Hollands Maandblad. Jaargang 1979 (374-385)

[p. 38]

Tropenmuseum
Kester Freriks

Voor vuur is hij nooit bang geweest. Zelfs niet toen Harry met het vergrootglas de stralen van de zon op de rug van zijn hand bundelde en hij de hitte als een gloeiende naald in zijn huid voelde dringen.

‘Pijn?’ vroeg Harry.

Hij durfde Harry niet aan te kijken. Het was een vreemde, soms koude pijn. Is dit koudvuur? heeft hij gedacht.

Harry had zijn hand om zijn pols gelegd en trok de huid strakker. Het bronnetje zonlicht was verblindend wit. Harry duwde zijn duim tegen zijn pols. Hij voelde zijn bloed kloppen.

Het was zomer. De mensen bleven in de koele huizen. In de schaduw was de temperatuur tot 32^o gestegen. De hitte hing als een koepel over de stad. In de lucht waren geen vogels. Mussen zaten op de dakgoot of baadden in het droge zand van de tuinen.

De dag daarvoor had Harry hem het kunstig geslepen glas laten zien. Als je erdoor keek werden de mensen en de huizen dikbuikig, met langgerekte hoofden of daken. Daarna strikte Harry de veter van zijn schoen los, trok hem eruit en legde de veter op de hete straatstenen. Het glas hield hij er boven, op de juiste afstand, zodat de zonnestralen samenvielen in een kleine vonk. Even later ontstond er een vlammetje dat de veter wegvrat. Een rookwolkje steeg omhoog. Harry borg het glas op in een zwartfluwelen hoesje. Hij heeft hem verbaasd aangekeken.

‘Je hebt een sterke huid,’ zei Harry.

‘Ja. Maar nu moet je ophouden.’

Christiaan wilde zijn hand terugtrekken.

‘Nee,’ zei Harry en greep zijn arm vast, klemde die tegen zich aan en richtte het glas nog twee drie tellen op zijn huid.

In zijn hand was een zwart brandgaatje ontstaan. Als in het katoen van witte overhemden als iemand er een brandende sigaret tegen aanhoudt. Met zijn tong probeerde hij de pijn te verzachten. Thuis moet ik er zalf opsmeren, dacht hij. Koele zalf. Dan is het zo over.

‘Waarom deed je dat?’ vroeg Christiaan.

‘Je moet mij de hut laten zien.’

‘Niemand mag hem zien.’

‘Komen er meisjes?’

‘Ik zeg niet of er meisjes komen.’

Harry had hem vaak verhalen verteld over de meisjes die hij meenam naar zijn zolderkamer. Daar mocht hij ze aanraken. Maar hij geloofde hem niet. Niemand in de klas geloofde de verhalen van Harry.

Harry droeg zwart krullend haar dat ver over zijn voorhoofd viel. Dat maakte hem geliefd bij de meisjes.

‘En als er meisjes komen?’ vroeg hij.

‘Er komt niemand.’

‘Behalve jij.’

‘Ik heb de hut gebouwd.’

‘Waar?’

‘Buiten de stad.’

‘Ver hier vandaan?’

‘Twintig minuten fietsen.’

Christiaan moest zich dwingen niets over de hut te zeggen. Die was zijn eigendom. Van planken en stukken plaatijzer heeft hij hem gebouwd, buiten de stad, waar nooit iemand komt omdat het gebied er omheen te gevaarlijk is. Tussen de struiken en berkebomen liggen diepe zandafgravingen met drijfzand langs de oevers. Over een pad van losse keien rijden door de week zandauto's naar de grote weg die naar de stad leidt. Het zand wordt in de bouw gebruikt of voor de aanleg van wegen. Vanaf het pad moet je een half uur lopen, dwars door dichte struiken, totdat je de heuvel bereikt waar de hut staat. In het gebied groeien veel braamstruiken met als slingers over de grond liggende doorntakken die niet breken als je erin verstrikt raakt, zodat je voorover tuimelt. De hut is bijna onzichtbaar. Hij heeft hem gecamoufleerd met bruingroen geschilderd legerzeil.

