Hollands Maandblad. Jaargang 1986 (458-469)

[p. 3]

[458]

Is er al post?
Hermine de Graaf

Toen het waakvlammetje van onze verwarmingsketel doofde, overviel me een doffe pijn vlak achter mijn ribben. Ik streek de ene lucifer na de andere af, zat op mijn knieën voor de ketel en hield mijn adem in. Ieder jaar voorspelde de monteur dat de ketel 't misschien nog een winter uit zou houden. Het was oktober.

Als ik 's avonds terug kwam van mijn werk, zat mijn tante met een deken om haar benen geslagen de aardappelen te schillen. De lippen van mijn zusje waren blauw. Ze zei voortdurend dat het buiten warmer was dan binnen.

We wonen in een oud huis, de muren zijn dertig centimeter dik, maar het dak lekt en de schoorstenen zijn in asfaltpapier gewikkeld. Het begon binnen naar schimmel te ruiken. En ik zag dat mijn tante haar bovenlip tegen haar neus trok, dat doet ze als ze beter wil ruiken. Schimmel.

‘Is er dan helemaal geen post?’, vraagt ze 's avonds aan mijn zusje. ‘Er is niemand geweest.’

Ze moet wel op een plannetje broeden, ik houd haar in de gaten.

Bij de smid kocht ik een reukloze petroleumhaard als noodoplossing. ‘Veel gezelliger dan een centrale verwarming,’ zegt mijn zusje en ze wrijft in haar rode, schilferige handen. Ze kan uren naar de vlammetjes kijken en ik hoop dat haar enthousiasme op mijn tante zal overslaan. Ik leer mijn zusje de haard aan te steken en leg haar uit dat de vlammetjes om de brander, die we het hoedje noemen, moeten branden. ‘Anders gaat hij walmen.’

‘Dat begrijp ik echt,’ zegt ze tevreden.

's Avonds zitten we met zijn drieën in de keuken bij de kachel en het is behaaglijk warm. Tante Piem dut in, haar gezicht verdwijnt tussen haar hoge schouders. Haar knotje steekt omhoog. Je ziet dat het een vlecht is, die ze tot een bolletje heeft gedraaid; vastgezet met spelden. Ze kan haar haren kappen zonder spiegel terwijl ze zit. ‘Op mijn leeftijd,’ zegt ze, ‘ken je elk haartje op je hoofd.’

Op de bovenverdieping komen we zelden. Ik heb de luiken gesloten; sommige ruiten zijn gebarsten. Verder is er niets veranderd. Beneden hebben we ruimte genoeg.

Ons huis ligt aan een kanaal met loodkleurig water; rechts ervan staan woonhuizen, winkels en links beginnen de polders. Daar wonen wij. We moeten de oude ophaalbrug over om er te komen.

In de polder staan enkele boerderijen, te ver van ons huis om echt buren te hebben. Er zijn weilanden en akkers, gescheiden door slingerende slootjes. Smalle sloten met hier en daar een diepe wetering, knotwilgen en duistere griendjes. Je hoort er alleen het ruisen van het riet en soms vliegt een blauwe reiger over.

Op de akkers verbouwen ze mais. Een van de boeren heeft nog niet zo lang geleden een onderscheiding gekregen voor de kwaliteit van zijn mais. Zijn varkens zijn vet en gezond. Ik was erg blij voor hem. En omdat zijn land aan ons terrein grenst, ben ik hem gaan feliciteren. Welkom was ik niet.

Ons terrein is afgezet met hoge hekken die eigendom van de gemeente zijn. In het midden staat de drukkerij. Er groeit niets, nog geen sprietje gras. Verbrande aarde. We wonen er dertig meter vandaan. Sinds kort bloeien er weer viooltjes in onze voortuin. En het konijn dat ik voor mijn zusje heb gekocht, is blijven leven. Dat vinden we een wonder.

‘Is er dan helemaal geen post?’ vraagt tante Piem.

‘Er is niemand geweest.’

Mijn zusje verliest nooit haar geduld. Je kunt haar honderdmaal hetzelfde vragen of vertellen. Ze kijkt er aandachtig bij.

Zoals kinderen nummerborden van auto's noteren, houdt zij bij wat ik per dag verkoop.

‘Wat ben je kwijtgeraakt?’ vraagt ze als ik de bus uitstap.

