Hollands Maandblad. Jaargang 1981 (398-409)

[p. 24]

Bedelaar in dode tijd
Sabine Vess

Hé, mijnheer, alstublieft, loopt u toch niet zo vlug. Weet u, ik heb u al lange tijd geobserveerd. Ik ben diep onder de indruk van u... De manier waarop u beweegt, uw hoofd houdt... alles. Echt waar. Ik zou u graag willen spreken. Ach, niet dat er eigenlijk iets is... niets bijzonders. Zo van dichtbij bevalt u mij nog beter. Echt waar. Uw neus, uw haar. Mooi... Mag ik een keertje uw haar strelen? Heel zachtjes? En mag ik u heel even bij uw arm pakken? Kijk, zo, in het midden van uw bovenarm. Dan kan ik u een beetje naar rechts draaien en weer terug, en een beetje naar links... Ik doe u niets, heus, ik wil alleen maar even kijken.

Ik heb al zo lang niet meer met iemand gesproken. Alstublieft, loopt u toch niet zo vlug. Hoe zou ik op die manier iets kunnen zeggen, ik raak helemaal buiten adem. - Eindelijk loop ik met u in de pas. U loopt net alsof de straat naar beneden helt, steil naar beneden. Hier is toch alles plat. Iedereen weet dat... Let u toch op, mijnheer, zo meteen struikelt u nog over uw eigen voeten.

Ik val u toch niet lastig? Of wel? U hoeft het alleen maar te zeggen, dan laat ik u gaan, dan blijf ik achter, blijf ik gewoon staan, zeg niets meer. U hoeft niet eens meer naar me om te kijken, u mag gewoon doorlopen, hoeft niet eens meer te glimlachen. En als ik u dan niet meer zie... ach, dat is niet belangrijk voor u. Misschien ga ik nog zwaaien... maar dat heeft verder niets te betekenen. U zou dan wel terug moeten zwaaien, of knipogen...

Weet u hoe doodgeslagen tijd er uitziet? Verminkte tijd? - Zei u iets? - Ja, ja, natuurlijk, je kunt hem niet zien. Maar hij wordt mishandeld, geschopt, gekneveld, opgezet als een dode vogel, op de schoorsteenmantel gezet. Mooi, hè? - Mensen gaan slordig met de tijd om, gewoon alsof je langs elkaar heen praat, hij wordt niet geleefd. Als je hem weg zou snijden, zou niemand het merken. Hij heeft geen wortels in het verleden, hij vertakt zich niet in het heden, hij reikt niet naar de toekomst. Rotzooi. Gewoon troep... waardeloos... dood. Hooguit de dode arm van een rivier; het water stroomt niet meer zo best, het wordt drassig... Hoog riet omzoomt de oevers, er is veel ongedierte, kreupele bomen tonen hun jichtige wortels. Hier staat de tijd stil, is toegedekt met een glinsterende groenig-violette huid. Een bedwelmende wasem zweeft boven alles. Trillende hitte onttrekt aan het water het weeë aroma van verrotting, ontbinding, geboorte... bezwangert de lucht... ze staat loodzwaar, onbeweeglijk. Muggenzwermen neuriën hun monotone dodenzang, paraat zich op alles te storten dat die wereld binnendringt. Alles is groot en zwaar en vol van het lijkengif. De wind bereikt deze hermetisch afgesloten wereld nooit. Hij hoopt zich voor haar op en glijdt om haar heen. Deze wereld treedt nooit buiten zichzelf... Ja, ja, ik dwaal af, ik weet het.

Ik moet u bij uw mouw vasthouden, anders loopt u van me weg. Alstublieft, niet zo vlug, mijn benen...

Moet u eens luisteren. Ik ken een man die gaat iedere dag naar een groot gebouw. Daar aangekomen loopt hij door de draaideur. Zegt: Goedemorgen! - Er zitten twee dames in de hal. Hij stapt in de lift, drukt op knop 4. De deur gaat dicht. De deur gaat open. Hij stapt uit de lift. Loopt door de gang. Langs kleine kamertjes. Er zitten mensen in die kamertjes. Of nog niet. Je kunt de mensen zien. Hij gaat ook zo'n kamertje binnen. Gaat zitten, op een stoel. De stoel staat achter een buro.

