Hollands Maandblad. Jaargang 1984 (434-445)

[p. 73]

Vodden (de dood)
Vonne van der Meer

Sinds vorige winter weet ik hoe schaamte klinkt. Ik liep in de Zwitserse Alpen en dacht aan die kapper. Iedere keer als ik deze wandeling maakte moest ik, of ik wilde of niet, aan de dode kapper denken.

Een ongeluk werd het genoemd. Lopend op dit zelfde pad zou hij gestruikeld zijn, langs de oevers naar beneden zijn gegleden en onder het ijs geschoven. Ik vond het een ongeloofwaardig verhaal. Heeft het gesneeuwd dan verschijnen er welopgevoede machines om het pad weer begaanbaar te maken. Op alle gevaarlijke punten staan hekken. Lichtgevende pijlen geven aan hoeveel kilometer we al afgelegd hebben of nog af te leggen hebben. Weer andere borden vertellen ons waar we ons precies bevinden. Ten opzichte van de volgende picknicktafel, ten opzichte van de eekhoorns en wat we die wel en niet mogen geven. Zelfs de bomen dragen naamplaatjes. Dat iemand, een man uit de streek notabene, domweg in het meer getuimeld was vond ik onbegrijpelijk. Haast nog cynischer dan de wiegedood van een pasgeborene. Niets was op deze route aan het toeval overgelaten. Op iedere verrassing werden wij in minstens twee talen voorbereid. Het enige waar wij vakantiegangers ons met behulp van in cement verzonken verrekijkers over dienden te verbazen was der See, le lac, het meer zelf.

Ik stond stil om opnieuw vast te stellen dat het nog het meest weg had van een leeggegeten soepbord. Alleen de ouderwetse duikplank op

Madame Geneste komt uit het café, blijft midden op het plein staan, een stoffer in haar hand. Ergens in het magere gezicht kleine ogen. Geen schouders. Ze loopt in de richting van de kerkhofmuur, maar haar armen doen niet mee. Tastend tussen plastic huisjes, poorten en grafkelders zoekt ze haar weg. Ze hurkt bij een graf en begint het stof van een zwarte steen te vegen. Arthur wacht op het terras van het café.
Jan Siebelink
Eiland van Calypso, december 1981.

de andere oever, dat houten been dat iemand vorige zomer had vergeten aan te gespen, verwees naar diepte, naar verdwijnen.

Op een middag, net als nu tegen vieren, had hij hier gelopen. Het is even stil als wit om hem heen. Net als ik, is hij de enige die hier nog loopt. Een stip op een blanco papier. Wat hij hoort is hijzelf. Dat gekraak, dat zijn zijn voetstappen in de sneeuw. Dat geritsel is het schuren van zijn nylon mouwen tegen zijn nylon jack.

In de verte hoorde ik de trein aankomen en kort daarop zijn hoge fluittoon. Dat was ik vergeten de trein, het gefluit. Misschien is het toen gebeurd. De kapper hoort de trein, staat stil, kijkt langs de beboste helling omhoog en zwaait. Hij weet dat niemand in de trein hem zien kan, maar dat geeft niets. Als jongen zwaaide hij altijd naar iedere trein, al was het een vuilnistrein. Nu hij alleen is valt zijn leeftijd van hem af en hij zwaait. Op datzelfde moment voelt hij een ijskoude hand in zijn nek.

Ik keek om.

Hij recht zijn rug, hij wil geen spoken zien.

Ik versnelde mijn pas.

Streng spreekt hij zichzelf toe: kapper wees dapper. Een klont sneeuw is het, anders niet. Van die takken boven je in je nek gegleden. Een vrachtje sneeuw, aan het schuiven geraakt door eekhoorns of de dooi. Hij voelt in zijn nek en schreeuwt. Niemand hoort hem, want zijn schreeuw valt samen met het fluiten van het treintje van Wolfgang naar Klosters.

Opgelucht had ik de trein laten passeren: ik had gezwaaid en mij was niets overkomen. Het was nu zaak de kapper van me af te schudden. Ik wilde niet bedenken hoe hij in het meer terecht was gekomen. Laat staan wat er in hem omging. Die vragen wilde ik, moederziel alleen op dat pad niet beantwoorden.

En op dat moment klonk als geroepen dat getoeter. Niet één stoot, maar één lange onafgebroken toon. Ik sprong opzij en keek om. Ik kon het niet plaatsen. Ieder geluid lijkt in de bergen van dichtbij te komen. Het is alsof ruzies die meters van je vandaan gevoerd worden, zich

[p. 74]

in je hoofd afspelen. De glimmende donkerblauwe Rover reed niet achter me. Ook niet naast me in het meer, maar op de weg tweehonderd meter verder.

De auto werd stilgezet, de claxon zweeg. Een zeker tachtigjarige, in bont gehulde man stapte uit. Leunend op zijn stok liep hij om de auto heen. Hij opende de motorkap en keek in het binnenste van de Rover. Kinderen lieten hun sleetjes in de steek en kwamen om hem heen staan.