Ik ga elke dag met de bus die langs het kanaal rijdt naar de stad. Ik werk in een winkel voor schrijfbenodigdheden, kantoorbehoeften, verf en inkt. Verkopen betekent voor

[p. 4]

mijn zusje verliezen; iets aan een ander kwijtraken. En dan vertel ik het haar en herhaal het thuis nog eens zodat zij het kan opschrijven in een boekhoudschrift dat ik voor haar heb meegebracht. ‘Een vulpen, zes enveloppen van A4 formaat, een schrijfmachinelint, gummetjes...’

‘Wat voor gummetjes?’

‘Een vlakgum, drie met een Micky Mouse erop, en een in de vorm van een ijsje.’

‘Een ijsje? Wat raar.’

‘Ze bedenken van alles.’

‘Dat doen ze om fouten leuk te maken,’ zegt ze en fronst haar voorhoofd.

‘Je hoeft je niet te schamen als je fouten maakt, Micky Mouse veegt ze weg.’

‘Ja, ja,’ zeg ik.

De winkel is van een zuster van mijn vader. Ze bewees ons een dienst toen ze mij als verkoopster aannam. Ik houd de winkel schoon, zet de vuilniszakken bij de weg, open de dozen en sorteer de handelswaar. En als mijn tante de verkoop niet alleen aan kan, spring ik bij. Het is een goed lopende zaak. Even voor sluitingstijd bereid ik het eten voor mijn tante en oom. Thuis schilt Piem de aardappelen. Sinds kort kook ik voor ons drieën. Haar ogen worden slecht.

Als mijn zusje alles in haar boekhoudschrift heeft genoteerd, vraag ik of ze een vis gevangen heeft.

‘Ik zag twee rietvoorns aan het wateroppervlak spelen.’

‘Heb je ze te pakken gekregen?’

‘Ze lusten geen vlieg. Ze hielden op met spelen. Hun vinnen waren net zo rood als jouw nagellak die op de wastafel staat.’

‘Rietvoorns hebben helderrode vinnen,’ zeg ik.

‘Hoe weet jij dat?’ vraagt ze verbaasd.

‘Je hebt het me zelf verteld!’

Tante Piems ogen worden niet alleen slecht, ze is moe. Heel moe. Ze valt zo maar in slaap. 's Ochtends al bij de koffie voor ik naar mijn werk ga. Eerst dacht ik dat ze het deed om ons te plagen. Daar ben ik nu niet zo zeker meer van. Soms denkt ze dat mijn zusje en ik nog naar school gaan.

‘Maar Piem, ik moet naar mijn werk om geld te verdienen.’

‘Schiet eens een beetje op met dat geld,’ zegt ze snauwerig.

In de bus ga ik achterin zitten om ons huis zo lang mogelijk te zien. De doffe pijn drukt tegen mijn ribben.

Tante Piem is de oudste zuster van mijn vader. Iedereen heeft wel een tante die ongetrouwd is, die snoep in een beugeltas heeft. Vroeger kwam ze op bezoek om op mijn zusje en mij te passen. Mijn ouders gingen op reis naar Florence, Wenen en Berlijn. Toen mijn moeder stierf, nam zij de huishouding over. Nu mijn vader er niet is, past ze op mijn zusje. Ik geloof niet, dat haar ooit naar haar mening is gevraagd; het sprak vanzelf dat zij het deed.

Mijn zusje verzint voor iedereen die ze graag mag een naam. Mij noemt ze Kuus, naar aanleiding van het spelletje: Kindertjes, kindertjes, kuus, kuus, kuus. Mijn tante hield ons elk bij de hand met uitgestrekte armen en trok ons dan naar zich toe. ‘Kuus, kuus, kuus...’ Onze voorhoofden moesten elkaar even raken. Zichzelf noemt ze Gloria omdat ze van verjaardagen houdt. Piem, Gloria en Kuus. En als ik het niet zo benauwd had door de pijn achter mijn ribben, zou ik erom kunnen lachen.

‘Is er dan helemaal geen post?’

We treffen Piem ineengedoken bij de kachel in de keuken aan. Ze heeft een oude hoed op, waar overheen een sjaal is geknoopt. Ze draagt een jas van mijn vader. Het ruikt naar natte kleren. Buiten regent het. Ik kijk Gloria vragend aan. ‘De postbode is geweest’ lees ik in haar ogen en ik steek mijn hand uit. Ze blijft midden in de keuken staan, en beweegt zich niet.

