Hollands Maandblad. Jaargang 1980 (386-397)

[p. 26]

Marrie
Nelly Heykamp

Marrie's vader was doodgeschoten in drieënveertig omdat hij met een achtergebleven ster van de Goldbergs op tegen een Wehrmacht had staan schreeuwen dat ze hém maar eens moesten komen halen als ze durfden inplaats van ouwe stumpers en kleine kinderen. De mensen vonden het wel dapper al was het stom. Iedereen die er bij was had tranen in zijn ogen gehad en Marretje's moeder had nooit gebrek aan onbedorven bollen toen hun aardappelpet leeg was.

Later gingen ze aan de dijk wonen.

In het begin gaven de buren goede raad toen ze zagen dat het kind voor galg en rad opgroeide en oude kleren die nog best meekonden, maar toen ze bij Teekamp had geweigerd hardop te bidden en ze ook niet met de dochters van Brander naar de kerk wilde, trok het dorp in het belang van eigen kinderen de handen van haar af. Het was natuurlijk wel erg voor die moeder maar er waren meer weduwen en die sloegen zich er ook doorheen als ze maar wílden. En die vader was per slot bijna een communist geweest.

Toen Marrie veertien was had ze een motor. Ze reed erop als een gek, met een broek aan en een oude vliegerspet op, meestal op de dijk en in de polder, die buiten de bevoegdheid van de drie agenten vielen. Vooral Brander die bezorgd was over zijn eigen dochters loerde op haar de keren dat ze de brug over kwam, uit verveling, om hem uit te dagen of gewoon omdat ze daar moest zijn; maar ze was altijd verdwenen voor iemand hem had kunnen waarschuwen. Toch haastte ze zich nooit.

Niemand wist hoe ze aan het ding kwam. Jongens die het weten konden zeiden dat je sterk moest zijn om erop te kunnen rijden. Misschien nam ze er wel iets voor in, je wist nooit met die dijkers. Marrie was groot voor haar leeftijd maar ze zag er gewoon uit, eerder tenger en lenig met iets lichts in haar bewegingen dat in strijd leek met de verhalen over handjedrukken in het café dat ze gewonnen had van Wiep de Bont die altijd met opgestroopte mouwen liep om zijn spieren te laten zien. Niemand wist of het echt waar was; Marrie lachte alleen maar als ze er naar vroegen en Wiep werd kwaad.

In de winter, als de bomen kaal waren, kon ik vanuit de achterkamer hun huis zien, tussen hekjes, waslijnen en verdorde struiken door; 's zomers zag ik het alleen uit het dakraam van de jongensslaapkamer. Het zag er mooi uit: een groot rood dak, bijna tot op de grond, een rand gras onder de lage ramen en opzij een kastanje die boven het dak uit groeide. Het was onbewoonbaar verklaard: een donkerblauw bordje dat veel dijkhuizen hadden. Kinderen die er woonden schaamden zich ervoor maar ik vond het er mooi, met één buitendeur achterom waardoor je direct in de keuken kwam en een groengeschilderde poepdoos in een hokje dat uitstak in de buitenmuur met een plantje in de vensterbank. Marries huis moest er net zo uitzien.

Toen mijn broer longontsteking kreeg ruilden we van kamer omdat die van ons zonniger was en droger. Doordat aan de achterkant van het huis het dak lager afliep, begon halverwege de buitenmuur van de jongenskamer een met hout beschoten schuine wand die met een paar dikke balken naar een planken plafond liep. Daarom werd het de zolderkamer genoemd, hoewel de eigenlijke zolder erboven lag. Boven een dwarsbalk zat een steekraampje. Om eruit te kijken moest je op het voetenschot van het bed gaan staan. Achter de witte vitrage van onze eigen kamer reed 's avonds hooguit een late auto of fietser voorbij; hier, aan de achterkant, voorbij de bomen en schuurdaken van de tuinen, de sloten en de weilanden, zag je de lichten bij de fuiken in het kanaal: links tot aan de bocht de netten van de brugwachter, rechts de palingfuiken van een boer uit de polder. Als het stil was hoorde je de riemen piepen als de netten werden gelicht. Bij het slaaphuisje van de brugwachter brandde licht. Soms hoorde je hem brullen als hij dacht dat er iemand aan zijn netten zat maar hij durfde niet weg omdat hij door de provincie werd gecontroleerd nadat een boot de brug had geramd: de lichten stonden verkeerd. Als het mooi weer was liepen er verliefde stelletjes op het pad langs de weilanden en helemaal naar links was het weggetje naar het woonwagenkamp waar de houten wagens stonden als er kermis was. Bij het hek stond het hele jaar door een paard te slapen of hij op kermispaarden wachtte. Voorbij het kanaal waren de dijkhuizen, waar tot diep in de nacht licht tussen de gordijnen scheen.