Daar zit-ie dan. Hij opent een la, haalt er papieren uit. Hij bladert in die papieren. Hij neemt een pen en beweegt die heen en weer op het papier. Soms schudt hij dan zijn hoofd. Zijn lippen perst hij op elkaar, een langgerekte naad. Midden in zijn gezicht. Zijn neusvleugels trillen. Hij neemt de hoorn van de haak. Hij beweegt zijn lippen. Alleen maar zijn lippen. Verder niets. Een jonge dame komt binnen, glimlacht. Hij glimlacht. Zij beweegt haar lippen, twee rode lijnen midden in haar gezicht. - Aardig, denkt hij. Ik denk dat hij dat denkt. Maar hij laat zich niet kennen. Ze legt papieren op het buro. Hij beweegt zijn lippen. Knikt met zijn hoofd. Bijt op zijn onderlip. Zijn neus-

[p. 25]

vleugels trillen. Hij knikt. Zij knikt. Ze loopt achteruit naar de deur. Ze verdwijnt. - Zo gaat dat de hele dag door. Iedere dag.

Voor hij daar mocht zitten, op die stoel achter dat buro, heeft hij zich... ja, heeft hij zich voor dat zitten opgegeven. Hij stuurde een brief naar het grote gebouw. In die brief stond: Ik zou graag op die stoel willen zitten. - Ze vroegen hem op een vastgestelde dag te laten zien hoe hij daar wilde zitten. Hij kwam. Ze toonden hem de kamer met de stoel en het buro. - Laat u ons zien hoe u daar wilt zitten... En hij ging zitten. Hij opende een la, haalde er papieren uit. Hij bladerde in die papieren. Hij nam een pen en bewoog die heen en weer over het papier. Soms schudde hij dan zijn hoofd. Zijn lippen perste hij op elkaar, en langgerekte naad. Midden in zijn gezicht. Zijn neusvleugels trilden. Hij nam de hoorn van de haak. Hij bewoog zijn lippen. Alleen maar zijn lippen. Verder niets. Een jonge dame kwam binnen, glimlachte. Hij glimlachte. Zij bewoog haar lippen, twee rode lijnen midden in haar gezicht. - Aardig, dacht hij. Ik denk, dat hij dat dacht. Maar hij liet zich niet kennen. Ze legde papieren op het buro. Hij bewoog zijn lippen. Knikte met zijn hoofd. Beet daarbij op zijn onderlip. Zijn neusvleugels trilden. Hij knikte. Zij knikte. Ze liep achteruit naar de deur. Ze verdween. - Zo is het genoeg, zeiden ze tegen hem. U mag voortaan iedere dag hier zitten. Iedere dag op dezelfde tijd. Iedere dag dezelfde bewegingen. U mag er onder geen voorwaarde van afwijken. U krijgt er een maandgeld voor. - Sindsdien zit hij daar, op die stoel, achter dat buro, iedere dag... Wat moet ik daar nu van zeggen... Hij heeft het me verteld. Ik kan de woorden natuurlijk niet horen en de letters niet zien... Zo ziet dat eruit.

Ik heb dus nagedacht. En ik zei tegen mezelf Karel, zei ik, vraag de mensen om maar vijf minuten van hun lege, verschaalde, stinkende tijd, vijf minuten van hun dode tijd. Ze zullen het niet eens merken... Van een hele dag maar vijf minuten. Hoop die tijd op. Je zult eeuwig leven. Want als je uur is gekomen, kun je een hele schuur vol tijd laten zien. Ja, ja, ik weet het, hij is verminkt, gehavend, platgewalst, verspild, onwelriekend, dood... maar het is tijd. - Ik vraag nooit meer dan vijf minuten.

Waarom slaat u mijn hand zo stuurs van uw mouw af? 't Is toch geen vlieg. - Goed, dan maar zo. Ik houd u helemaal niet meer vast. Uw gezicht staat... Ach, ik kan zo ook wel praten. Ik loop en kijk recht vooruit; u loopt en kijkt recht vooruit. En dan... we lopen alweer niet in dezelfde pas... Zo.

