet per se over Russische zaken hoefde te gaan.

Sindsdien vertel ik overal dat Bert Poll mij ‘ontdekt’ heeft. Tot hij mij dat voorstel deed schreef ik alleen over Russische zaken, en als hij mij dat voorstel niet gedaan had zou ik daar misschien nog een hele tijd mee door zijn gegaan. Ik zou misschien een soort Charles B. Timmer geworden zijn.

Hij was een ideale redacteur. Als je hem iets stuurde las hij dat heel nauwkeurig. In je tekst veranderde hij geen komma zonder je daar eerst toestemming voor te vragen. De veranderingen die hij voorstelde waren altijd redelijk. Hij was goed in het bedenken van titels. Het was geloof ik op zijn voorstel dat mijn laatste stuk in het Maandblad onder zijn redactie de titel ‘De ondergang van het morgenland’ kreeg.

Ik heb iets van dertig jaar voor hem gewerkt, en al die dertig jaar ben ik nooit honderd procent zeker geweest dat hij mijn stuk zou plaatsen. ‘Misschien vindt hij het wel niet goed genoeg’, dacht ik iedere keer, en hoewel ik rekening hield met en ook wel geloofde aan de mogelijkheid dat een door Bert afgewezen stuk nochtans een goed stuk zou kunnen zijn, kneep ik hem iedere keer een beetje.

Toch zag hij wel wat in me. Hij heeft in CS een keer mijn Siberisch dagboek ‘het beste reisboek dat ik ken’ genoemd, en toen ik een aantal dialogen over aesthetische vragen gepubliceerd had liep hij rond met het idee - waar ik hem met enige moeite van af bracht - om die samen met mij in het openbaar ten gehore te brengen.

Ik heb hem vaak bespot, en daar kon hij niet zo goed tegen. Hij had een vrij hoge dunk van zichzelf. Of laat ik het anders zeggen: je kreeg de indruk dat de gedachte - die mij zelden verlaat - ‘misschien is het allemaal niet zoveel waard wat ik schrijf’ nooit bij hem is opgekomen. Hij beschouwde zichzelf als een belangrijke cultuurdrager, die best af en toe eens in een adem genoemd mocht worden met laat ons zeggen Erasmus of Busken Huet of Ter Braak. Hij moet geweten hebben dat ik zijn artikelen vaak niet las. Hij moet geweten hebben dat ik daarin niet alleen stond. Maar dat bracht hem niet van zijn stuk.

Daarbij - nu we toch aan het roddelen zijn - was hij jaloers. In mijn familiekring gaat de legende, dat Bert nooit een Cultureel Supplement of een Hollands Maandblad geopend heeft met een stuk van mij. Of dat zo is weet ik niet. Daar stond tegenover dat hij er helemaal geen been in zag om zo'n nummer te openen met een stuk van K.L. Poll. Niet om zichzelf naar voren te dringen, maar omdat hij oprecht geloofde dat zijn stuk uiterst belangrijke mededelingen bevatte.

In het begin vergeleken we elkaars inkomens wel eens, maar op den duur ging ik zoveel meer verdienen dan hij dat hij mijn rapporten niet langer kon aanhoren. ‘Vertel het mij maar niet’, zei hij een keer. De goedhartigheid waarmee hij die jaloezie toegaf beviel mij zeer. De jaloezie zelf verbaasde mij, omdat ik dat gevoel nauwelijks kende: al verdiende Bert een miljoen, het zou mij niet gestoken hebben.

Waar ik ook de spot mee gedreven heb is met zijn pogingen de Nederlandse cultuur te redden. Hij wilde een zeer deftige, jaarlijkse lezing organiseren, te houden in de Pieterskerk te Leiden, onder auspiciën van NRC Handelsblad en de Leidse Universiteit. Het ene jaar zou een belangrijke Nederlander uitgenodigd worden om die lezing te houden, het andere jaar een belangrijke buitenlander. De spreker zou de ongehoorde som van duizend gulden krijgen, zijn voordracht zou verkort in het Cultureel Supplement komen, en apart worden uitgegeven als brochure. Heel intellectueel Nederland zou naar die lezing - de Huizinga-lezing - komen luisteren. Toegang gratis. Kaarten aanvragen bij de krant en bij de Faculteit der Letteren.

Ik lachte hem uit. Wie komt er nu midden in de winter bij nacht en ontij naar een holle, koude kerk om daar drie kwartier te luiste-

[p. 43]

ren naar een onduidelijke lezing? Zet het uit je hoofd. Er komt geen hond! Zo sprak ik, maar hij ging onverstoorbaar verder en die Huizinga-lezing werd een nationale gebeurtenis, waarheen de mensen tot in onze dagen van heinde en ver pelgrimeren. Hetzelfde gebeurde met Berts Vereniging voor Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen. Ik zou nooit lid van zoiets worden. Wat kunnen mij onderwijs, kunsten en wetenschappen schelen? Maar duizenden mensen werden lid en bezochten de bijeenkomsten. Het is lang niet eenvoudig om dat soort dingen van de grond te krijgen, maar Bert kon dat.