‘Gloria,’ zeg ik dwingend. En met een hulpeloos gebaar haalt ze uit de zak van haar vest een kreukelige brief te voorschijn.

‘Er is post!’

‘Lees maar voor!’

Piem veert op, knoopt de sjaal los en zet haar hoed recht. Gloria is voor de keukenkast gaan staan en bekijkt zichzelf in de ruiten van de kastdeurtjes. Ik open de envelop die afkomstig is van een verzorgingstehuis. En lees de brief snel door. Arme Piem, het is zo ver!

‘Wat treuzel je nou? Heeft papa het fijn in Praag? Is hij naar de opera geweest? En, wanneer komt hij thuis?’

Ik haal diep adem, de pijn achter mijn ribben wordt minder, en dan lees ik de brief van het verzorgingstehuis voor: Lieve Piem, Gloria en Kuus, als jullie deze brief lezen, ben ik op weg naar huis. Ik heb een heerlijke tijd gehad, jullie weten dat ik niet van reizen houd en zeker niet van slapen in een trein. Maar ik sliep als een sluwe vos met de hand op zijn portemonnee en was zelfs uitgerust na de rit. Ik ben naar Don Giovanni van Mozart geweest en heel misschien onderbreek ik mijn tocht om nog even Salzburg aan te doen. Er is daar een bijzondere tentoonstelling. Kinderen maken jullie het tante Piem niet te moeilijk, helpen jullie wel met de afwas? En maken jullie je bed zelf op? Lieve Piem, ik hoop dat alles goed bij jullie is. Heel veel groeten van Gerard.

[p. 5]

Gloria morrelt aan het kastdeurtje, doet het open en dicht, open en zegt: ‘Dat had ik niet gedacht, nee, dat had ik niet gedacht.’

‘Wie had dat nu kunnen denken!’ roept Piem er tussen door. ‘Rijdend slapen. De trein rijdt terwijl je slaapt!’

‘Dat hij niet uit bed gevallen is,’ valt Gloria haar bij.

‘Toen de eerste trein door de straat reed,’ begint Piem, ‘liep er een man voorop met een rode vlag om iedereen te waarschuwen. Kinderen werden naar binnen getrokken. Mochten alleen van achter de ramen kijken.’

‘Je bedoelt de eerste auto,’ zeg ik.

‘Dat zei ik toch!’

‘Na zo'n brief ziet de keuken er anders uit.’

Gloria is naast Piem gaan zitten en streelt haar handen.

‘We moesten het koper eens poetsen,’ zegt Piem. ‘Kijk die tulbandvorm eens en die grote waterkruik.’

Mijn verzonnen brief slaat aan.

Die avond vraagt ze me niet te herhalen wat ik ben kwijtgeraakt. Ze zitten te overleggen want het hele huis moet schoon. ‘Alles aan kant!’

Ik wil de gebeurtenissen door hun ogen zien. De stemming niet bederven. Het regent nog steeds en ik kijk naar de regendruppels, luister naar de lekkende goten, naar het water dat door de pijpen langs het huis loopt. Ik sta en wacht geduldig. Dat is mijn taktiek. Ik kijk naar de wereld die waterige dia's vertoont. Een dag bestaat uit een ochtend, een middag en een avond, dat is het enige dat telt. Wat er gisteren gebeurde of drieënzeventig dagen geleden... het is allemaal vandaag. 's Ochtends de bus naar mijn werk, het uitpakken van dozen, het afstoffen van boeken in de zaak, de bus terug. Het zijn vaste punten op het projectiescherm.

Ik vraag Gloria of zij een vis gevangen heeft. ‘Ja, ja.’ En ze wijst naar het aanrecht. Het zijn graskarpers die je niet mag vangen. Maar ik zeg er niets over. Als ik de koppen eraf hak met het vleesbijltje valt me hun vooruitstekende neus op en de rechthoekige

bek. Ik zet de aardappelen en worteltjes op het fornuis en schrap de schubben van de vissen.

Piem is de keuken aan het vegen. De koperen pannen glimmen en al het serviesgoed achter de ruiten van de kast blinkt. Ik doe de moeite om haar aandacht te trekken. ‘Piem, er is ook nog een andere brief gekomen!’ Het is zaterdag en Gloria is brood gaan halen in het dorp.