Ze was veel ouder dan ik en al van school, maar omdat onze moeders elkaar kenden durfde ik haar te groeten. Als antwoord trok ze haar ogen half dicht, even, dan was ze voorbij op die motor, licht en toch stevig of ze samen één dier

[p. 27]

waren. (Getob of ze me kinderachtig zou vinden met die vlechten en dat witte kraagje: zo'n zondagsschoolkind van over de brug. De hele dag zag ik haar voor me en werd boos als iemand over haar begon).

Haar moeder kwam wel eens bij ons thuis; lievig verlept, ontspannen zonder het verontschuldigende lachje dat ze in de winkels altijd klaarhad, zat ze met haar rug naar het raam kopjes thee te drinken, vertelde over haar verlovingstijd en klaagde over haar dochter: dat het zo'n goed kind was en zo zonde dat niemand met haar zou willen trouwen, wat misschien maar goed was ook want wat moest er van die kinderen terecht komen en als háár dochters ook broeken gingen dragen mochten ze niet eens de kleuterschool binnen - maar evenzogoed jammer want ze had zo'n goed hart, als de mensen dat maar eens wilden begrijpen maar ze zijn zo hárd vindt u ook niet? Mijn moeder zat tegenover haar met een sok waar ze lange draden stopwol doortrok en knikte.

Ineens bleef ze weg. Op een avond belde Marrie aan, gaf een geleend jurkpatroon en een paar tijdschriften terug en keek sindsdien door me heen. Ze kwamen niet meer in het dorp en haalden hun boodschappen ergens anders. Ik zorgde dat ik in de buurt was als één van de buurvrouwen met een breiwerk kwam theedrinken en liet in de winkels mijn beurt voorbijgaan maar ik werd er niet wijzer van.

De melkboer vond dat ze niet zo hoog van de toren moesten blazen omdat ze de koningin niet waren en mevrouw Volma zei bij de bakker dat het kwam doordat ze oorspronkelijk eilanders waren: die hadden een kop; niet op reageren, dan hadden ze er geen lol van ook, wat dachten ze wel! Vlak daarna viel Emme Godyla van het dak en er werd niet meer over gepraat. Eén keer hoorde ik 's avonds toen ik naar de wc ging mijn vader zeggen dat iemand de eerste stap moest doen en dat we als christenmensen bij elkaar - maar dat kon net zo goed over iets anders gaan en ik durfde niet verder, er zat een krakende plank bij de voorkamer.

Vanuit het dakraam zag ik licht in hun huis branden en soms ronkte de motor als ik bijna sliep. Duidelijk zag ik voor me hoe ze bij het open afstappen haar been languit over de duozitter gooide, in een vloeiende beweging in het zadel terechtkwam en gelijk wegreed. Als ik hard van een duin afreed stelde ik me voor hoe de wind langs je hoofd voelde op een motor en terwijl ik het geluid hoorde wegsterven tot ik niet meer wist of ik het net nog of niet meer hoorde, voelde ik de koude lucht langs haar wangen als ze onder de iepen van de IJweg door vloog.

