Hollands Maandblad. Jaargang 1976 (338-349)

[p. 34]

Vederlicht
Nelleke Hovens Greve

Een jongen, Vederlicht genaamd, rende over de onmetelijke vlakte welke zich uitstrekte achter de nederzetting van lemen behuizingen die, verschillend van formaat, heel aardig rond een rivierbocht gebouwd waren. Het was de eerste avond in het prille voorjaar, dat ze, hij en de andere kinderen die in het rivierdorp thuishoorden, na de maaltijd nog even buiten mochten spelen. Het merendeel der kinderen zat elkaar nu achterna met stokken in de wilgenbosjes. Maar Vederlicht had andere aspiraties. Over het veld wilde hij draven. Over die eindeloos lange grasmat, zijn geliefd speelterrein. Van de eerste honderd meter, een moerassig gedeelte vol modderpoelen en piepkleine meertjes, wist hij alles wat maar even drassig was, feilloos te ontwijken. Hij had een fijn gevoel voor nat en droog.

Als een gazelle schoot hij voort.

Zo'n zes à zeven jaar geleden was Vederlicht in een van de hutten aan de rivieroever ter wereld gekomen. In de eerste weken van zijn bestaan was het kind van hand tot hand, van hut naar hut gedragen, zodat een ieder er zich van kon overtuigen hoe wonderlijk licht hij woog. Werkelijk nauwelijks meer dan een eendeveer, concludeerde de vader telkenmale trots als hij hem in zijn armen had, maar toch gezond en vol levenslust zo te zien.

Er was op de vlakte een pad uitgesleten door Vederlichts razendsnelle voetjes, die daar zeker eens per dag de grassen kwamen vertrappen. Hij begaf zich dan naar een kei die ergens ver in het veld lag. Vandaar was het uitzicht onbegrensd, de huttenrij en een stukje rivier waren nog net zichtbaar. In elke andere richting zag hij het land in de horizon overgaan. Daar hield de wereld dus op. Om zijn woonplaats niet uit het oog te verliezen, ging hij nooit verder. Al was hij wel nieuwsgierig wat er aan de horizon te zien zou zijn. Van zijn kei af kon hij er zich maar moeilijk een beeld van vormen. Hij tuurde vaak tot hij er duizelig van werd en zette het dan plotseling geschrokken van zoveel ruimte om hem heen op een lopen, in de richting van de rivier. Zo iets vond Vederlicht spannend, nog spannender dan varen.

In dit gebied kwam niemand. De andere kinderen niet, en hun ouders en grootouders hadden er ook nooit een voet gezet. Zij waren meer gericht op de stroken grond links en rechts van de woningen, waar, met uitzondering van een enkele maiskolf en zonnebloem louter peulvruchten op verbouwd werden. Het manvolk ging wel eens het water over, met speren en ander gerei in een bootje, om een haas of een beer te vangen en tevens wat hout te kappen in de bossen ginds, maar naar het achterland, zoals Vederlichts speelterrein wel heette, ging men nooit.

Het achterland biedt geen vooruitzichten, was een geijkt gezegde door de hoofdman van het dorp nogal eens naar voren gebracht, het is morsdood. Deze sombere klanken deden niets af aan het plezier van de kleine jongen. In de schemering van deze voorjaarsavond was hij zelfs tot drie maal toe al op de kei geweest en terug. Hij wist van geen ophouden. Mmm, van genoegen duwde hij zijn hele gezicht in het pas gewassen, en daardoor nog sterk naar rivierwater ruikende berevelletje, dat hij droeg. Zou hij nog eens? Wat een heerlijke avond. Hij gruwde nog als hij dacht aan de winteravonden in de aardedonkere hut.

Dat rondkruipen op de tast met de hele familieclan om je heen totdat je eindelijk in slaap viel, was hem een groot ongenoegen. Maar zomaar liggen gaan en de ogen proberen te sluiten, was verboden, evenals het spreken in de nacht. Dit laatste verbod was ingesteld vanwege het meeluisteren der boze geesten. Jammer, want een gesprek, of wat gesprekken door elkaar heen, waren daar vast wel op hun plaats geweest. Een spannend jachtverhaal, of een slaaplied voor de kinderen. Maar niets van dat alles. Als het duister inviel werd een kanjer van een kei voor de ingang van iedere hut gerold.

