Hollands Maandblad. Jaargang 1980 (386-397)

[p. 18]

Eens over Keynes, niet over Samuelson
J. Pen

De Roos en ik zijn het over enkele dingen eens en over enkele dingen niet.

1) De economie is een pluriform vak, waarbinnen veel richtingen bestaan. Daarover bestaat geen meningsverschil. En ook niet over de wenselijkheid dat er nog een paar bij komen.

2) Een van die bestaande richtingen is de Keynesiaanse. De Roos en ik beschouwen dat als een onmisbaar onderdeel. Natuurlijk rijst de vraag welke precieze uitleg aan de Keynesiaanse theorie moet worden gegeven, en daarover zou best nog eens een meningsverschil tussen ons beiden kunnen opduiken. Wie zijn de echte erfgenamen van Keynes? Daarover hebben we het nog nauwelijks gehad.

3) Een andere richting is de neo-klassieke. De Roos zegt dat deze domineert. Ik weet dat nog zo net niet. Het hangt van het onderwerp af. De neo-klassieke theorie domineert waarschijnlijk niet als het over groei gaat, zeker niet als het over de publieke sector gaat, niet als het over inflatie gaat. Wat de werkloosheid betreft staan neo-klassieken en neo-Keynesianen tegenover elkaar, wie domineert valt moeilijk te zeggen. De neo-klassieke theorie domineert wel als het gaat over allocatie en over inkomensverdeling. Op die twee terreinen hebben de concurrerende scholen weinig of niets tot stand gebracht. Een Keynesiaanse verdelingstheorie bestaat niet, noch ook een Keynesiaanse allocatietheorie. Hierover kunnen we lang discussiëren; of we het eens worden is de vraag.

4) De institutionele richting heeft uitstekende plannen - ‘to substitute a systems economics for the narrow market economics’ zegt Gruchy - maar er komt zo weinig van. Ofwel men blijft steken in beschrijving, ofwel men beweert dingen die gewoon niet waar zijn (Galbraith, die een tijdlang uitriep dat de markt in de V.S. geheel was afgeschaft en verdwenen) ofwel men komt met sterk normatieve verhalen, zoals Kapp, over de slechtigheid van het kapitalisme, maar dat is meestal preken, geen analyse, ofwel er duiken brokjes onsamenhangende theorie op, geen systeem. Ook Gunnar Myrdal, die meeslepend over economische geschiedenis schrijft, en over Azië, en over de hele wereld, is eerder een economisch historicus dan een echte theoreticus, al vormt hij misschien de enige hoopgevende ster aan de institutionele hemel. Ik weet niet of De Roos het met deze diagnose eens is, maar zoveel is zeker: wij wensen allebei de institutionalisten veel succes toe.

5) Niet eens zijn wij het over de synthese tussen neo-klassieke en Keynesiaanse theorie, zoals voorgestaan door Samuelson en vele anderen. Ik beschouw deze synthese als zeer wenselijk. Het is trouwens de ‘mainstream’ van de economie. Ik krijg het gevoel dat De Roos deze synthese niet lust, en van vele Post-Keynesianen weet ik het wel zeker. ‘Bastaard-Keynesianen’, zegt Davidson, en dat klinkt niet vriendelijk, vooral voor wie het Engelse spraakgebruik kent. Iemand een bastaard noemen is het voorlaatste stadium voor vuistslagen. Joan Robinson, grootmoeder van het nieuwe denken, heeft dat stadium al lang bereikt, verbaal dan. Haar karakteristiek van de neo-klassieke theorie luidt: ‘a swindle and a dangerous one’.

6) Het echte meningsverschil zit dus bij de waardering van het neo-klassieke denken. Dat is, in sommige varianten, inderdaad heel abstract en ver weg van de gewone wereld - dat ben ik met De Roos eens, maar zulke abstractie moet er óók zijn, vind ik. Met mate beoefend door een kleine groep van geleerden - wat is daar tegen? Een deel van de neo-klassieke theorie is eigenlijk wiskunde, en wat is er tegen wiskunde? Maar er bestaan ook minder wiskundige varianten. Dan komt klassiek denken neer op grote aandacht voor de vraag, hoe mensen reageren op prijsprikkels. Mensen wegen af: baten tegen kosten. Ze substitueren het ene consumptiegoed voor het andere als de prijzen hen daartoe aanzetten, en ze substitueren, als ze ondernemer zijn, het ene produktiemiddel voor het andere. Die substitutie, geleid door prijsprikkels, maakt dat er systeem in de allocatie zit. Prijzen vormen signalen, van de schaarste. Het bestuderen van dat systeem, dat is het neo-klassieke researchprogramma. De Roos geeft toe dat dit in het verleden misschien wel eens iets interessants heeft opgeleverd, maar hij geeft ook te kennen dat dit nu, in de jaren tachtig, niet meer op gaat. Ik zie niet in waarom, Tenzij de jaren tachtig zo chaotisch worden, dat van enige

[p. 19]

orde in het systeem van de markten niets meer te bespeuren zou zijn.