In het voorjaar stierf haar moeder, onverwachts. Ouderling Mersman ging naar haar huisarts die niet van de kerk was en eerst niet met hem wilde praten, maar tenslotte in het belang van alle betrokkenen een verklaring afgaf dat ze aan een ziekte was gestorven. De volgende dag sloeg het dorp toe: een afvaardiging van de plattelandsvrouwen bood koffie en gebruikt linnen aan, de vroegere werkgever van Marrie's vader en de onderwijzer bij wie ze het laatst in de klas had gezeten gingen samen kijken of ze iets voor haar konden doen, de commissie naastenhulp van de oudere meisjesvereniging bood huishoudelijke hulp aan en de jeugdouderling ging een woord van troost brengen. Ze werden geen van allen binnengelaten. Marrie bleef rustig in de deuropening staan en zei: nee dank u, we hebben niets nodig. De jeugdouderling vond dat het wat hooghartig had geklonken, maar de anderen zeiden dat ze heel gewoon deed, het arme kind.

Bijna iedereen ging naar de begrafenis (zonder kinderen, je wist nooit wat er verder nog kwam). Bij de kuil stonden vier mensen, twee vrouwen, tantes, een oude man die niemand kende en Marrie die er met een rok en mantel aan als een gewoon kind uitzag, kleiner en jonger. Omdat we de enige kinderen waren keken we telkens naar elkaar, nooit tegelijk: onze ogen schampten te vroeg of te laat langs elkaar. Ze stonden een beetje raar zo rond het graf: de dominee opzij van de kuil in het gras, vier mensen bij het voeteneinde van de kist (waaibomenhout, de goedkoopste die Kotte in voorraad had) met drie bosjes bloemen erop, dan een open ruimte van een meter waarachter het kerkhof vol mensen stond die voorzichtig over elkaars schouder keken. De dominee keek onder het praten rond wie er waren. Marrie zag het. Ze draaide zich om en keek rustig de kring rond. Sommige mensen kregen een kleur en een vrouw deed een stap achteruit. Toch had ze niet bijzonder gekeken. Als ik gepest werd door jongens die sterker waren dan ik probeerde ik altijd te kijken of ik niet bang was en ik begreep nu wat daar mis aan was: dit was echte rust; ze bekeek ons als een veldje boterbloemen en keek toen weer voor zich.

Toen de kist was gezakt en iedereen naar de uitgang liep wilde mijn moeder haar een hand gaan geven. Ik probeerde haar tegen te houden, weigerde mee te gaan en volgde beschaamd op een afstand. Ze gaf eerst Marrie een hand, toen de oude man en de tantes. Eén was dik en slordig, de ander had lippenstift. Ze zag er op een vreemde manier deftig uit, stads. Ze praatten lang. Marrie bleef er rustig bij staan. Eén keer zag ik haar gezicht net te vroeg wegdraaien. Ze had me gezien. Ik liep vast naar de grote laan waar je het toegangshek kon zien, maar durfde niet weglopen.

Na de begrafenis bleef de tante met lippenstift bij haar wonen. Niemand dacht dat ze lang zou blijven; ze liep op hoge hakken, had hoogopgestapeld haar en zei mevrouw tegen iedereen.

[p. 28]

Maar ze bleef aan een losse rooier hangen die later bleef bollenpellen tot het seizoen was afgelopen en daarna raakte ze gewend en wilde niet meer terug.

Omdat Jochem beter was verhuisden we na de schoonmaak weer naar de voorslaapkamer. Het was er helder als een laboratorium en de uren voor het inslapen waren kaal. Zelfs het behang bood geen uitkomst: er zat een nieuwe wit met grijze streep op met een grijs schulprandje langs het plafond en het zelfgezaagde lampje was vervangen door een matglazen bol omdat we al zo groot werden. Gelukkig had ik een goed geheugen en als ik m'n oren dichtstopte kon ik de mussen horen scharrelen onder de pannen bij het voeteneinde van het bed op de zolderkamer.

