Hollands Maandblad. Jaargang 1976 (338-349)

[p. 3]

[338]

Rimboud en Ramses worden recruut
Bernard Sijtsma

(Eerste episode)

Eén week in militaire dienst (Koninklijke Luchtmacht), en ik zag een tweeling, die zowel ‘eeneiïg’ als ‘beeldschoon’ was. Ze behoorden tot een geheel ander squadron dan het mijne. Ze stonden bij het biljart in het Protestants Militair Tehuis. Een minuut of vijf kon ik hen bekijken. Ik heb ze daarna niet meer teruggezien.

Tijdens de keuring gaven Rimboud en Ramses als favoriet Wapen de Koninklijke Luchtmacht op. Niet omdat het vliegwezen hun enig belang inboezemde. Voornamelijke omdat de plompe lelijkheid van het Landmachtuniform hun schrik aanjoeg. De gedachte alleen al dat ze het hoofd zouden moeten bedekken met een omeletvormige hoofdbedekking, die de joyeuze naam ‘baret’ droeg, ontstelde hen hevig.

Rimboud had nog even de Marine ter sprake gebracht, maar Ramses had hem gesmeekt daar van af te zien. Marine immers, betekende het zeegat uit, en vreselijke stormen op oceanen met huizenhoge golven. Maanden lang weg met een of ander smaldeel naar God weet wat voor oorden. En je moest maar afwachten of je ooit weer vaste grond onder de voeten kreeg, en als kind al had hij een diepe verachting voor die maffe scheepsjongens van die lullige Bontekoe gekend. ‘Zoon van een zeevarende natie’, zei Rimboud schamper. Maar Ramses trok het zich niet aan. Wat hem betrof mocht hij gerust Zwitsers onderdaan zijn. Hoewel men daar natuurlijk weer lawines en arglistige ravijnen kende. Teveel hield Rimboud van zijn broer om zijn zin door te drijven.

Zo gaven ze dan op de keuring de Luchtmacht op als legeronderdeel waarbij ze land en volk het liefst dienden. Liever dienden ze land en volk in het geheel niet, maar verzet tegen de autoriteiten was zo niet zinloos, dan toch wel heel riskant. Een hoop narigheid kon worden vermeden, door maar te doen wat er van hen werd geëist.

Rimboud:

Wat men van ons eiste, bleek niet gering. Dat we onze woonplaats moesten verlaten, was natuurlijk geen verrassing. In de maanden die er tussen de keuring en de gevreesde oproep verstreken, waren we ons van dàt feit wel bewust geweest.

Toen we dan werkelijk afscheid moesten nemen van het kleine dorp, waar we zo gelukkig hadden geleefd, bleek ons dit zwaarder te vallen dan we hadden kunnen vermoeden. Het verdrietige gezicht van onze moeder maakte alles zo triest. Toen mijn broeder geen kans zag zijn tranen te bedwingen, leek het geheel mij zelfs dramatisch toe. Alsof we reeds naar het front en een wisse dood vertrokken. Mijn broeder Ramses heeft teveel Russische oorlogsfilms gezien. Onze moeder heeft de oorlog natuurlijk aan den lijve ondervonden, en doodgemitrailleerde zeventienjarige Duitse soldaatjes in een berm zien liggen. (Winter: rose sneeuw langs de wegen.) Doch vréde was nu de realiteit, en de oorlog die woedde werd koud genoemd.

Natuurlijk wilde ik onze moeder troosten, maar de tranen van mijn lieve Ramses brachten verwarring.

Die nam nog toe, toen ik onder de bomen van de Stationslaan de drie meisjes ontwaarde, die ik, van alle meisjes die zich hadden aangeboden, het meest had bemind. Het waren Anna, Branca en Cora. Anna, de goudblonde, droeg een lange zwarte mantel en bracht een wit-kanten zakdoekje naar haar groene ogen. Mijn hart brak. Branca, de roodharige, stond trots en recht, staarde mij met koele blauwe ogen aan, en ik voelde mijn hart zwellen, daar ik eens haar trots had gebroken. Cora droeg haar lange zwarte haren vrij. Ze golfden in de koele oktoberochtendwind. Haar donkere borsten staken recht vooruit. Smachtend keek ze mij aan. En mijn geslacht begon zich waarachtig op te richten.

[p. 4]

En dat, terwijl onze moeder luidsnikkend Ramses omklemde, en hij zijn tranen vrijelijk liet stromen. Ik begreep dat deze vijf personen een teveel aan emotie opriepen.

Ik draaide Anna, Branca en Cora de rug toe, maakte zacht mijn broeder los van onze moeder, duwde hem in de richting van de voor vertrek gereedstaande autobus, omhelsde onze moeder, en wist de juiste woorden van troost te vinden. (Ze glimlachte waarachtig.) Ik sprong in de autobus en gaf de bestuurder opdracht te vertrekken.