7) Dat brengt mij op het meningsverschil, dat niet wordt genoemd in het bovenstaande stuk van De Roos, en dat toch misschien het meest wezenlijke is. De neo-klassieke theorie van de prijzen, de substitutie, de vrije keuze van de consumenten, de kostenminimalisatie door ondernemers, de inkomensverdeling volgens grensproduktiviteit, veronderstelt een minimum van rust en orde. Dat geldt stellig ook voor de neo-klassieke groeitheorie. ‘Tranquillity’ is het Engelse woord waarmee de grenzen van het neo-klassieke onderzoeksobject worden aangeduid. Buiten die grenzen heerst wanorde, conflict, en misschien de ineenstorting van het economische stelsel. Wie de wereld ziet als chaotisch, beheerst door macht en conflicten, op de grens van ineenstorting, die heeft geen boodschap aan de neo-klassieke theorie. In het gezelschap waarin De Roos verkeert zitten politieke waarnemers, die deze toestand van chaos voortdurend om zich heen zien. Ik denk vooral aan de Marxisten, die niet alleen denken in termen van ineenstorting, maar die die ineenstorting ook gaarne dichterbij zien komen. Met zulke lui zou ik maar moeilijk een gemeenschappelijke club kunnen vormen. Want het gaat er om, de mate van ‘tranquillity’ op te sporen, in de jaren tachtig. De neo-radicalen weten het antwoord bij voorbaat al.

8) Ik schrijf ‘badinerend’, zegt De Roos, over het dooreenroeren van ingrediënten die misschien een smakelijke hutspot kunnen opleveren. Welnu, wees maar blij dat ik badinerend en tolerant heb gesproken. Ik had natuurlijk ook kunnen opperen dat die hutspot niet te eten valt. Misschien zit er wel vergif in. Of grondstoffen die niet bij elkaar passen. Neem nou die zg. ‘dissidenten’. Dat zijn mensen met zeer uiteenlopende en bovendien onderling tegenstrijdige opvattingen. Ik zou hier lang aan de gang kunnen gaan om aan te tonen dat Boulding, die Quaker is en pacifist, toch maar moeilijk in één school valt te persen met de neoradicalen die liever vandaag dan morgen de revolutie zien komen. Ook Galbraith, aanhanger van een verlicht kapitalisme, vormt een vreemd koppel met Joan Robinson met haar sympathie voor Chinese toestanden. Omdat ik tolerant blijf, wil ik graag volhouden dat deze combinatie van vreemde bedgenoten - een school mag je het dus niet noemen - een samenhangend ‘research programma’ zou kunnen opbouwen, dus met een ‘hard core’ en een ‘protective belt’ en al die andere dingen die tegenwoordig onder filosofen (sinds Lakatos) zo in de mode zijn. Maar in mijn hart geloof ik er niet in. Wèl geloof ik dat er een reeks van aardige artikelen uit komt, in het Journal of Post Keynesian Economics, die als los zand aan elkaar hangen (behalve dat de meeste beginnen met een obligaat schopje tegen de neo-klassieke orthodoxie). Maar een consistente theorie, die ook maar in schaduw kan staan van de neo-klassieke/neo-Keynesiaanse synthese - nou nee, dat zie ik eerlijk gezegd nog niet dadelijk aankomen. Geef mij dan maar gewoon Samuelson. Voorlopig.

9) Niettemin, wat niet is kan komen. De Roos en ik zijn het er in elk geval over eens dat het zinnig is de economie uit te breiden met alles wat sociologen, politicologen, historici te bieden hebben. Ook Marxisten kunnen soms iets aardigs bijdragen. Voorzover dat allemaal integreerbaar is, natuurlijk. De Post-Keynesiaanse stroming zal hopelijk tot die verbreding van het vak bijdragen. Maar waar De Roos en ik het niet over eens zijn is het gevaar, dat tegelijk een verarming optreedt. Wat volgens mij niet moet is dit: de economie uitbreiden, in allerlei richtingen, terwijl tegelijk een van de meest vruchtbare researchprogramma's, namelijk het neo-klassieke, wordt verwaarloosd, of erger: uitgesneden. Bij dit laatste blijft een duidelijk meningsverschil zitten.