Ik werd jarig: een vervelende dag die je uit traditie leuk vindt. 's Middags mochten de buurkinderen achterom een glas limonade komen drinken in een hut van oude tafelkleden en geroste planken waar we de hele zomer aan werkten. Eén van de buurvrouwen keek over de schutting om te zien hoe aardig we aan het spelen waren en vroeg waar het feestvarken was met een paar toffees in haar hand. Ik was te oud om zonder opgaaf van redenen te weigeren en te jong om de situatie in de hand te nemen: ik liet me lijdzaam befeestvarken. Na de limonade speelden we kerkje en als jarige mocht ik dominee zijn. De gemeente zat op juten zakken voor de tent. Ik stond op een bezemsteel geleund op een kistje en verhief mijn stem zoals dat hoorde: ‘broeders en zusters in onzan Heeran Jezus Kristas’. Het klonk, dat hoorde ik meteen. Dit ging toch nog een goede verjaardag worden. Ik klemde de bezem tussen mijn knieën en spreidde mijn armen uit voor de zegen. Rechtsboven ging een raam open en ik begon harder te praten (altijd zeuren dat het bergafwaarts gaat bij ons en waarschuwen als we te lang in het schuurtje spelen; kan ze eens zien dat we ook nog andere spelletjes kennen). Tot mijn verbazing kende ik het verloop van de dienst uit mijn hoofd. Er kwam iemand over de schutting kijken. Mijn publiek groeide. Alles wat ik hoefde te doen was mijn mond openen (en de profeet opende zijne mond en sprak aldus tot de schare...) en de woorden rolden er vanzelf uit. Toen we aan de eerste psalm waren was Harm al uit zichzelf achter de vuilnisbak gaan zitten en begon ‘Uit diepten van ellende’, het versje van de week. Ik wist zelfs het nummer, 130. Ook hier was ik op bekend terrein, ik had altijd een tien voor ‘versje’ op mijn rapport gehad. Harm deed woom wom wom, de gemeente zong en ik wachtte tot het lied uit was. Het klonk mooi, of ze het voor mij zongen. Geen wonder dat dominees niet meezingen. Ik bedacht waarover ik zou preken. De wonderbare visvangst misschien, die had ik drie keer moeten overschrijven. Maar eerst kwam de voorlezing van de wet en de genade. Er werd tegen het raam getikt. Bezoek misschien. Niet kijken, anders weet ik het straks niet verder. Het tikken bleef doorgaan, trouwring op glas. Ik probeerde het echter te laten klinken, dan zouden ze luisteren en me uit laten praten. Op de achtergrond klonk de rammel van de keukendeur en voetstappen op het straatje. Het zou een beetje ijdel zijn als ik nu omkeek, of ik wilde zeggen: zien jullie hoe goed ik het doe? Ik ging door, vloeiend en groeiend in de toename van het publiek tot ik achter me een luchtdrukverschil voelde waarvoor ik gewoontegetrouw ineen kromp. De kletsende oorvijg drong niet tot me door. Ik keek verbaasd hoe de steel van de bezem een paar keer op en neer stuiterde voor hij stil bleef liggen. De gemeente zat bevroren voor de tent. Harm raakte even het deksel van de vuilnisbak aan of hij er zojuist iets ingegooid had en bleef besluiteloos staan. Straatmeid, tierde de buurvrouw. Mijn moeder stond er stil bij of het te erg was voor woorden en ik mijn eigen conclusies maar moest trekken. Toen wees ze met haar duim naar binnen. Harm z'n moeder kwam het hek door en nam hem mee of ze hem uit een brand kwam redden. Boven deed ik extra veel jodium op de knie die kapotgevallen was en maakte met de schaar het gat een beetje groter zodat het harder zou steken. Ik voelde niet veel.

Op zolder lag een boek bij de koekoek. Een zeldzame gelegenheid, maar ik had er geen zin in. Ik was moe. Beneden praatten de volwassenen op een meewarige klaag- en roddeltoon. Ik liet me op de grond vallen en gaf me over aan een dramatisering van de situatie: uitgeworpen in de buitenste duisternis waar het stof is en het gekruip van spinnen en nog wel op mijn verjaardag om een spelletje dat we wel vaker speelden en dat ik toevallig nog een keer uitstekend deed ook terwijl iedereen altijd zei dat ik niet luisterde in de kerk. Het werd een mooi verongelijkt verdriet. Met tranen van zelfmedelijden praatte ik een puntgave verdediging bij elkaar waar niemand naar zou luisteren want gedane zaken nemen geen keer: (‘ja, hou je mond maar, je smoesjes zijn goed maar je praatjes deugen niet’). Vanuit de koekoek had je dan nog een beter uitzicht dan van de jongenskamer er onder. Het kanaal lag te glimmen in de zon zodat de huizen erachter maar vaag te onderscheiden waren. Het rode dak werd half bedekt door de kastanje. Erboven hingen hooggestapelde witte wolken in een blauwe lucht. Vanachter het water en de groene vlakken van de weilanden keek het huis terug met de ogen van Marrie. Zwaluwen doken boven het water naar insecten en een zwaan dreef langs de palingfuiken, ver van geroddel, opgeklopte emoties en

