Hollands Maandblad. Jaargang 1985 (446-457)

[p. 36]

Goede werken
A.L. Schneiders

Mijn instelling ten opzichte van ziekte, mismaaktheid en menselijk lijden in het algemeen is niet de correcte, om maar eens in objectieve, marxistische termen te spreken. Mijn eerste impuls bij enig verschijnsel van menselijke rampspoed is om er als een pijl uit de boog vandoor te gaan en als mij onverhoopt de kop zou worden afgeslagen, zal ik vermoedelijk nog weghollen van de plaats des onheils, zoals pootjes en romp van de kip dat doen. Ik heb dit geërfd van mijn moeder, denk ik, die op achtentachtig-jarige leeftijd bijna een jaar is blijven doorlopen met een opzwellende bobbel op haar buik omdat ze niet wou weten dat dit het finale kankergezwel zou zijn. Het bleek tenslotte een breuk, ze had er geen dag later mee moeten komen. Ook haar afnemende krachten in knieën en benen kan ze maar moeilijk onder ogen zien. Pas onlangs, nadat zij kort achter elkaar drie maal op haar neus was gevallen na struikeling over zulke geringe obstakels als een herfstblad op de straat, heeft zij haar hoge hakken ingeruild tegen verstandige platte. En nu staat ze voor de ingrijpende beslissing of ze misschien toch een stokje moet aanschaffen. Het laatste half jaar gaan mijn dure telefoongesprekken langs de negenduizend kilometer die mij van haar scheiden over bijna niets anders dan haar dilemma.

‘Hallo, hallo moeder, kan je me verstaan? En heb je het nu al gekocht, dat stokje?’

Ik hoor alleen het kwaadaardige gekrijs van de verschoten-witte kaketoe die haar leven in dat flatje terroriseert, dan driftig vloeken van mijn moeder tegen de vogel die dan goddank uit de aether verdwijnt, ze heeft de zwarte doek over z'n kooi gegooid.

‘Ja, jongen, achgod, die kaka heeft weer zo'n slecht humeur, hè. Ze heeft daarnet bijna een vingertop af gebeten.’

‘Jezus, moeder, kijk nou maar uit. Maar ik vroeg je hoe het ging met het lopen. Heb je nou al een stokje gekocht?’

‘Ach, hou daar nou over op. Een stok, zo'n zwarte stok, ik zie me daar al, als zo'n oud mensje.’

‘Ja, maar luister nou. Het hoeft toch niet zwart te zijn? Of waarom niet een parapluie? Probeer dan toch eens een parapluie.’

In de derde wereld-landen waar ik werkzaam ben valt het mij nog moeilijker mij het lot van de ongelukkigen oprecht aan te trekken. Lijken de eindeloze noden hier op zichzelf al een peilloos diep zwart gat, die van de gehandicapten daar beginnen nog pas onder de bodem daarvan, voor geval er een bodem aan is. Misschien is het wel de hel daar zo diep onder, maar misschien valt het ook wel een beetje mee als je uit de put naar boven kijkt en niet, zoals ik, van boven naar beneden en alles te verliezen hebt. Maar het kan zeker niet meegevallen zijn op die zondagochtend voor die twee spiernaakte messenvechters die ik aan de gang zag op een mestvaalt niet ver van mijn huis. Dat ik mij juist dat beeld herinner als een zeldzame blik in de authentieke hel, die niet van een rustige zondagmorgen zou mogen zijn maar misschien dus al van gene zijde was, komt denk ik door mijn ontvankelijkheid van dat moment. Ik had een kater, stad en land lagen onder een ondoordringbare natte molton deken waarachter de zon voorgoed scheen weggesmolten in massa's kwik, en toch was het zo warm dat ik niet wist of ik nat was van zweet dan wel de lichte driezel die naar beneden kwam, meer als nevel dan als regen.

Vanuit die kleine hel voor heren keek ik dus uit op die andere, die achter het ‘Afwateringskanaal’ begint, dat onze villawijk scheidt van een enorme menselijke wildgroei langs de randen van het kanaal en ver landinwaarts. Door verstopping met waterplanten en menselijk afval, watert het door ons in de koloniale tijd gemaakte ‘Afwateringskanaal’ allang niet meer af, zodat in de natte tijd deze onafzienbare bidonville nog maar net het hoofd boven de modder houdt. Daar, op een open plekje tussen optreksels van plastic lappen over kistenhout rezen plotseling die twee tengere gestalten op, jongens of mannen van rode modder op bladgoud en ze maakten een wilde zondagmorgendans, zou je zeggen, maar ineens schoot de hand van de ene uit en uit het niets verscheen bij de ander een vliegensvlug dun bloedspoor, ongeveer over het midden van zijn borst. Dansen weer maar nu werden ook benen uitgestoken om de ander te tekkelen en ik zie in dat licht van kwikwater, op die lege ochtend, even iets flitsen,