Vederlicht maakte aanstalten om naar huis te gaan. Het werd al aardig donker, straks kwam hij nog voor een afgesloten hut. In de wilgenbosjes werd nog druk gespeeld,

[p. 35]

hij hoorde de rauwe stemmen van zijn grote broers en de lach van hun buurmeisje. Zo te horen speelde er zelfs nog iemand in het water. Vederlicht twijfelde nu. Als eerste thuiskomen daar vond hij niets aan.

Nog een keer dan, dacht hij.

Haastje repje het dode land in. Hij had zo'n vaart dat hij bijna over de eindsteen struikelde. Aan de uitkijkpost viel nu geen plezier te beleven. Want, zoals dat gaan kan in maart, was het in enkele minuten tijds echt donker geworden. Vederlicht zag er dan ook geen heil in om lang op zijn kei te blijven. Alsof de duivel hem op zijn hielen zat, zo snel maakte hij rechtsomkeert. De ketting van zonnebloempitten die hij droeg, een soort familiewapen, sloeg voortdurend tegen zijn voorhoofd, zo onbesuisd sprong hij huiswaarts. Helemaal niet op zijn eigen manier, die altijd erg op zweven leek. Ettelijke keren zakte hij weg in een modderpoel, waar hij zijn beentjes maar ternauwer-

[p. 36]

nood weer uit kon trekken. Hij was overrompeld door de nacht. De angstaanjagende duisternis ontnam hem zijn watervlugheid en gevoel voor richting. Hij kon lopen als een gek, niettemin kwam hij nauwelijks vooruit. Soms stond hij stil om naar adem te happen. Zaten er maar geen boze geesten in de lucht, dan immers zou hij kunnen schreeuwen om hulp. Nu had hij zich maar in te houden. Dapper bijtend op zijn ketting, dacht hij koortsachtig, hierheen, daarheen, zo zigzagde hij het land af, urenlang.

Vederlicht kon zich niet herinneren ooit zo moe te zijn geweest. Als hij volledig uitgeput de nederzetting bereikt, is het niet eens erg dat alle hutten afgesloten zijn. Veilig thuis in zijn dorp, valt hij subiet in slaap, niet ver van de ouderlijke woning, op een strook zand aan de rand van het water.

Op het plekje waar Vederlicht lag, gebeurden de laatste tijd overdag grote dingen. De knappe koppen uit het dorp trokken daar met behulp van wilgetenen voortdurend strepen in het zand. Constructietekeningen eigenlijk, voor de bouw van zoiets als een brug. Een verbindingsmiddel met de andere kant was in ieder geval de bedoeling.

Zij waanden zich een uniek volk, knap en vooruitstrevend. Dat denkbeeld hielden ze waarschijnlijk hier aan over, dat aan de overzijde een stam woonde van mensen die iets minder hard van stapel liepen. Het waren nogal grote personen, die er wel uitzagen dat ze wisten hoe een beer te nuttigen, maar verder niet veel meer. Nu gaf dat niets, want ze konden zich redden en zagen er tevreden uit. Maar de aanstaande bruggenbouwers voelden zich ver boven die van over het water verheven. Ze wisten niet, dat er buiten dat volk nog meer volk rondwandelde op aarde, daar lag de eigenlijke fout. Ze lachten de brave lieden uit, als ze per vlot voorbij stroomden. Vol minachting konden ze zich dan uitlaten over het feit dat men zich nog met een vlot behelpen moest, en niet zoals zij, bootjes had. Het ordinaire gegalm over het water dat een dergelijk klein oproer met zich mee bracht, was niet iets waar de hoofdman verzot op was. Hij verfoeide het, en duwde vaak zijn hoofd in een graspol als zoiets bezig was, om er maar niet bij te hoeven horen. Op zo'n vlot reageerde men trouwens amper. Er werd wel het een en ander teruggeroepen, maar het klonk zo weinig overtuigend. Zij hadden niet dat temperamentvolle. Bovendien bezigden ze een andere taal, die klonk als onzin in de oren van hun tegenstanders.