[p. 29]

ijdeltuiterij voor de buren. Ik keek naar mijn kapotte knie als legalisering voor mijn verdrietzwelgerij, maar hij deed al geen pijn meer. Ze was maar drie jaar ouder en volwassener dan ik ooit zou worden. Onder dat rode dak heersten rust en vrijheid. Men deed wat men wilde, kwam en ging als de vogelen des hemels en maakte zich nergens druk over. Beschaamd verdrukte ik de spijt dat ik geen pudding zou krijgen uit de vissevorm met een rode bes voor het oog en bramensaus erover. In zulke huizen maalt men niet om pudding. Er wordt gegeten wat belieft en als het zo uitkomt wordt er desnoods niet gegeten. Volwassen wordt daar geleefd, vrolijk en achteloos, en als er voortreffelijk dominee is gespeeld wordt er geapplaudisseerd, jawel. Men wordt er misschien zelfs dronken, niet als in het café met luid geschreeuw, maar vrolijk. Noach was ook dronken, vol zoeten wijns, en toch was hij de aartsvader van alle volken na de zondvloed geworden.

Voorzichtig liep ik naar beneden met het beeld van de weilanden voor ogen, maar omdat iedereen in de achtertuin zat moest ik de voordeur uit: rechte straat, rijtje bomen, rijtje tuinen, rijtje huizen: rotstraat. Mijn benen begonnen driftig te malen.

Als je de straat uitliep, een korte zijstraat in zonder bomen, was halverwege een huizenrij een rondgemetseld poortje. Door dat poortje kwam je op een pad waaraan links en rechts twee kleine huizen stonden. In één ervan woonde Dam, een schoenmaker die weinig praatte. Hij had kleine grijze ogen waarnaar het prettig kijken was en droge secure vingers. Soms ging ik een uurtje bij hem zitten. Als ik binnenkwam zei hij ‘zo’, registratie van mijn komst en welkom tegelijk. Uit Dam's eerste ‘zo’ kon ik horen dat hij geen bezwaar tegen me had. Hij werkte gewoon door, vroeg niets en straalde rust en evenwicht uit waardoor problemen futiel leken. Er was iets met hem dat ik niet begreep en ook niet weten wilde: nadat ik de eerste keer bij hem was geweest had hij erop aangedrongen dat ik thuis zou vragen of ze het goed vonden dat ik hem opzocht. Veel later was moeder hem eens gaan bedanken omdat hij me nooit had beïnvloed, ‘u begrijpt wel’. Ze zag een beetje rood toen ze het zei. Het was een pijnlijk bezoek. Hij keek haar vreemd aan terwijl ze achteruit naar de deur liep of ze wilde vluchten en ik staarde haar beschaamd na. Het kwam niet bij me op met haar mee te gaan. Dam zei ‘zo’ en ik begreep dat ik niets moest vragen. We waren weer onder ons en ik begon de gevallen spijkertjes te sorteren die 's avonds werden opgeveegd en in een koekblik met de Nachtwacht erop bewaard tot hij tijd had om ze ieder in hun eigen bakje te bergen. Het was leuk werk, omdat Dam zulk prettig gezelschap was

[p. 30]

en de werkplaats zo reëel: alles was net genoeg versleten en functioneel, met aan alles een apart eigen luchtje. Je kon er rustig zitten suffen zonder het gevoel dat je in overtreding was.