‘Zal ik die ook voorlezen?’

‘Zeg maar wat er in staat. Ik ben bezig, dat zie je toch!’

‘De directie van Avondzon laat weten dat er een kamer vrij gekomen is en dat jij erin mag wonen als je wilt.’

‘Wat? Heb ik de keus?’

Ze slaat de bezem tegen de plinten en veegt het stof bij elkaar. Ik zie dat ze me niet begrijpen wil.

‘Heb ik werkelijk de keus?’

Ze leunt op de bezem en kijkt gemelijk mijn richting uit. ‘Ik kies niet, het moet blijven zoals het is.’

‘U heeft zelf de aanvraag ingediend?’

‘Het moet blijven zoals het is en verder geen rare streken. Wat zou er van jullie terechtkomen als ik wegging?’

Op die vraag heb ik gerekend. Ze is in het rieten stoeltje gaan zitten en ik zit bij haar op mijn knieën en streel haar hand.

‘Wie let er op Gloria als jij werkt?’

‘Gloria kan naar een dagverblijf, jij gaat naar Avondzon en ik ga verhuizen. Dichtbij jou en mijn werk.’

Haar reactie is anders dan ik had verwacht. Ik heb nachten wakker gelegen om onze situatie te overdenken. Een oplossing leek er niet te zijn. Ze schoof uit haar stoel en heeft me met de bezem de keuken uitgeslagen. Ze is sterk en groot.

Gloria en ik zijn klein. We groeien langzaam. We waren de kleinsten van de klas. Sommige mensen fluisterden ‘kabouters’ en schudden het hoofd als ze ons zagen.

De vissers zitten roerloos aan het kanaal onder paraplu's. Hun hengels steken de lucht in. Ik zie de dobbers tussen het riet. Het lijken roerloze gestalten, die de hele dag wachten. Geduldig starend naar dobber of pen, die bewegingloos op het water staat. Niemand weet precies wat er in hen omgaat, maar ontspannen zijn ze niet. Ze zijn een en al aandacht, klaar om iedere seconde in aktie te komen. Roofdieren.

Ik leun tegen de hekken die door de gemeente om het terrein van de drukkerij zijn gezet. We mogen het terrein niet betreden, er groeit niets, geen onkruid, niets. In het

[p. 6]

midden staat de drukkerij, de goten hangen scheef en lopen over. De waterpijpen zijn verstopt. Er staat een verbogen fietsenrek. De voordeur is open. Een brede gang, de tweede deur links is de directiekamer. Ik mag binnen als ik geklopt heb. Mijn vader zit achter zijn bureau en kijkt vragend op van zijn werk. Hij rookt een sigaret. Ik pak een leeg doosje Golden Fiction, trek het zilverpapier eruit en leg het op een schoteltje van zijn koffiekopje. Mijn vader houdt het vlammetje van zijn aansteker onder een puntje van het papier. Het zilver blijft liggen, de dunne papierlaag laat los en stijgt door de warmte omhoog. Als de telefoon gaat, geeft hij me snel een dubbeltje en wuift met zijn hand. Golden Fiction. Verleden tijd komt niet terug.

Heel in de verte zie ik Gloria langs het kanaal lopen. Ze draagt een tas. Ik wacht op de brug en laat haar een dubbeltje zien, ze neuriet zacht. Als je geld in onze spaarpot gooit, speelt hij een zelfde melodie.

In de keuken brandt de kachel. Piem heeft de tafel gedekt en bakt eieren. ‘Zijn jullie daar?’

Gloria legt op elk bord twee boterhammen en stopt dan een half witbrood in haar vistas.

‘Is de toeter al gegaan?’ vraagt Piem.

‘Welke toeter?’

‘Van de drukkerij.’

‘Er komen mensen naar buiten, een man fietst langs het kanaal met een trommeltje op zijn bagagedrager,’ fantaseer ik hardop.

Buiten is er niemand te zien; ik speel hun spelletjes mee.

Na het eten lopen Gloria en ik de polder in. Het is haar middag. Ik draag haar tas en zij houdt de hengel vast, een eenvoudige bamboestok. Ze vouwt broodvlokken, terwijl ik kijk.

‘Daar houden vissen van.’

‘Waarvan?’