Als hij erheen gaat verbergt hij zijn fiets bij de ingang van het pad en pro-

[p. 39]

beert hij, iedere keer langs een andere route, ongezien de hut te bereiken. De hut is zijn schuilplaats. Niemand mag er komen. Hij heeft nooit meisjes meegenomen naar de hut. Hij heeft het hun niet durven vragen. In de hut bewaart hij zijn dierbaarste voorwerpen: een schrift, een in dof zilver gevat spiegeltje van zijn moeder waarvan het glas gebroken is, een zakmes met een houten handvat, twee houten beeldjes.

Plotseling zei Harry:

‘Ga mee naar mijn huis.’

‘Ik vertel je niets over de hut.’

‘De hut kan me niet schelen. Het laat me koud.’

Harry woonde in een groot huis aan de rand van de stad. In de achtertuin stonden bomen. Kastanjes. Christiaan was er een paar keer eerder geweest. Zijn ouders zag hij nooit. Harry praatte nooit over hen. Hij wel. In de kleine flat kon hij zijn ouders niet ontlopen.

Maar zij wisten niets van de hut. Als hij door de begroeiing naar de hut liep, met om hem heen alleen de geluiden van het landschap, het zoemen van de insekten, de roep van sommige vogels en in de verte het zachte grommen van de vrachtauto's en de pompinstallaties, voelde hij zich veilig. Dan bestond alleen hij, was hij alles vergeten.

In de hut bewaarde hij een schrift met een harde gewolkte kaft waarin hij de gebeurtenissen noteerde van de afgelopen dagen en de leugens die hij verzon tegenover zijn ouders als die hem vroegen waar hij de hele dag heenging. Op zaterdag 29 mei stond er: ‘Ik ga naar Harry om met hem huiswerk te maken. Mijn moeder geloofde het. Vader heb ik niet gezien. Hij was weg. Toen ik bij de hut kwam, zat op het dak een grote kat. Hij was wit met bruinrode vlekken. Met stenen en stokken heb ik hem verjaagd. Eerst bleef hij roerloos zitten. Maar toen ik zijn rug raakte, sprong hij met een boog weg. Daarna heb ik hem niet meer gezien. De hele dag rond de hut gezworven. Er zijn hier krekels. Bij de zandafgravingen heb ik platte stenen gevonden en die over het water geketst. Een stuiterde zeven keer. Niemand gezien. Alleen in de verte een boer op een traktor.’ Woensdag 28 juni: ‘Thuis gezegd: Ik ga vissen bij de suikerfabriek. De bamboehengel heb ik aan de stang van mijn fiets gebonden. Toen ik me omdraaide terwijl ik de straat uitreed, zag ik mijn moeder voor het raam staan. Ik heb niet gezwaaid. Ik ben in de richting van de suikerfabriek gefietst en heb langs een omweg de hut bereikt. Onderweg, en ook vlakbij de putten, veel vogels gezien. Zwaluwen. Spreeuwen. In het weiland kieviten. De andere vogels kende ik niet. Sommige hadden gele vlekken op de vleugels en waren zo groot als een mus. Ik moet een vogelboekje kopen. En een plantenboekje.’ Vrijdag 30 juni: ‘Vanmiddag heeft Harry mij een vergrootglas laten zien. Je moet de zonnestralen er in vangen, dan kun je er een veter mee in brand steken. Hij heeft het voorgedaan.’

In de hut blijven slapen durfde hij niet. Zijn ouders zouden hem niet geloven als hij zou zeggen dat hij bij een vriend ging logeren. Het speet hem. De spullen in de hut waren te kostbaar om ze soms dagenlang onbeheerd achter te laten. Stel dat iemand hem als hij naar de hut ging volgde. Het landschap was op sommige plaatsen open en bood onvoldoende dekking. Hij kon zich niet zo klein maken en geluidloos voortbewegen dat hij ongezien de hut bereikte. Vooral in deze hete zomer knapten bij iedere stap onder zijn voeten de twijgen en takken.