Toen ik de poort onderdoor kwam zat hij in de lage zon voor de werkplaats, een vrouwenschoen op de leest. Van een lap zoolrubber had hij een hoefijzervorm gesneden die hij met een kring kleine spijkertjes begon vast te slaan in een traag, vast ritme. Omdat ik ervan overtuigd was dat hij gedachten kon lezen en wist dat hij te hoog stond voor beleefdheidsbegroetingen ging ik zwijgend op de grond zitten. Terwijl hij de randen van de zool bijsneed keek hij nu en dan opzij. Ik mocht een stukje leer uitzoeken voor de doorgesleten neus van een jongensschoen en toen ik zijn vingers daarmee bezig zag begon ik vanzelf te praten.

- Ik ben jarig.

- Zo.

- Elf.

- Dat dacht ik al.

- We hebben dominee gespeeld.

- Was jij dominee?

- Omdat ik jarig was.

- En dat vond je moeder niet leuk?

Ik keek naar mijn knie. De jodium was omlaag gelopen waardoor het erger leek.

- Je moeder heeft haar overtuigingen zoals iedereen.

- Wat is dat?

- Wat je gelooft.

- Ze gelooft hetzelfde als iedereen.

- Dat is misschien maar goed ook.

Dat was niet wat ik wilde zeggen. Ik keek hem aan in de hoop dat hij de gedachten die ik niet kon formuleren van mijn gezicht zou lezen.

- Je moeder bedoelt het goed. Iedereen probeert zijn eigen overtuiging te verdedigen.

Er kwam een klont in mijn keel. Het was niet belangrijk, die knie niet, de straf niet, de verjaardag (ik had wel grotere gaten in mijn knie gehad en wel eens voor straf een hele winterdag op de zolder moeten zitten); alleen de schaamte over eigen kinderachtigheid, de angst dat ik nooit écht groot en volwassen zou worden, waardig om te wonen onder een grote witte wolk in de polder waar het leven ruim en groots is. Zulke dingen kon je tegen Dam niet zeggen. Hij zou me alleen maar aankijken, een beetje ironisch. Dam hield niet van grote woorden.

- Heb je pijn aan die knie?

Hij probeerde me te troosten (of je bij de dokter was met toevallig een splinter in de vinger. De dokter buigt zich vriendelijk voorover, haalt de splinter eruit, doet er jodium op - terwijl je niet voor die splinter komt maar voor iets ernstigs waarvan je de naam niet weet en waar het zit durf je niet te zeggen, maar je moet vlug zijn want straks sta je op straat met een verbonden vinger en de ziekte vreet niet alleen

[p. 31]

door, maar hij denkt nu ook dat je een papkind bent dat voor een splinter naar de dokter loopt. Terwijl ik wel dikkere splinters gewoon met een speld eruit gehaald heb, maar dat weet hij toevallig niet). Mijn rug zakte krom en ik kreeg ineens een hekel aan de zon die maar stond te schijnen als iemand die lachte als je je pijn deed. Ik begon de werkplaats rond te kijken, me vast te houden aan de dingen: een doos met lapjes, rijen schoenen, lege oude schoenen, een rijtje lijmtangen, een oude schoensmeerreclame. Naar Dam kon ik niet kijken. Op een plank boven een rij elzen, hamers en priemen, op volgorde van grootte tussen twee spijkers opgehangen, lag een dunne zilveren armband. Dam keek er ook naar: ‘Van mijn andere vriendin’. Ik slikte. Gelukkig keek hij me niet aan. Ik had niet beseft dat ik vanzelfsprekend aannam dat ik de enige was die hem opzocht. Jaloezie. Zou ze vaker komen dan ik? Vindt hij haar aardiger? Een mooi meisje met blonde krullen en een dunne jurk, zo'n meisje dat in de toneelstukjes van de lagere klassen altijd het elfje mag spelen, ‘echt een meisje’ vond mijn moeder dan; ze zou wel met twee woorden spreken en nooit gaten in haar knieën vallen; zo'n type, het viel me tegen van Dam.

- Is ze die vergeten?

Hij schudde zijn hoofd, zijn ogen in de verte.

(Jaloezie is slecht en dom. Als we alles eerlijk zouden delen zoals de eerste christenen zou er nooit meer oorlog komen. Waarom zouden niet meer kinderen in die werkplaats mogen zitten? Het was er fijn en tenslotte had ik er geen last van als ik er zelf toch niet was. Je moest iedereen in zijn waarde laten, ook pijpekrullenkinderen. Natuurlijk was ik niet jaloers, bah.)