Dus: ik ga bij de ingang van de stad aan de kant van de weg staan, waar deze zich verbreedt - het trottoir brokkelt af. Hier is de inrit naar de begraafplaats. - Mijn hoed neem ik in mijn hand. -Vijf minuutjes dode tijd, alstublieft, zeg ik. - Wat zegt u? - Zo sta ik dus. Mijn benen niet helemaal tegen elkaar en de knieën niet helemaal gestrekt. Kijk, zo. Eigenlijk hang ik aan de rand van het trottoir. De grond onder mijn voeten was eigenlijk niet nodig; hij is er nu eenmaal. Ik hang er. Mijn hoofd een beetje voorovergebogen, bijna op mijn borst. Ik wil niet dat de mensen de lus om mijn hals zien. Dit ruwe henneptouw zou ze alleen maar afschrikken. - Het touw? Tja, dat is er gewoon. Altijd al. Zo lang ik me kan herinneren. Precies op de juiste hoogte. - De knoop in mijn nek? Ach, die zien ze niet. Ze zien toch alleen maar mijn voorkant. Zouden ze me echt willen zien, van alle kanten, dan zouden ze helemaal om me heen moeten lopen. Dat is nog nooit gebeurd. Het trottoir vóór me is een lopende band. Op die band trekken de mensen aan me voorbij... de stad in... Dat vermoed ik. Altijd in dezelfde pas.

Achter mijn rug is de begraafplaats. Tussen begraafplaats en trottoir staat een groepje bomen. Eigenlijk zijn het struiken. Daarvoor staan twee banken. Op die banken zitten de oudjes, in de zon, en sterven heel langzaam weg. Op het trottoir zijn ze niet meer te gebruiken. Ze blijven al te vaak staan, of lopen onbeholpen, mank, steunend op stokken... een sta in de weg. Je zou over ze kunnen struikelen. Op de begraafplaats zijn ze evenmin te gebruiken. Ze spartelen nog. Dat zou de aarde doen trillen. Ze zitten daar te wachten in de zon. Hopen dat de zon hun al kille, opgezwollen lijven nog een beetje warmte schenkt. Af en toe zeggen ze een woord. Af en toe tillen ze hun hand op en roepen: Hoi! - Dan glimlachen ze zelfs, tonen hun tandeloze monden. Sommigen hebben een kunstgebit... Maar meestal zitten ze er gewoon. Met starre ogen. 's Avonds worden ze opgeruimd. - Hoe vroeg ze er al worden neergezet? Ik weet het niet. Als ik kom zijn ze er al. - Of ze de knoop in het touw niet zien? Ik weet het niet. Ze hebben er nog nooit iets van gezegd.

Daar hang ik dus en vraag de mensen om vijf minuten. - Vijf minuten maar, zeg ik... vijf minuten dode tijd. - Ik moet toch iets zeggen. Voor het beeld op zichzelf is het natuurlijk onbelangrijk wat ik zeg. De hoed in mijn hand, hun gebaar... dat zou toch niet veranderen. Voor het beeld zou het niet uitmaken.

De mensen stromen langs me heen. Met hun volgepropte lijven stromen ze schommelend langs me heen. Alleen, met z'n tweeën. Ik neem de parade af. Alles bij elkaar een gelijkmatige roze brij. Terwijl ze zo langs me heen defileren

[p. 26]

stoppen sommigen nog iets in hun mond. In die glimmende, opgezwollen roze mensenmassa - papperig is ze - is plotseling een opening te zien. Iets wordt er in gestopt. Ik zie het malen van de kaken. Hoor zwaar ademen. Hun gezichten zwellen op... Al gauw zullen hun schedels ze niet meer kunnen houden. Dan druipen ze op de grond, denk ik, verdampen... nee, worden vertrapt.

En ik hang daar maar met mijn hoed in de hand. - Maar vijf minuten, alstublieft. Maar... - Ach, voor het beeld op zichzelf is het niet belangrijk wat ik zeg.

