Hollands Maandblad. Jaargang 1987 (470-481)

[Vervolg van: Het bruidsbed van Karinthy en Corinth]

Overal wordt alchemie bedreven

Mulisch stelt zichzelf graag voor als een alchemist. Een alchemist kunnen we beschouwen als iemand die uit onedele metalen goud te voorschijn probeert te toveren. Of het omgekeerde proces ook onder alchemie valt weet ik niet, maar Mulisch' getover in Het stenen bruidsbed lijkt veel op het verminken van wezenlijke verhaalelementen in Engaged in Writing tot verloren en slordige passages in zijn eigen roman.

Weet ik dan zo zeker dat Mulisch Spenders roman heeft gebruikt? Mulisch zelf kunnen we het niet vragen want die heeft geen geheugen. Ik ben ook nog niemand tegengekomen die Mulisch destijds met dat boek op tafel aan Het stenen bruidsbed heeft zien werken. Dus in zoverre geen bewijs. En Mulisch heeft er veel aan gedaan de sporen die naar zijn inspiratiebron wijzen uit te wissen door een bombastische stijl, door onbegrijpelijke wendingen in te lassen, maar hij is onvoorzichtig geweest. Als hij zijn held niet Norman - Mailers Norman? - Corinth had genoemd dan zou ik waarschijnlijk Spenders roman na een paar bladzijden als te vervelend ter zijde hebben gelegd (‘'t is het niet’). Nu zag ik plotseling op pagina vijftien de naam Magda Karinthy staan en viel alles wat ik in de voorgaande bladzijden gelezen had in een bekend bed. Welke diepzinnigheden de verteller en de personages in Het stenen bruidsbed ook debiteren, ze kunnen niet verhullen dat bijna alle personages en gebeurtenissen in Engaged in Writing zijn terug te vinden.

Behalve door een onbegrijpelijke woordenbrij diskwalificeert Het stenen bruidsbed zich ook door allerlei onbegrijpelijke wendingen. Waarom vat Corinth aan het einde van de roman een seksuele belangstelling op voor de jongen Eugène (‘Als ik niet oppas ga ik uit ironie met hem naar bed.’ (p. 209). Is Corinth opeens homo geworden, of zag Mulisch in het laatste hoofdstuk van Spender waarin Botor met zijn geliefde gondelier Carlino (die overigens even zorgzaam en geduldig is als Eugène) door de nacht vaart, een bruikbaar gegeven? De lezer begrijpt er niets van. Wat bij Spender logisch in het verhaal past, doet bij Mulisch door gemakzuchtig plakwerk verwrongen en goedkoop aan.

Mulisch heeft van een redelijk lopende

[p. 44]

maar onopvallende middenklasse auto met al zijn toverkunsten een hortend, ronkend wrak gemaakt. Hij heeft aan zijn gevonden materiaal veranderd wat hij kon, maar op een doorzichtige manier. Als je voor je verhaal een historisch tijdstip meent nodig te hebben dan is het toch wat al te gemakkelijk om Hella te laten vertellen dat in de krant berichten staan over de Hongaarse opstand, terwijl je literaire voorbeeld zijn held Olim Asphalt in de krant de befaamde rede van Chroetsjev tot het twintigste partijcongres afgedrukt laat vinden. Bij Spender gebeurt dit aan het begin van het verhaal en Asphalts verdere ervaringen staan in schril contrast met de in die rede uitgesproken belofte van destalinisatie. Wat bij Mulisch het moment van de Hongaarse opstand voor het verhaal betekent is niet duidelijk.

Beide romans spelen in 1956, maar Mulisch begaat met zijn ‘vondst’ een kleine vergissing. Op de eerste pagina geeft hij aan dat Corinth 13 jaar na het bombardement op Dresden (januari 1945) het tandartsen-congres in deze stad bezoekt. Dus in 1958. Het is gemakkelijker sporen te maken dan ze uit te wissen.