Liever had hij dat de afgravingswerkzaamheden stopgezet werden. Als de wind vanaf de zandputten in de richting van de hut woei, klonk het lawaai onbegrijpelijk dichtbij. Soms hoorde hij de chauffeurs van de vrachtwagens naar elkaar schreeuwen. Dan schrok hij. Het was voor hem de vijandige andere wereld.

Het water in de putten bevroor nooit. In de winter, voordat hij de hut had gebouwd, ging hij vaak naar de samenscholing van meeuwen, eenden en reigers kijken. Oud brood nam hij mee van huis en gooide dat vanaf de hoge oevers naar beneden, waardoor in de diepte een werveling van vleugels en snavels ontstond waarop hij neerkeek. Vooral de meeuwen boeiden hem. Als ze opvlogen en hij de witte lichamen tegen de zon zag of tegen de scherpe winterlucht waren ze als doorschijnend.

‘Waarom wil je dat ik met je meega?’ vroeg Christiaan hem.

Harry draaide zich om. Het vergrootglas hield hij voor zijn rechteroog dat uitgroeide tot een reuzenoog, het oog van de cycloop. Christiaan schrok. Hij deed een stap achteruit.

‘Omdat ik je iets wil laten zien.’

Ik vertel niets over de hut, dacht Christiaan terwijl ze door de stille straten verderliepen.

[p. 40]

Vier dagen heeft hij aan de hut gewerkt. De plaats in het landschap waar de hut moest komen heeft hij zorgvuldig uitgezocht. Er moest veel schaduw zijn. Hij had besloten de hut tegen een heuvel te bouwen, zodat het dak van de hut daarmee een lijn zou vormen. Ook was de heuvel, precies volgens zijn bedoeling, begroeid met braamstruiken.

Met een van huis meegenomen schep groef hij de planten uit om een vlakke bodem voor de klinkerstenen te verkrijgen. Zoals hij dat stratemakers had zien doen woelde hij het zand om en legde daarna de stenen. Hij sloot ze vast aan. Vervolgens strooide hij scherp zand uit de afgraving over de stenen zodat de kieren opgevuld werden. Op de vier hoekpunten sloeg hij een paal in de grond waaraan hij met touwen en ingewikkelde zelfbedachte knopen, timmeren durfde hij niet, het zou teveel lawaai maken, de plaatijzeren schotten en de planken bevestigde. Aan de kant van de heuvel spaarde hij de ingang uit. Daarin maakte hij een houten deur. Aan de voorkant van de hut bracht hij een opening aan waardoor hij over het gebied kon uitkijken. Op de vier opstaande wanden legde hij brede planken die het dak vormden. Asfaltpapier waarop hij graspollen legde om de camouflage volledig te maken rolde hij daarover uit. Met legerdoek kleedde hij de kale wanden aan. De hut was in het landschap bijna onzichtbaar. Het leek een natuurlijke vergroeiing.

In de hut rook het naar aarde. Torren en spinnen kropen langs het plafond. Vanaf de eerste dag bewaarde hij een schrift in de hut. De vierde dag schreef hij daarin: ‘17 april. De hut is af. Vandaag heb ik het dak neergelegd. Het is hier veilig en stil als in een kelder. Als je tien stappen van de hut af bent, is hij niet meer te zien. Door het raam kan ik uitkijken over het gebied. Kleine beestjes kruipen tegen het dak en de wanden. Het zijn mijn huisdieren. Ik zal het spiegeltje, het zakmes en de beeldjes de volgende keer meenemen. Ik moet nog een stoel hebben. En een tafel. Ook een hangslot heb ik nodig. In de zijwanden moet ik een opening maken. Ik moet het hele terrein kunnen overzien.’

Thuis maakte hij een bordje waarop hij met witte letters schilderde: TROPENMUSEUM. Het bordje hing hij boven de ingang. Het woord had hij in een schoolboek gelezen onder een foto van het gebouw in Amsterdam. Een brede trap leidde naar de ingang die aan weerskanten door een stenen leeuw werd bewaakt. Niemand kon ongemerkt het gebouw binnengaan.