Het heeft lang geduurd voor ze begrepen wat ik wilde. Geld smeten ze in m'n hoed. Soms ook boterhampapier, verkreukeld. Sommigen doen het nog steeds. Maar zij die weten wat ik bedoel steken hun hand in hun zak, al drie meter voor ze bij me zijn. Ze halen hun gesloten hand weer te voorschijn. Nu zijn ze bij me, houden hun gesloten hand boven mijn hoed, openen de hand. Glimlachen - alstublieft - trekken hun hand terug. Ik glimlach - dankuwel. Ik zie alleen nog maar hun ruggen. Ze kijken niet meer om. - Wat zou er met ze gebeuren? vraag ik me af. Met hun gezichten? Ik weet het niet. Misschien hebben ze helemaal geen gezichten meer als ik hun ruggen zie. Ik zou ze moeten volgen, met ze mee moeten stromen... Maar ik hang hier.

's Avonds maak ik het touw om mijn nek los. Ik ben blij dat ik 't heb. Zonder die strop zou ik het niet zo lang vol kunnen houden. Trillend op mijn benen zou ik aan de rand van het trottoir staan... zou de verleiding misschien niet kunnen weerstaan op het trottoir te springen... Alsjeblieft niet!

Nu in november is het allang geen pretje meer. Hongerig en verkleumd ga ik naar huis, met mijn hoed in de hand. De hand is volkomen verstijfd. En niet alleen mijn hand. Ik schuifel voort. Wit ligt de novemberrijp op mijn kleren, op mijn huis, dringt klam in me binnen. - Of de oudjes er nog zijn? Ik weet het niet. Dit koude vriesweer. Ik kijk niet eens meer om... Ik kan het niet zeggen.

Thuis draai ik m'n hoed om. Boven tafel. Ik zet hem op. Ik bibber. M'n botten rammelen in m'n vlees. Ik warm m'n soepje op. Met beide handen omklem ik de kom met de hete vloeistof. Ik slurp de soep naar binnen. Ik krijg het warm. Moe ben ik. Ik ga naar bed. Morgen is het markt. Dan komen er heel wat mensen naar de stad. Ik moet op tijd op m'n plaats staan. Ik ga naar boven, ga in mijn nog onopgemaakt bed liggen, voel hoe ik verdwijn. Kom al bedwarm nog een keer uit de veren - bedwarm... helemaal warm word ik natuurlijk niet. Een hele dag novemberrijp drukt op me. Heeft een klomp ijs van me gemaakt. Ik schuifel nog een keer naar beneden. Ik moet me aan de muur vasthouden om niet de trap af te duikelen. Op de tast bibber ik voort, tot de tafel, draai het licht aan, tel de dode tijd. Een kleine berg, zeven uur - niet gek met dit weer. Ik glimlach.

Dat doe ik nu al sinds jaar en dag. Ik kan niet eens meer zeggen hoe lang al. Altijd hang ik me daar weer op. De mensen zijn eraan gewend geraakt. Ik ben hun knikkend missienegertje bij het kerststalletje.

Ze weten dat ik er sta, hang, hun dagelijkse kleine circus. Wij bedelaars zijn toneelspelers. Iedere dag een klein stukje uit een wereld die niet de hunne is, waarin zij vreemden zijn. Iedere dag mogen ze om me lachen. Iedere dag betalen ze ervoor dat ik daar sta, hang. Verder hoeven ze niets met mij te doen. Eigenlijk leef ik helemaal niet. Ben dood. Met doden kun je niet spreken, je hoeft ze niet aan te raken. Doden antwoorden niet.

Als ik in hun gunst wil blijven moet ik iedere dag hetzelfde gezicht trekken, anders zouden ze me niet meer herkennen. Zouden aarzelen, zouden me - misschien - niets meer geven.

Ik verander dus niet. - Schmink? Heb ik niet nodig. Dat jaar in jaar uit daar hangen heeft me de juiste gelaatskleur bezorgd. Iedere dag hang ik er. Het is natuurlijk maar een schijnhangen. Ik durf nog steeds mijn voeten niet echt in te trekken.

Ik zie ze de hoek om komen. Zie hun voorkant. Zie hoe ze hun handen openen. Zie hun ruggen... Meer niet. Elke dag.

Of ik niet bang ben dat ze mijn voeten onder mijn buik wegtrappen, gewoon weg van de grond? Nee.

Nu kan ik u niet meer nawuiven...

Oorspronkelijke titel: Bettler in toter Zeit Vertaling: Sabine Vess en Paul Beers