‘Van reuzel,’ zegt ze, ‘dat zit in witbrood om het langer vers te houden.’

Ik spreid het zeildoek voor ons uit en knip de paraplu open. Het regent nog steeds. Achter de knotwilgen liggen de akkers. Gloria zit naar de cirkeltjes op het water te kijken. Ze wil een snoek vangen.

Een dag nadat de boer een onderscheiding kreeg voor zijn mais, heb ik haar beloofd in ons huis te blijven wonen. Ze was enorm opgelucht. ‘Als pappie niemand aan zou treffen, wil hij weer terug in zijn kast.’ Ze trok aan de knopen van mijn vest en ging toen zo dicht bij me staan dat onze neuzen elkaar raakten. ‘Dus jij was er ook bang voor. Wij moeten thuis zijn als hij komt.’

Ik heb haar verteld dat mensen naar een kast gaan om zich te schamen. Helemaal donker is het binnen niet; je kunt een gordijntje open schuiven. En je krijgt er brood met groene zeep. Gloria is bang in het donker.

‘Waarom zou pappie terug willen naar de kast?’

‘Hij moet wel,’ zegt ze.

‘Hoe bedoel je?’

‘Hij moet er dan gaan zitten om zich te schamen voor ons.’

‘Hoe bedoel je?’

‘Nee, niet echt. Hij heeft straf om al die dooie vissen. Hij is in een gebouw dat ze gevangenis noemen.’

We gaan vaak naar de varkens kijken, ze wentelen zich in de modder en bedekken hun ogen met de oren. Ze willen ons niet zien.

‘Varkens houden niet van mensen,’ zegt mijn zusje.

‘En boeren niet van ons.’

Gloria is in aktie gekomen, ze zwiept de vis op de kant en roept: ‘Leg die doek over zijn ogen.’

We kijken samen naar de roerloze vis. En ze zegt: ‘Weet je dat een snoek met een haakje in zijn maag een behoorlijke kans van overleven heeft?’

's Avonds houdt Gloria geduldig haar armen op terwijl Piem onze roze kinderhemdjes met de knoopjes op de schouders aan het uithalen is. Ze wikkelt de wol om Gloria's polsen. Ze doet het op een omslachtige manier.

‘De winter komt,’ mompelt Piem. ‘Ik voel het aan mijn botten.’

‘Je bent naar boven geweest,’ zeg ik.

‘Laat een oud mens toch.’

Ik controleer de bovenverdieping; de slaapamer van mijn vader, onze kamer, de vroegere speelkamer, de waskamer. Alleen de muren zijn vochtig. Als het dak wordt gemaakt, de verwarmingsketel vervangen en de schoorstenen opnieuw zouden worden opgetrokken, zou het een fijn huis zijn.

Toen ik die boer wilde feliciteren weken de mensen uiteen. ‘Leg de bloemen maar in het gras,’ zei de boerin. Ze wilden mijn hand niet. Van de drukkerij werden die dag de laatste ruiten ingegooid. En het konijn van Gloria stierf. Het beest was stijf, zijn poten waren gestrekt. Hij lag op de drempel in de keuken. Gloria raakte erdoor van streek. Ze trilde, haar lippen werden blauw en haar ogen draaiden weg. Later huilde ze de hele nacht. Het was onrechtvaardig.

[p. 7]

‘Kuus, Kuus,’ fluistert ze en ze buigt zich naar me toe. Op haar schoot ligt het ansicht-kaartenalbum, ze heeft alle kaarten bewaard.

‘Wist jij dat pappie wel tien jaar geleden in Praag is geweest?’

‘Ja, ja.’

‘En dat zijn brief dus jaren onderweg moet zijn geweest.’

‘Welke brief?’

‘Die brief, die jij voorlas. Het was zo'n mooie brief. Pappie zei altijd dat hij sliep als een vos. Zou hij nog lang wegblijven?’

‘Ik weet niet.’

‘Sommige brieven zijn lang onderweg. Ik hoorde bij de bakker dat het wel vaker voorkomt.’

En Gloria vertelt me een verhaal over een kaart met Conny Froboes erop, die er acht-

[p. 8]

tien jaar over heeft gedaan om op een deurmat te vallen. Aan haar stem hoor ik dat ze nog niet is uitgepraat.

‘Kuus, er was ook nog een andere brief, ik heb hem stiekem gelezen.’

‘O ja?’