In het museum, vermeldde de tekst, bevindt zich een unieke verzameling kunstvoorwerpen, wapens en sieraden uit de tropen. Uit alle delen van het land komen de mensen er heen om geïnformeerd te worden over Azië, Afrika en Zuid-Amerika.

Terwijl hij dat las, dacht hij: Ik maak een museum hier in de buurt. Waar niemand mag komen. Alleen ik.

‘Een vergrootglas is een wapen,’ zei Harry. ‘Je kunt er van op afstand iets mee in brand steken. Ik zal het je laten zien. Daarom moet je mee. Niemand gelooft me anders als ik het maandag in de klas vertel. Jij moet zeggen dat het waar is, dat je het gezien hebt.’

‘Het kan alleen in de zomer, als de zon fel is.’

‘Misschien kun je een vergrootglas ontwikkelen dat al werkt bij bedekte lucht.’

‘Onzin.’

‘Je gelooft me niet?’

‘Nee. Ik zou het moeten zien.’

‘Ik weet zeker dat het kan. Met dit stukje glas kan ik al een huis in brand steken.’

‘Dat kan met een lucifer ook. En wat benzine. Zelfs als het regent.’

‘Waarom doe je het dan niet?’

‘Daar heb ik geen reden toe.’

‘Omdat het met een vergrootglas veel spannender is. Je moet de juiste afstand bepalen, anders krijg je geen vlam maar rook.’

Tegelijkertijd sprong Harry vooruit, wilde zijn hand beetpakken maar Christiaan ontweek hem en rende weg. Harry lachte. Hij wist dat zijn brandglas een gevaarlijk wapen was. En pijnlijk. Ze bereikten het huis. Voor de ramen op de eerste verdieping waren de gordijnen gesloten. Harry liep achterom, door een steeg waar het koel was en naar mos rook. In de achtertuin stonden kastanjebomen waarin duiven nestelden. Harry wees de nesten aan. Haveloze vlondertjes waarop dikke duiven broedden.

‘Haal jij die nesten leeg?’ vroeg Christiaan.

‘Nee. Doe jij dat dan?’

‘Ik weet geen nesten te vinden.’

‘Hier zijn ze. In de winter voer ik de vogels. Daarom nestelen ze hier.’

‘Ik voer ze ook. Maar ze broeden niet bij mij.’

‘Waar voer jij ze dan?’

[p. 41]

Christiaan schrok. Zijn hart bonsde droog in zijn keel. Toen loog hij: ‘In het stadspark. Bij de vijvers.’

‘Je lijkt wel een oud vrouwtje. Die voeren daar ook altijd de tamme eenden en de ganzen waarvan ze de vleugels kortgeknipt hebben.’

‘Ik geef de meeuwen brood.’

‘Pikken ze het uit je hand?’

‘Ja.’

‘Daar spelen wij de geschiedenis na,’ zei Harry, wijzend op de stam van een kastanjeboom waaraan touwen hingen. Vlak ernaast stonden een houten tuinstoel en een soort bidbankje.

‘Met wie?’

‘Met de buurjongens. In de loop van

[p. 42]

de geschiedenis zijn er heel wat wrede gebeurtenissen geweest: brandstichting, kruisiging, verraad, het vernietigen van huizen en steden. Mijn vader vertelt daar vaak over en wij spelen het na. Hij leest veel. Daarom zie je hem nooit als je hier bent. Hij heeft zijn studeerkamer aan de voorkant, waar de gordijnen dicht zijn.’

Christiaan liet zijn ogen langs de vreemde voorwerpen glijden. Daarna langs het huis. Van buiten af leek het onbewoond. Achter de ramen was het donker en kaal. Op de vensterbanken stonden geen planten.

‘Kijk,’ zei Harry plotseling, en met kracht duwde hij Christiaan tegen de boomstam, wikkelde snel de touwen om hem heen, om zijn benen en enkels, om zijn armen en gekruist over zijn borst.

‘Ken je dit spel?’ vroeg Harry.

Tegelijkertijd knoopte hij het overhemd van Christiaan los. Een knoopje sprong weg. Hij zag een vreemde glans in Harry's ogen die hij niet eerder gezien had.