[p. 37]

en ja, nu heeft de ander een bloedspoor opgedaan, langs de hele lengte van de onderarm. Het schijnt hem niet te deren. Dan struikelt toch ineens de ene, of noem het de andere, het doet er niet toe, en een arm steekt razendsnel omlaag. Het slachtoffer draait zich om in de modder, blijft liggen en de ene die nu tenminste duidelijk de ander is geworden, rekt zich uit en kijkt in mijn richting. Niemand anders is in de buurt, zelfs heeft zich niemand tussen de hutten vertoond en ik verwijder mij snel van de plek des onheils want het Afwateringskanaal zou wel zo verstopt zijn dat die resterende amokmaker er in een wip overheen kon zijn en mij achterna zou komen. Dat is natuurlijk niet gebeurd; zo verbazend is het dat die drommen van miljoenen ongelukkigen zich alleen bij hoge uitzondering eens op een troepje rijkaards storten, maar zich daarentegen des te meer onderling het leven ondraaglijk maken. Ik slenter naar huis, mijn kater bijna verdwenen door de troebele ontroering over die korte flitsende dodendans die ik daarnet even had mogen waarnemen. Ik zocht en zoek er nog steeds een muziekje bij, iets uit West Side Story, want het ging allemaal te vlug en vooral stil toe om waar te zijn. En nu pas bedenk ik dat iemand zou kunnen vragen of ik niet politie of ambulance heb gebeld. Een voor de hand liggende vraag, maar ook lachwekkend; de wereld achter het Afwateringskanaal is de andere wereld.

Laten we het toegeven, wij zijn wat blij dat de miljarden armen van Azië en Afrika overwegend op hun plaats blijven, er is al ellende genoeg dichter bij huis, de chaos ligt overal om ons op de loer. Het is dan ook begrijpelijk dat wij de enkeling die zich vrijwillig in de hel begeeft, om daar te helpen, met wrevel of zelfs wantrouwen bekijken. God weet welke lelijke besmetting ze kunnen overbrengen. Zo was het ook een beetje met de kolonel d'Armagnac in dat stadje van een afrikaanse ex-franse kolonie, die daar een gehandicapten-instituut leidde, levend in een kamertje tussen heel of half verlamden, blinden en doofstommen. Mijn vrouw en een enkele vriendin van haar vonden hem een heilige, de mannen vonden dat ook wel maar hij was ook net zo goed een beetje een ouwehoer. Dat hij toch werd gevraagd op diners en partijen kwam deels door zijn fraaie afstamming en zijn vorige carrière, die van kolonel van de franse luchtmacht. Een dertigtal invaliden had hij aan het werk in een paar snikhete vertrekjes in een rumoerige krottenbuurt aan een piste van rode modder even buiten de stad. ‘Le grand projet de Promhandicam, une victoire des handicapés est une victoire pour les hommes’, vermeldden zijn folders. Helaas was van victorie nog geen sprake, al waren er grote plannen voor een nieuw centrum verderop, ten behoeve van honderden gehandicapten, met tuinen ook voor agrarische werkzaamheden. Veel tegenslagen ook, waarvan de voornaamste dat, zoals wel meer gebeurt, de overheid vond dat dit eigenlijk een overheidstaak was, zodat de kolonel eerder tegenwerking ondervond dan hulp van die kant, al had de overheid evenmin geld of misschien ook niet de energie om zelf iets te beginnen. Zo bleef het voor de kolonel en zijn kleine schare ongelukkigen dus leven van de bedeling en wat opdrachten voor hun produkten van bedrijven en organisaties. Veel brachten die produkten niet op wat ook wel kwam doordat ze niet zo aantrekkelijk waren. Het voornaamste voortbrengsel was een ‘skai’ regenmantel of poncho, wel waterdicht maar buitengewoon stug en zwaar en zo doods van kleur als de lucht in de regentijd. Om de kolonel te helpen hebben we tientallen van die poncho's gekocht en rondgedeeld zodat tijdens de regens wij in de wijde omtrek van ons huis de begunstigden gebukt zagen voortzwoegen onder het vormeloze skai.

Wat de kolonel tegenzat en hem niet alleen, is dat bijna overal in de derde wereld juist de zachte sektor het lekkerste weefsel lijkt te bieden aan de kanker van de corruptie. Waar ik nu woon komen dagelijks zogenaamde padvindersleiders langs en vooral talloze ‘Bisschoppen’, al of niet met omgekeerde boordjes die uit een zwart attaché koffertje een beduimeld boekje halen waar je na storting van een geldbedrag je handtekening mag zetten. Bisschoppen vooral, maar ook officiële organisaties ten behoeve van de minder bedeelde medemens, moeten grondig worden doorgelicht voordat er geld heen wordt gestuurd of goederen en dan nog moet verzending van een ‘Ambulance’ bijna altijd worden vermeden. De ambulance is wel bij uitstek het feestartikel voor hoogwaardigheidsbekleders en hun dames in de ideële sektor. Van alle ambulances, geschonken door welmenende staten en organisaties, heb ik er nooit één door het verkeer zien snellen met zieken of gewonden, maar daarentegen wel met de kinderen van een prominente idealist op weg naar school of een partijtje en vooral ook ambulances vol met kirrende welzijnsdames op hun paasbest. Verkeersslachtoffers of gewone zieken moeten dan ook altijd uren op een voertuig wachten, zo niet in aller eeuwigheid, en dan is het meestal nog een oude taxi. De enige gelegenheid waar ik een ambulance min of meer voor het oorspronkelijke doel zag gebruikt worden, was bij de jaarlijkse parade voor het staatshoofd welke wij van de tribune mochten gadeslaan. Na een lange processie van pantserwagens en bataillons stampende hevig zwetende krijgers in oerwoudgroen kwam daar ieder jaar weer die zelfde eenzame ambulance van het Rode Kruis, voor een dagje door de dames afgestaan. Of ze nooit waren weggeweest kon je ieder jaar door de geopende achterportieren de Helper aan het werk zien,