‘Ben je erg boos op me?’

‘Nee, Gloria.’

‘Maar je kijkt zo boos.’

‘Ik denk na, dat is alles.’

‘Kun je een familieraad houden met zijn drieën?’

‘Dat kan.’

‘Zal ik pappie vervangen... maar Piem slaapt. Wat doen we met haar?’

‘Ze wordt wel weer wakker.’

‘Ze moet maar bij de bejaarden gaan wonen, ze is te moe om langer op ons te passen.’

Er lopen tranen over haar wangen en ze zegt: ‘Zullen we vannacht in het bed van pappie en mammie slapen?’

‘Het is daar te koud Gloria. Slaap vannacht maar bij mij in bed.’

Toen de vissers weer een voor een naar het kanaal kwamen, dacht ik dat alles weer als vroeger zou worden. De eerste man die verscheen met zijn insteekhengel heb ik urenlang bekeken, de eerste vis die hij ophaalde, betekende voor mij zoiets als een eerste zwaluw. De zomer kwam.

Ik kan niet slapen. De pijn achter mijn ribben is verdwenen en sinds enkele dagen ben ik opgehouden me zorgen te maken. Mijn gedachten zijn zo helder dat ik zie wat ik denk. Hoe Gloria en ik vroeger hoedje wip speelden op het parket in de voorkamer. Haarscherp. De ansicht die zij van de juffrouw van de kleuterschool kreeg toen zij vijf jaar werd. Met het verbaasde gezicht van het jongetje erop dat een mep krijgt met een badmintonracket, zodat het nylonwerk springt... Gloria die op haar knieën voor me zit en herhaalt wat zij op elke verjaardag heeft gekregen. Een schoolbord, kleurkrijtjes, plastic vlooien in een paddestoel met rode hoed, een danseres die danst op een spiegel als je eronder een magneetje beweegt. De zeven dwergen uit Sneeuwwitje lopen stampend voorbij, een dwerg draagt een lantaarntje, het is nog vroeg, de anderen lopen met gebogen ruggen waarop het houweel rust...

Ik heb de haard aangestoken en koffie gezet. De wereld is gekrompen. Het mist. Waterdeeltjes versperren het uitzicht over het kanaal en de polder. Een paar eenden kwaken. Ik ben nog nooit zo kalm geweest. 's Ochtends de bus naar mijn werk, laat in de middag terug, 's avonds met zijn drieën in de keuken. Vaste tijden die je op een dienstregeling kunt lezen.

De mist trekt langzaam op, het pad langs ons huis wordt zichtbaar, de brug nog niet. Over de ruiten van de keuken rollen druppeltjes condens. Ze trekken grillige sporen, kronkelige paadjes.

Tante Piem schuifelt door het huis in een flanellen nachtjapon, haar grijze vlecht ligt slordig op haar rug. Even later komt Gloria naast me zitten. Ik moet haar wangen met gele wondpoeder bestrooien, er zitten kleine zweertjes op. De laatste tijd heeft zij gelukkig geen wormen. Als zij iets begrijpt kun je haar volledig vertrouwen. Dat ze geen graskarpers mag vangen, maar wel edelkarpers en spiegelkarpers maakt haar kwaad.

‘Een vis is een vis,’ roept ze.

‘Maar Gloria,’ werp ik tegen, die ‘graskarpers heeft de boer in zijn sloten uitgezet om ze de oever- en waterplanten te laten wegvreten!’

‘Wat weet jij daar nou van, alle vissen worden uitgezet en ik heb een visvergunning van het postkantoor!’

Ze weigert naar mij te luisteren. Tenslotte zeg ik: ‘Het zijn levende maaiboten. En op vangen en meenemen staat een boete, een fors bedrag.’

‘Nou en? Er is heus wel plaats voor mij bij pappie in zijn kast.’

Over de ernst van gevangenissen valt met haar niet te praten.

Ze schenkt koffie in voor tante Piem en overhandigt haar de beker. Piem grijpt er naast. Ze neemt Piems handen en legt die om de beker heen.

‘Het rook zo heerlijk naar koffiebonen,’ zegt ze vriendelijk, ‘dat ik wel op moest staan, maar mijn bril kan ik nergens vinden.’

‘Die zoek ik,’ zegt Gloria.

‘Geef eerst de spiegel maar eens aan.’