Christiaan kon zich niet verweren. Het touw sneed diep in zijn vlees. Recht tegenover hem stond de zon.

Harry haalde het brandglas te voorschijn.

Hij voelde de hitte in zijn huid dringen. Een hitte die zo hevig was, dat het kou leek.

Daarna maakte Harry de touwen los. Over zijn lichaam liepen rode striemen. Christiaan knoopte zijn overhemd waaraan het bovenste knoopje ontbrak dicht.

‘Kom mee,’ zei Harry.

Ze liepen naar zijn zolderkamer. Ze mochten geen lawaai maken. Christiaan kende zijn kamer. De wanden waren van hout en niet geverfd. Veel planken waren gebarsten. Harry had geen tafel. Hij studeerde altijd in de leunstoel die onder het dakraam stond. Of op bed. Aan de wand hingen landkaarten. In een hoek lag een stapeltje boeken.

Uit het kastje boven de wastafel pakte hij een potje zalf. Voorzichtig, met zijn vingertoppen, zonder dat zijn nagels over Christiaans huid krasten, wreef hij het brandgaatje met de zalf in. Het viel Christiaan op dat hij slanke handen had. Hij voelde de pijn wegzakken. Had hij pijn gevoeld? Hij wist het niet meer. Nu was zelfs het schrijnen opgehouden.

‘Ik wil een hut hebben zoals jij,’ zei Harry onderweg, terwijl zij naar het gebied fietsten. ‘Je moet mij voor een tijdje de hut afstaan.’

Christiaan antwoordde niet. Het is mijn hut, heeft hij gedacht. Ik geef hem niet vrij. De spullen die erin liggen moet ik dan terug naar huis brengen. Ik doe het niet. We kunnen afspreken samen de hut te bewaken. Dat we om beurten een dag, als we geen les hebben, in de hut zijn. Mijn ouders doorzien mijn leugens nu. Ze vertrouwen het niet meer. Ze denken dat ik stiekem bij de meisjes uit de klas rondhang.

Ze bereikten de afgravingen. Het water in de putten schitterde in de zon. Het was stil. Op zaterdag werd er niet gewerkt. Ze legden hun fietsen neer tussen de struiken bij de ingang.

‘Daar ligt de hut,’ zei Christiaan.

Op vijftig meter afstand van de hut hield hij Harry tegen.

‘Waar?’

‘Zie je hem niet?’

‘Nee.’

‘Hij ligt daar. Recht voor je. Bij die heuvel.’

‘Ik zie hem niet,’ antwoordde Harry. Met zijn hand schermde hij zijn ogen af tegen het zonlicht en keek in de richting die Christiaan hem wees. ‘Ik zie geen hut’.

‘Je hebt toch een vergrootglas bij je. Hou dat dan voor je ogen.’

‘Je houdt me voor de gek. Je hebt geen hut.’

Nu heb ik hem in mijn macht, dacht Christiaan. Als we in de hut zijn zal ik hem vragen de hut te bewaken als ik er niet ben. Hij zal geen nee-zeggen. Dan hoef ik mijn spullen niet weg te halen.

Harry liep naar de heuvel.

‘Daar, vlak voor je!’ riep Christiaan hem na.

Hij verdween in het struikgewas. Christiaan keek om zich heen. Het landschap was verlaten. Het was het heetste moment van de dag. De zon had zijn hoogste stand bereikt.

Plotseling hoorde hij Harry schreeuwen dat hij de hut had gevonden en tegelijkertijd zag hij rook opstijgen van de plaats van zijn hut. Hij rende naar voren, wrong zich door de struiken, doorntakken haakten aan zijn kleren, en stootte Harry omver die geknield lag voor de ingang. Het vergrootglas schoot uit zijn handen en viel in het brandende gras waaruit de vlammen langs de houten deur omhoog kropen, bij het bordje TROPENMUSEUM oplichtend.

Hij kon niet meer in de hut komen. De voorwerpen, het schrift, de twee houten beeldjes, zouden gemakkelijk branden. Tranen sprongen in zijn ogen. De vlammen die in het felle zonlicht bijna niet te zien waren bereikten het dak.