- Het is een mooie. Ze is zeker al groot?

- Nee, hij is eigenlijk van haar moeder, wàs van haar moeder bedoel ik.

Marrie. Natuurlijk had ik me niet vergist. Dam en zo'n levende plaatjestrut! Marrie had hier gezeten, in dezelfde ruimte, misschien op dezelfde plaats op de grond. Het was niet zo groot. Ze had de spijkerdoos en de leerlapjes aangeraakt en misschien zou ik haar zien en zou ze tegen mij praten. Ik pakte de spijkerdoos op.

- Zoekt zij ook de spijkertjes uit?

- Ja, ze praat er alleen meer bij dan jij.

Ik keek op, kritiek of...nee, niet bij Dam.

Ik stak mijn hand tussen de blauwgrijze zoolspijkertjes. Marrie had stevige handen met lange vingers, jongenshanden bijna. We waren nu een beetje familie van elkaar, dichterbij dan ik had geweten. Ik keek naar buiten.

- Ik denk niet dat ze vandaag komt. Het zal wel een tijdje duren voor ze weer terugkomt.

Dam begon zijn gereedschap op te bergen en keek weer zo vreemd in de verte, of hij ergens bezorgd over was.

Ik zocht de gevallen spijkertjes bij elkaar. Het waren er meer dan anders. De zon scheen door de bestofte ruitjes over de gereedschaptafel en ik wou dat ik de tijd stil kon laten staan. Het was nu nog moeilijker om hier weg te gaan. Dam at en sliep boven de werkplaats, op een soort zolder waar een houten buitentrap heen voerde. Ik was er nooit geweest en verwachtte het ook niet. Dam had zijn gewoonten. Toen hij de deur op slot gedraaid had ging hij niet zoals anders met een brom de trap op maar pakte me bij m'n arm en begon in de richting van ons huis te lopen: ‘je bent tenslotte jarig’. Ik liep trots naast hem. Jammer dat de weg zo kort was.

- Weten ze thuis dat je weg bent?

- Ik weet het niet, ze gaan zo eten.

- Zomaar weggelopen?

- Ik moest naar zolder.

- Zo.

Ik wilde dat ik hem een hand durfde geven.

- Kennen jullie elkaar goed?

- Een beetje. Ze is ouder en - groter.

[p. 32]

- Grote meisjes hebben ook een vriendin nodig.

- Zij heeft niemand nodig.

Vreemd dat hij dat niet begreep.

- Die armband (hij stond stil, we waren er bijna) die heeft ze me gegeven om te bewijzen dat ze weer terugkomt. Ze gaat een tijdje bij haar tante logeren, in Amsterdam.

Het klonk moeilijk, of hij er iets anders mee bedoelde. Logeren! Ik ging ook wel eens logeren en natuurlijk kom je dan terug. We liepen weer.

- Misschien kun je haar eens gaan opzoeken.

Het klonk of het een gunst van mij aan haar was inplaats van ongekeerd. Wat moest iemand als Marrie met een kind als ik? Dam bukte om het hekje open te maken en stapte de stoep op. Pas toen hij aan de koperen bel trok kreeg ik het warm. Dam paste niet bij gepoetst koper en hagelwitte glasgordijnen. Misschien zou mijn moeder weer iets geks tegen hem zeggen of hem wegsturen. Gelukkig deed vader open. Hij bekeek hem verrast en nam lachend, of hij hem goed kende, de felicitaties in ontvangst (dat hij al zo'n grote dochter kreeg, al een hele jongedame; hij zei hetzelfde als iedereen, het viel me van Dam tegen).