Ze bekijkt zichzelf langdurig in de spiegel en zegt: ‘Op mijn leeftijd zitten er nog maar weinig haren op je hoofd. Vroeger was het dik.’

Voor ik in de bus stap, vraag ik Gloria binnen te blijven. Ze knikt. Er is weinig plaats. In ons dorp zijn geen fabrieken. De toeter van de drukkerij was vroeger tot in de wijde omtrek te horen. De werknemers fietsten het terrein op, zwijgend. Ze namen hun broodtrommel mee naar binnen en deden hun jassen uit. Hun petten hielden ze op. De werkdag was begonnen als je de persen hoorde dreunen. Ze drukten alles. Thuis wisten wij na de vroedvrouw en de dokter het eerst wie er geboren of gestorven was. Reklamefolders, het parochieblad, de streekkranten. Mijn vader drukte alles.

Het zicht is minder dan vijftig meter. De

[p. 9]

rit duurt lang. Zo lang dat ik niet meer precies weet waar ik ben. Duiden die strakke, starende gezichten om me heen op slaperigheid van de ochtend of op moeheid van de avond? Gaat de bus naar de stad of naar het dorp? Als ik thuis kom, zie ik een politieauto voor het tuinhek staan. Ik moet er door aan vroeger denken.

Oranje zwaailichten langs het kanaal, stationair draaiende motoren, tractoren op de weg. Grote containers op aanhangwagens. Containers gevuld met water. Geknars van roestige katrollen, een paar doffe slagen. Aan het begin en aan het einde van het dorp waren de sluizen gesloten. Zoveel mensen in de weer, ze liepen met schepnetten. Overal vis op het water, zieltogende vis.

Een man hield een net omhoog, de schubben van de spartelende vissen lieten los, dwarrelen als glinsterende zilverdeeltjes op het gras. Hij gebruikt een fout net. Het nylon is te stug voor zachte vissenschubben. Ik roep het tegen hem, de boer schopt naar achteren, hij schopt me de straat over. Gloria, waar is Gloria?

Duizenden zieltogende vissen. Met enorme netten vangen de mensen uit het dorp vis, brengen de spartelende visjes in de containers met schoon water. Het kanaal langs ons dorp is een kilometer lang, een kilometer tussen de sluizen. De drukkerij ligt aan het kanaal, binnen branden er lampen. En de toeter loeit, zo maar. Tussen de oranje zwaailichten, twee blauwe. Ze zijn mijn vader komen halen... Ik roep: ‘Gloria, Gloria...’ Ik luister naar het schreeuwen van de mannen. Gewoon praten kunnen ze niet, de motoren maken te veel lawaai. En de toeter loeit er spottend door heen. Ahaaa... Ahaaa...

‘Deze ook?’ roept een kerel. Ze lachen om Gloria die spartelt.

‘Gooi maar terug, die is nog ondermaats.’

De voorste tractor rijdt een stukje en verdwijnt tenslotte met de container vol vis. Een beter leven tegemoet, naar water dat niet is vergiftigd. Met een boog wordt Gloria in het water geworpen. Aan de andere kant van het kanaal trekken mannen haar eruit. Ze be-

[p. 10]

ginnen haar te jonassen... ‘Een, twee, drie...’ Daar gaat ze... een flinke plons, grote cirkels in het water. Ik moet me zo klein mogelijk maken om bij haar te zien te komen.

Een paar stevige mannenhanden grijpen me in mijn kraag en duwen me met mijn neus tussen dooie vis. Slijmerig zacht. Ze trekken aan mijn haren, mijn jurk scheurt. Dronken zijn ze.

‘Zie maar wat je vader met ons water heeft gedaan met zijn vuile stinkfabriek!’

‘Nog zo'n ondermaatse,’ roept de boer met de grote handen. Ik bijt hem in zijn kuit, en rol mezelf weg tussen de banden van een tractor. Een tweede container vis is inmiddels vertrokken. Ze werken als bezetenen. Ook vrouwen helpen mee.

Er drijven snoeken op hun zij met brede platte koppen. Ze hebben eendebekken. Brasems, edelkarpers, boerenkarpers, spiegelkarpers. Kieuwen die wijd openstaan. Vissen die zijn uitgezet door de hengelsport-vereniging.