[p. 38]

niet met wonden en bloed, maar keurig achter een vouwtafeltje en ijverig tikkend op een schrijfmachine, en naast hem uitgestrekt een vrolijke sterke kerel met één omzwachteld been dat half naar buiten stak zodat het publiek het niet zou missen.

Tegen deze ontmoedigende achtergrond ging de kolonel met onuitroeibaar optimisme voort met zijn goede werken. Dan had een minister weer iets aardigs gezegd over z'n projekt zodat er misschien toch wat geld zou komen, dan weer was er zulk goed nieuws over de blinde scholier die zich aan het voorbereiden was voor het eindexamen van het lyceum. Geregeld kwam hij langs op mijn bureau, voor nog weer een beetje hulp, witte kuif en brosse, stralende blauwe ogen zo vol vertrouwen en altijd in een smetteloos zwart pak met plechtige zwarte das. Ik kon niet helpen mij af te vragen hoe hij zichzelf en dat pak zo schoon hield in dat snikhete kamertje tussen al die invaliden en ik vond dat nog verbazender nadat ik had vernomen dat iemand of ‘ze’ in de nacht een pispot vol uitwerpselen door z'n raampje bij hem naar binnen had(den) gegooid. Zelfs bij z'n doodarme buren in hun krotten scheen zijn goedheid al agressie op te roepen. Was het zijn toon misschien? Hij had een stem als een orgel en sprak dat prachtige frans, vol optimisme, visie en boodschappen, een beetje zalvend misschien, maar hij was dan ook een protestant. De enige keer dat ik hem in mineur heb gezien was toen de blinde lyceïst plotseling verdwenen bleek met al het geld uit de kas. Zelfs wat ik als een grote tegenslag had gezien, de aanzegging van de gemeente dat binnen een jaar de optrekjes van het project ontruimd moesten zijn wegens verbreding en verharding van de weg, was voor hem een bron voor nieuwe hoop. Dit nu was de kans om een groter terrein te krijgen en een nieuw vormingscentrum op te bouwen. Niet lang daarna werden wij uitgenodigd voor een eerste steen-legging op een terreintje ver buiten de stad. Toezeggingen voor het hele terrein dat hij nodig had, waren er nog niet en nog minder voor het gebouw, maar dat zou zeker wel in orde komen want madame T, de minister van sociale zaken, zou zelf komen om die steen te leggen.

Ruim vijf jaren zijn we daar al weer weg maar zojuist kregen wij een lange brief van de kolonel met de achterstallige foto van de plechtigheid. Ik herken mijzelf tussen het gezelschap, een champagneglas in de hand en verbaas mij, terzijde, dat slechts vijf jaar je zo jonger maken. Een vrolijk gezelschap, allen met champagne, madame T, de minister op mooie lange benen, haar gezicht beschaduwd door een coquet hoedje, ongetwijfeld uit Parijs zelf. Ik herken ook het veld van stoffige rode aarde, een slordige hap uit een groene heuvel met op de achtergrond een paar hutten tussen veldjes met manioc. De gehandicapten waren er ook, herinner ik me, al staan ze niet op de foto. Voortgang kan het project niet hebben gemaakt, want de kolonel rept daar niet van, integendeel, de brief bevat een algemene oproep tot steun. ‘Je prie Dieu tous les jours qu'il entende mon appel.’ Wel heeft hij een nieuw ‘comité van aanbeveling’, waarvan ik de namen herken uit onze tijd daarginds, aanbevelers zo schatrijk dat ze met een promille van hun vermogen de kolonel en z'n invaliden allang aan hun nieuwe centrum hadden kunnen helpen. Het zal er wel niet meer van komen want terloops meldt hij dat hij net genezen is van een attaque die ‘hem bijna aan de oevers van de Hades heeft gebracht.’ Aan de andere oever zal hij geen centrum vinden, net zo min, maar ook geen invaliden, hoewel je weet maar nooit. Als de boel aan deze oever zo rottig geregeld is, waarom dan plotseling beter aan de overkant? Je moet je toch niet voorstellen dat de Hades zoiets is als het ‘Afwateringskanaal’ met die messevechters daarachter.