Ik moest in de keuken eten, maar kreeg wel pudding, een stukje van de taart. Het was prettig om alleen te zijn. De volgende keer dat ik bij Dam zou komen, of daarna, was Marrie er misschien ook. Misschien zou ze me aardig gaan vinden, al was het maar om Dam, en mocht ik later ook op de motor rijden. Ik was niet zo lenig en met een rok aan zou het wel moeilijk gaan, maar misschien mocht ik een broek van Jochem lenen als ik zijn opstel schreef, dan kon ik ook mijn been achterover over het zadel slaan. Ik had het geprobeerd met een stoelleuning, de allereerste keer dat ik het haar had zien doen. Het ging. Misschien zou ik zelfs een beetje op haar gaan lijken en iedereen even rustig aankijken als zij: tante Jeltje die de genade had en priemogen waarmee ze in je ziel kon kijken en opa die vond dat we op een hellend vlak waren omdat we de kinderbijbel lazen die door mensenhand was gemaakt: dag tante Jeltje, gaat het al wat beter met uw maag en de groeten aan oom Jaap en: dag grootvader, een hand en dan gewoon doorrijden, naar de zee.

Een paar dagen later riep mijn moeder me op de grote slaapkamer. De deuren van de linnenkast stonden open. Rechtsboven achter de boordendoos lag het boek waarin ze me een tekening van een ongeboren kind had laten zien. Gelukkig had ze nu geen boek in haar handen. Op het bed lag een bruin pak dat ze met een touw had dichtgebonden. Ze ging er naast zitten en masseerde haar hoofdpijnrimpel.

- Kun jij je mevrouw Kastor nog herinneren, ze kwam hier wel eens.

Ik knikte.

- Weet je waar ze woonde?

- Op de dijk, je kunt het zien vanuit het zolderraam.

- Goed. Ze had een dochter, die woont nu nog in dat huis. Ik heb een pakje voor haar, dat moet je even brengen. En wens haar het allerbeste en zeg maar dat ze altijd welkom is als ze terug komt.

- Gaat ze dan weg?

- Doe nou maar wat ik zeg en kom meteen terug.

Het pakje was niet zwaar. Ik droeg het eerst aan het touwtje, toen onder één arm, de andere. Het pakpapier kreukelde en begon te wijken. Er zat iets wits in. In het gras naast het kanaal peuterde ik voorzichtig het touw los en streek het papier glad onder een stapel babytruitjes, een cape, een geborduurd kruippakje, witte wollen jasjes. Snel bond ik het touw er weer om. Zonder nadenken liep ik door: lantaarn, boom, bleekveldje, put in de weg. Er was geen trottoir, alleen een stuk hardgestampt zand langs de rijweg met hier en daar een stuk trottoirband. Ik struikelde, viel net niet, liep zonder te kijken op de huisdeur af en drukte op de bel. De deur was afgebladderd. Met een vinger volgde ik de patronen van de bladders. Mijn adem piepte raar. Ik luisterde ernaar of het niet van mezelf was. Ze deed zelf open, deed een stap achteruit en liet me binnen zonder iets te zeggen. Op de keukentafel lag een grote rieten koffer open, halfvol. Haar haar zat in de war en ze had rode vlekken in haar gezicht. Ze viel op een stoel alsof staan te vermoeiend was. Hij kraakte. Ik legde het pakje naast de koffer. Ze begon langzaam het touwtje eraf te schuiven. Ik durfde niet te kijken, keek toch. Ze bloosde. Er hingen foto's aan de muur, één van een man in soldatenuniform en één van Marrie, lachend en uitdagend. Het was waar wat de mensen zeiden, ze leken op elkaar.

‘Zeg maar tegen je moeder dat het goed is en bedankt’. Ze leunde zwaar op tafel en legde de kleertjes in de koffer, plofte weer op de stoel. De vliegerspet hing niet aan de kapstok naast de gootsteen. Ze had een slobberjurk aan. Je zag er nog niets van, maar in de manier waarop ze keek en haar lange handen op elkaar legde had ze al iets van een koe die geduldig een onweer over zich heen laat gaan.

Terwijl ik langs de dijk terugliep zag ik haar in gedachten bij de bakker staan, de zware buik vooruitgeschoven, één hand in de lende voor de rugpijn: ‘ja mens, je krijgt het niet kado, we zijn niet voor de lol op de wereld’ en als ze de deur uitging zouden de andere vrouwen tevreden temen: ‘nou, sterkte mens, het beste dan maar hè’.

Ik wilde iemand vermoorden maar wist niet wie.