Ik zie de bakker, hij is de penningmeester. En hij trekt Gloria de wallekant op. ‘Genoeg,’ roept hij. ‘Genoeg. Zijn jullie nou helemaal...’

De mannen grommen, ze werken stug door. Weer raak ik Gloria kwijt. De bakker trekt aan mijn oor en zegt dat ik weg moet gaan en mijn zusje mee naar huis moet nemen.

Er staan nog maar enkele tractoren. Als de een na laatste tractor start, zie ik acht vingers die de rand van de container omklemmen, acht kleine glinsterende nageltjes. Ik ren er achter aan. De motor maakt zo veel lawaai dat ze me niet horen kan. Ik roep dat ze vol moet houden, dat ze zich vast moet houden! Ik probeer de tractor in te halen, hij rijdt te snel. De afstand wordt groter. Tot ik heel in de verte de remlichten zie. De container zal worden omgekiept met Gloria erin. Als de tractor op de terugweg is en mij passeert, steek ik een vuist op naar de chauffeur.

Dan zie ik Gloria! Ze spuugt water uit en krabt aan haar knieën. Haar lippen trillen, haar ogen houdt ze half gesloten. Ze zegt wat: ‘Wat een geluk dat ik zwemmen kan. Tussen vissen ben je veilig.’

Het is stil geworden langs het kanaal, de toeter loeit niet meer, en het is nevelig. Er staat een politiewagen voor ons huis, zonder zwaailicht.

Een agent zegt beleefd dat hij procesverbaal op moet maken en dat ik me niet zo op moet winden, want zo erg is het nu ook weer niet. Ik veeg mijn haar naar achteren en tuur over het water. En Gloria staat naast me.

‘Uw zusje is hardleers, de boer heeft aangifte gedaan vanwege zijn graskarpers,’ verduidelijkt hij. ‘Misschien kunt u morgen even naar ons bureau komen.’

Ik knik en zeg: ‘Natuurlijk, morgen zullen we komen.’

Als de auto de brug over rijdt, slaat Gloria haar armen om me heen.

‘Ik heb hem maar niet binnen gelaten.’

‘Hoezo?’

‘Wij houden niet van de politie.’

In de keuken zet Piem haar hoedje op, ze trekt aan het elastiek.

‘Staat hij recht?’ vraagt ze.

Ze draagt haar oude wintermantel met een zwart kraagje van bont. Haar koffers zijn gepakt. Op het fornuis staan de aardappelen onder een laagje water, ook de worteltjes zijn geschrapt. En haar breiwerk ligt op het dressoir.

‘Ben je boos?’ vraagt Gloria.

Ik schud mijn hoofd.

‘Maar je kijkt zo boos?’

‘Ik ben niet boos, ik denk na.’

Mijn zusje is voor het raam gaan staan, ze heeft haar schilferige rode handen op de rug gevouwen. Ik sta achter haar.

‘Nog zes nachtjes slapen,’ fluistert ze. ‘En dan zingen we: Lang zullen ze leven...’

Ze draait zich naar me om. ‘Zal ik eens opnoemen wat ik allemaal gekregen heb op mijn verjaardagen?’

‘In de Gloria,’ zeg ik zachtjes en herhaal krachtig: ‘In de Gloria!’

We zien mijn vader, hij loopt over de ophaalbrug en houdt een koffer in zijn hand. Hij staat stil en kijkt naar de drukkerij en dan naar het water. Wij kijken naar mijn vader en naar de spiegeling van de lantaarns in het kanaal. De maan staat in het eerste kwartier en het is stil. Hij steekt zijn hand niet eens naar ons op. Mijn vader staat op de brug en kijkt...

‘Hij is terug,’ zeggen we.

‘Pappie, hij hoeft zich nu niet meer te schamen, hij is terug uit de kast,’ Gloria glimlacht.

Tante Piem zet haar hoed af en begint de koffers uit te pakken. Ze legt haar kleren in stapeltjes op tafel. Netjes naast elkaar. We kijken naar mijn vader en naar de breking van het licht van de lantaarns op het water van het kanaal.

Gloria peutert in haar neus en ik zeg: ‘Stuur je een ansichtkaart als je boven bent?’

Ze schudt alleen maar haar hoofd en dan begint ze te huilen met lange uithalen. Ik zie haar tranen op de vensterbank druppen. Ik klop op het raam, maar mijn vader lijkt ons niet te horen. Hij kijkt naar het water.