In de toekomst, wanneer de beide oevers door een brug met elkaar in verbinding zouden staan, zou dat wellicht tot ernstiger conflicten kunnen leiden. Voorlopig echter was het zo ver nog niet. Er werd alleen nog maar driftig getekend, en haast nog driftiger weer uitgeveegd. De werkers zagen het als hun levenstaak. Wat tengevolge had, dat er veel hoofdpijn heerste, waardoor de kinderen niet al te veel kabaal mochten maken, de vrouwen s'avonds verkoelende modderpapjes moesten aanlengen om op de mannenhoofden uit te strijken, en meer van dat soort ongerief.

Groot en klein was er bij betrokken, en had er onder te lijden. Maar zo wilden zij het juist.

Twee ratten, die altijd uitgehongerd waren, schoten het water uit op zoek naar iets fijns. De twee glimmende ruggen bewogen zich om het hardst over de reep zand, het was duidelijk dat er een luchtje hing dat ze niet kenden van de nacht. Vederlicht lag aandoenlijk te slapen, de armen met modderstrepen losjes in elkaar gestrengeld, de mond half open. De ene rat, die steeds iets voor lag bij de andere, was de jongen het eerst gewaar geworden. Rats hele houding wees er op, dat hij zich afvroeg, waarom hij zo hard gelopen had. Voor smerig mensenvlees? Zijn vriend uitte een soortgelijke mening door met zijn pootje venijnig op de grond te slaan. Zij deden hier en daar een beet in het berenvel van het slapende jongetje, maar bleken daar ook niet weg van. Totdat één de zonnebloempitten ontdekte. Dat was nog eens de moeite waard. Blijgemoed knaagden de twee vrienden uit iedere pit een stukje, als zaten ze aan een feestdis waar van ieder gerecht even geproefd moest worden. Vederlicht bleef slapen als een roos, de dieren konden ongezien hun gang gaan.

Toen er van de ketting slechts grasdraad, met hier en daar wat stompjes die sterk aan rotte kiezen deden denken, over was, was hun honger wel gestild.

Plotseling kregen ze behoefte aan veel water om zich heen, de ene rat zowel als de andere. Wel, dacht de een toen hij op weg was naar de rivier, het lijkt me dat ik iets meesleep. Omdat hij een lui en vadsig dier was, liet hij het bij die ene gedachte. Zo kwam het dat Vederlicht mee het water inschoot. Het domme beest was namelijk met een achterpootje in het afgekloven halssnoer blijven hangen. Hij liet Vederlicht onverschillig in het water achter zich aan slierten, zo zwom hij naar de overzijde. Dank zij het taaie halssnoer, koerste het ventje loodrecht achter de rat aan. Evenwel mocht hij zich gelukkig prijzen, zo vast te slapen, dat hij niets van de overtocht merkte.

Aan de andere kant gekomen, ontdeed de

[p. 37]

rat zich kribbig van het vermeende ding aan zijn poot, waarvan hij met zwemmen toch wel enige last had ondervonden, al wou hij zichzelf dat niet ronduit toegeven. Vederlicht sliep zijn vaste slaap. Hij was door het koude water paarsblauw gekleurd, en zijn berevelletje kon je uitwringen. Op een flinke kluit modder had de rat hem achtergelaten. Daar ontwaakte de jongen een goed uur later.

[p. 38]

Hij rekte zijn stram geworden armpjes uit, opende zijn ogen. Niets kwam hem vreemder voor dan dit. Zijn eigen dorp lag aan de andere kant van het water. Vaag kwamen herinneringen boven aan een barre tocht, maar dat hij zo'n eind door het water gewaad had, daar stond hem toch niks meer van bij. Rillend ging Vederlicht staan en keek om zich heen. Dit was het land van het domme volk, zoals hij geleerd had.

Om warm te worden liep hij langs de oever heen en weer, terwijl hij erbarmelijk krijste. De rivier was te breed om met enig succes zijn vader of moeder te beroepen.

Van achter de heuvels kwamen de grote mannen en vrouwen op het gekrijs af. Zich de slaap nog uit de ogen wrijvend, bekeken ze het wonder. Medicijn, riep de verstandigste, en hij nam korte metten door Vederlicht op te tillen en hem naar zijn hut in het bos te dragen. Een kleine stoet belangstellenden volgde. Vederlicht liet zich alles welgevallen, van het medicijn dat hij in een houten nap opgediend kreeg, tot een droge pels die hem veel te groot was toe. De hele stam zette zich in voor de nooddruftige vreemdeling. Het duurde weken, ondanks de voortreffelijke verzorging die hij genoot, eer Vederlicht wat op krachten gekomen was. Op grond daarvan noemde men hem Miserabel.