Sommige van die lezingen kregen zelfs een zekere vermaardheid, zoals die van Golo Mann: de uitgeverij ‘Het Wereldvenster’ weigerde die lezing uit te geven, omdat Golo Mann ‘conservatief’ was. André Spoor moet toen een briefje aan die uitgeverij hebben geschreven waarin hij die lui er op wees dat hun uitgeverij in plaats van ‘Het Wereldvenster’ beter ‘Het Pleeraampje’ of ‘Het Horretje’ zou kunnen heten. Hij gebruikte geloof ik een derde, nog toepasselijker naam, maar die ben ik vergeten.

Ook kwamen de tongen in beweging toen de organisatoren van de Huizinga-lezing een keer bij afwezigheid van Bert besloten om Renate Rubinstein uit te nodigen. Bert en Renate waren vreselijk boos op elkaar. Bert verweet haar dat ze in Weinreb en in Norbert Elias geloofde, en Renate verweet hem dat hij een tweed jasje droeg. Vanwege die uitnodiging trad Bert toen uit het organiserend comité.

Het Maandblad had maar één redacteur, en dat was Bert. Voor een tijdschrift is dat geloof ik ook het beste. Een tijdlang, omstreeks 1965, is er een soort onofficiële redactieraad geweest, bestaande uit Dick Hillenius, Bert Poll en mij. We kwamen iedere maand een avond bij elkaar, afwisselend achter Artis bij Dick, bij ons in de Sarphatistraat en bij Bert in de Andreas Burnierstraat - de enige schrijver die al bij zijn leven een straat naar zich genoemd kreeg - om de binnengekomen copy te bespreken. Veel te bespreken was er niet, want van de beschikbare copy was het meeste niet voor publikatie geschikt, en de stukken die wel geplaatst konden worden waren er nog niet. ‘Brandt Corstius heeft een stuk beloofd’, zei Bert dan, ‘en maandag komt er iets van redactieraad geweest, bestaande uit Dick Hillenius, Bert Poll en mij. We kwamen iedere maand een avond bij elkaar, afwisselend achter Artis bij Dick, bij ons in de

[p. 44]

Sarphatistraat en bij Bert in de Andreas Burnierstraat - de enige schrijver die al bij zijn leven een straat naar zich genoemd kreeg - om de binnengekomen copy te bespreken. Veel te bespreken was er niet, want van de beschikbare copy was het meeste niet voor publikatie geschikt, en de stukken die wel geplaatst konden worden waren er nog niet. ‘Brandt Corstius heeft een stuk beloofd’, zei Bert dan, ‘en maandag komt er iets van Pen.’ De avond verliep dan verder in vrolijk gekout.

Ik sla een heleboel dingen over. Soms begreep ik hem niet. Ik heb me dar zelfs een keer kwaad over gemaakt. We zaten in onze keuken aan de Amstel en in de loop van het gesprek zei Bert: ‘Poëzie is namen geven aan de dingen.’ Ik kon niet begrijpen wat hij bedoelde. Voor zover ik wist hadden de dingen al namen. Een keuken heet een keuken. Het is niet aan de dichter om zo'n vertrek een andere naam te geven. Hij kon me niet duidelijk maken wat hij met die uitspraak bedoelde. Ik weet het nog steeds niet en ik kan het hem niet meer vragen.

Bert heeft mij een keer moed ingesproken. Ik stond op het punt de preekstoel van de Hooglandse kerk in Leiden te betreden om de Huizinga-lezing te houden. Ik had aan die lezing maandenlang gewerkt, en ik wist eigenlijk wel dat het een goed betoog was. Maar ik wist niet of ik, op die hoge preekstoel staande en het publiek nauwelijks ziende, dat publiek zou kunnen boeien. Verder wist ik dat ik de hele academische wereld over me heen zou krijgen, althans diegenen in die wereld die het woord ‘literatuur’ in hun leeropdracht hadden staan. Ook begreep ik dat de mensen die mij openlijk bij zouden vallen aan de vingers van één verminkte hand te tellen zouden zijn. Bij al deze overwegingen voegde zich de in zulke gevallen gebruikelijke plankenkoorts.

Bert moet dat gevoeld hebben. Toen ik op het punt stond om die trap op te gaan zei hij zachtjes: ‘Het is best een aardige lezing.’ Voor die woorden ben ik hem nog steeds dankbaar.