De man trok zijn handschoen uit en morrelde wat, voorzichtig als een grootvader die aan de losse tand van zijn kleinkind voelen moet. Toen sloot hij de motorkap weer. Hij gebaarde met zijn stok naar de kinderen, die daarop snel de weg vrij maakten, veegde zijn handen af aan een witte zakdoek en stapte in. De kinderen zwaaiden al, net als ik dachten zij dat er nu daadwerkelijk vertrokken werd. Maar de auto was nog maar net gestart, had amper een meter gereden of het begon weer. Het onafgebroken blèren, dat geluid dat in een stad, tussen sirenes en trams misschien niet eens opgevallen was maar dat hier - hoe klonk het, wilde ik weten - snerpend, honend, oorverdovend? Geen van die woorden benaderde het effect dat het geluid op het landschap had.

De auto stopte, het werd weer stil. Stiller dan het ooit geweest was. Het ritueel werd hervat. De man ontworstelde zich aan zijn veiligheidsriemen, hees zich uit de auto en opende met bleke bevende handen de motorkap. Ik was nu zo dicht genaderd dat ik ook de uitdrukking op zijn gezicht kon zien. Getroffen bekeek hij zijn bezit. Toen de kinderen zich weer om de Rover wilden verzamelen maaide hij ze met zijn stok van zich af.

Uiteindelijk stapte hij maar weer in. Tegen een stroom van blikken, gegiechel en verwensingen reed Lear in zijn ontroostbare Rover richting dorp. Ik had met hem te doen. Ik wist hoe hij dacht dat ze over hem dachten: ‘Zo'n dure auto kan niet kapot. Hij doet het met opzet. Hij wil opvallen. Hij denkt zeker dat de wereld om hem draait.’

Zelfs toen de Rover al achter de glooiing van een berg was verdwenen, minuten later hoorde ik hem nog. Zo klinkt schaamte, dacht ik toen, als deze claxon in deze stilte. En ik besloot dadelijk, zodra ik thuis was een kaart te schrijven. ‘Lieve, ik meende dat ik alles van schaamte wist. Pas nu weet ik hoe het klinkt.’

Terwijl ik de kaart in gedachten al schreef hoorde ik plotseling in mijn herinnering een veel dreigender geluid. Een stem uit mijn vroegste jeugd. Ik ben binnen, hij is buiten. Een mannestem en hij roept heel hard, zo hard dat het tegen de huizen weerkaatst mijn naam: ‘Vonne, Vonne’.

Hij bereikt de bovenste verdieping, neemt de smalle spiraalvormige trap naar het dak. Boven de stad staat hij nu, hij kan neerkijken op de huizen. De stad toont haar structuur en schoonheid. Op zijn verheven plaats voelt hij zich sterk worden. Niets mag onmogelijk zijn, denkt hij. Zonder verval en afbraak moet deze stad fonkelnieuw worden.
Kester Freriks
De fonkelnieuwe stad, augustus/september 1982.

Ik moet het uitgegild hebben, want even later staat mijn moeder naast me. Ze tilt me op de vensterbank. Ze wijst naar een man met een alpinopet op een bakfiets. Dat is de voddenman, zegt ze, ik hoef niet bang voor hem te zijn. Hij moet wel hard schreeuwen anders weten de mensen niet dat hij er is. Ik klamp me aan haar vast. Ik wil niet dat ze weggaat om te zoeken of ze nog iets voor hem heeft. Die man mag onze tuin niet in. Niet in onze deuropening staan. Niet dichterbij komen.

Weer schreeuwt de man. Ik hoor nu duidelijk wat hij zegt, dat hij mij helemaal niet roept.

Zo ongeveer zal het gaan, dacht ik terwijl ik het steile pad naar het huis opliep. Ik keek naar binnen. Daar brandde licht. Door de beslagen ruiten zag ik de bruinverbrande gezichten van mijn vrienden. Eén van hen tikte tegen de ruit, hief een glas naar mij op en wenkte dat ik snel binnen moest komen. Ja, zo ongeveer is het de kapper vergaan, dacht ik, en zal het mij vergaan.

Op een dag hoor ik een stem. Hij roept mijn naam, heel hard. Ik huiver. Ik spreek mezelf moed in, zoals eens mijn moeder dat deed. Zoals ik dat later zelf heb gedaan: ‘Ik versta het verkeerd. Hij bedoelt mij niet. Ik hoef me niet aangesproken te voelen. Er wordt niet naar me gewezen en ook niet over me gepraat. Ik word niet uitgelachen. En als het wel zo is, wat dan nog. Wees dapper. Dadelijk hebben ze het weer over een ander. Zo belangrijk ben ik niet. Ik ben niet het middelpunt van de wereld. Ik versta het verkeerd. Ik verbeeld het me maar.’

Dan staat hij plotseling voor me, de man met de alpinopet. Hij ruikt zuur, naar vochtige, ongewassen kleren. Ik gil. Ik word opgetild, niet door mijn moeder, maar door hem. Hij slaat zijn armen om me heen en draagt me mijn huis uit. Hij kwakt me op zijn kar. Dan stapt hij zelf op en fietst met me weg.

Ik til mijn hoofd op en kijk over de rand van de bak. Ik zwaai, maar de gordijnen van mijn huis zijn al gesloten. Daar woont nu niemand meer.

[p. 75]