Vederlicht alias Miserabel had er vrede mee nu tot dit volk te behoren. Het beviel hem beter dan zijn eigen volk. Er ging zo'n rust van uit. Hij taalde niet meer naar zijn familie. Zijn pleegouders, broers en zusters waren ook erg met hem ingenomen. Ze vonden hem oerkomisch, als je met je grote hand op zijn bolletje sloeg, veerde het jochie omhoog. Vederlicht had er geen bezwaar tegen, dat zulks regelmatig gebeurde. Maar zijn halssnoer wilde de jongen niet weg doen, hoe men ook naar het afgeknabbelde ding wees, en zijn neus optrok, ten teken dat het vies was, hij meende het om te moeten houden.

Na een langdurig verblijf, toen hij de taal enigszins machtig was, kon hij uitleggen waartoe het snoer diende. Het had met zijn familie te maken en al ging hij er dan nooit meer naar terug, hun wapen weg gooien, dat kon hij toch niet over zijn hart verkrijgen. In het echt zijn ze heel mooi, onze kettingen, zei hij. Maar deze is versleten, hoe het komt, dat weet ik niet. En zo terloops liet hij meer los. Hoe hij heette, en dingen over het volk aan de andere oever.

Men verbaasde zich er over dat hij daar vandaan kwam, ze hadden al die tijd gedacht dat hij uit het water kwam. Maar dat was verder geen punt. Vederlicht kon mooi vertellen over zijn volk en het land waar de wereld op hield. Van de brug zei hij maar niets, hij moest nog zien dat de eerste paal in de grond geslagen werd.

Op een middag in de zomer, toen het weer er zich uitstekend voor leende om een tochtje per vlot te maken, zei Vederlichts pleegvader, kom Miserabel wij gaan een eindje varen. In zijn achterhoofd had hij het plan om met de jongen naar het dode land te gaan, waar hij door alle verhalen erg nieuwsgierig naar geworden was.

Vederlicht liet het zich geen twee keer zeggen, opgewekt huppelde het kind vooruit naar de ligplaatsen, om een stevig vlot uit te zoeken en een vaarboom. Het was heerlijk op het water. De man boomde het vlot haast meteen naar de overkant. Hij was een echt doe-mens, vandaar wilde hij iets meer naar rechts gaan. Hij had zich hierover beter van tevoren kunnen beraden, dan waren er waarschijnlijk geen ongelukken gebeurd. Zo wierp hij zich wel regelrecht in het hol van de leeuw.

De elite sprong overhaast met drie man tegelijk in een bootje, toen ze Vederlicht zorgeloos op een vlot zagen rondspringen. Het bestaat niet, dat is onze Vederlicht, ik dacht dat hij dood was, wat is hij mager geworden, riepen de vrouwen die tot hun knieën door het water waden om zoveel mogelijk te kunnen zien, door elkaar heen.

Op de rivier pakte men Vederlicht in zijn kraag, en plaatste hem in de boot. Waarop de vlotbaas op zijn beurt hetzelfde deed. Wie had er het recht, zonder iets te zeggen zijn pleegkind af te nemen?

Dat gehannes, het oppakken en neerzetten van het kereltje, van vlot naar boot en omgekeerd, herhaalde zich zo'n twintig keer. Men had er geen zwaar karwei aan, toch stond het zweet bij allen op het voorhoofd.

De vrouwen riepen dingen van hun standplaats die niet overkwamen, waarschijnlijk dat het gemeen was. De hoofdman had zich weer in het gras verschanst.

Op een moment dat niemand verwacht had, begon het echte gevecht. Vederlicht werd opzij gezet, hij stond te suizebollen op de rand van het vlot. De mannen vlogen elkaar in de haren, en geraakten aldus te water. Ze konden zwemmen, maar niet in deze situatie. De heethoofden zijn verdronken.

Vederlicht was zo geschokt, dat hij met geen van beide oevers meer iets te maken wilde hebben. Hij nam de grote vaarboom en baande zich moeizaam een weg door het water, op zoek naar betere oorden.

Aan de oever keek men hem na, een desolaat volk.