Uit alle macht zwaaide ik naar onze moeder. Ramses deed dit tot mijn verbazing niet. Hij staarde naar de bomen van de Stationslaan. Ik wist dat hij Anna, Branca noch Cora zocht. Zijn blonde, slanke boerenzoon liet zich niet zien. Een groot medelijden welde in mij op. Ik kuste hem voorzichtig op de wang. Hij reageerde niet. Zijn wang was nat. ‘Je hebt hem immers nooit liefgehad’, fluisterde ik. ‘Het was alleen maar zijn lichaam’.

‘Ik heb hem, lang geleden, drie minuten lang totaal en absoluut liefgehad. Nog geen week geleden streelde hij m'n mond. Hij sprak geen woord, maar hij stréélde. Daarna kwam hij ruwer tot bevrediging dan ooit. Maar toch had hij mijn mond gestreeld’.

Ramses sprak zoals een pop dat had kunnen doen: toonloze, houten woorden. Ik wist dat hij loog. Maar niet tegen mij.

‘Onze moeder’, zei hij ineens levendig, ‘is ontroostbaar. Eén van ons had bij haar moeten blijven’. ‘Wie dan?’ vroeg ik. Verslagen schudde hij het hoofd.

Ik had gelijk. Al mijn escapades met alle mogelijke meisjes tot in de verre omtrek van ons dorp (en bij God, wat had ik hevig en overgegeven gevrijd), waren tot onbelangrijke voorvalletjes geworden, als mijn geliefde broer liet merken dat hij mij nodig had. En voor hem gold dat zo mogelijk nog meer. Zijn wanhopig zoeken naar zoete bevrediging (niet zo maar zijn zaad laten gaan, zóét moest het zijn), was vergeten als ik zijn trillende hand in de mijne nam.

Er bestond geen wezen dat ik zo lief had. Zijn zaad had ik tot mij willen nemen, als ik hem daar maar even gelukkig mee had kunnen maken. Het is nooit gebeurd.

Toen hij veertien was en verdriet had, streek ik troostrijk met mijn handen over zijn borst, fluisterend dat ik hem lief had. zijn kleinejongenspiemel verhardde zich, maar er was een dierlijke paniek in zijn ogen, en in hevige schrik duwde hij mij weg.

Hij was te gevoelig. Voor mij was klaarkomen klaarkomen, waar ook door veroorzaakt. Bij hem moest het zoet zijn.

Ik, Rimboud, de schoonste jongen van het dorp, - schoner nog dan mijn broeder Ramses, die toch werkelijk de schoonheid is - ik, Rimboud, die voor hem bereikbaar was, en daarom ònbereikbaar. Ach Ramses, mijn geliefde, het is smartvol een Tweeling te zijn.

De bus voerde ons door de wondermooie oktoberochtend. Het zuidelijke woud was vol prachtige kleuren. Ik dacht aan de urenlange wandelingen die Ramses en ik door het woud hadden gemaakt. Iets van de vrede die we zochten, kwam soms in ons.

We spraken nauwelijks. We keken elkaar aan. Ramses' ogen glansden en hij stond het toe, dat ik in zíjn ogen, mijn glanzende ogen gespiegeld zag. We glimlachten en liepen verder, tot we bij een weiland kwamen, dat als een lichtgroen eiland tussen de donkere bossen lag.

We trokken onze kleren uit, en de zon verwarmde onze bronzen lichamen. En mijn broeder kauwde op groene stengels, die hij rond zijn hoofd plukte. Hij wierp een grote witte bloem op mijn borst. Dit theatrale gebaar, dat eigenlijk niet bij hem hoorde, bracht mij in verrukking. De felwitte bloem op mijn bronzen huid. ‘Ik heb je zo ontzettend lief’, fluisterde ik. Maar ik schoot tekort: het liet zich niet in woorden vangen. Vandaar mijn fluisteren, denk ik. Ik wentelde mij op mijn zijde, en Ramses deed dat eveneens. De grote witte bloem scheidde ons slechts. Ik wilde Ramses met mijn armen omklemmen, en kussen wilde ik hem. Géén broederlijke wangkus. Ik wilde zijn dromerige mond, met tere schaduwen, met mijn lippen strelen. Denk niet dat ik geil werd. Integendeel. Ik was teder. Onnoembaar teder. En mijn broeder sloot zijn ogen en tranen gleden onder zijn dichte wimpers uit. ‘Ik heb je zo ontzettend lief’. zei hij met hese stem. Schuw en heel langzaam bracht hij zijn hand naar mijn hoofd en streek zacht over mijn haren. Ik sloot mijn ogen. Voelde Ramses' hand. Hoorde zijn ademen.

Plots was dit alles er niet meer. Hij zat rechtop en keek geschrokken naar de zoom van het woud. ‘Er zijn mensen’, zei hij met schrille stem. ‘Mensen, die denken dat wij hier liggen te rotzooien’.

‘Welnee. Hier komen nooit mensen’, zei ik kalmerend, en volgde met mijn ogen een of andere overmoedige vogel, die het pure blauw van de hemel in wilde.

‘Ik zie hun ogen. In de donkere rand van

[p. 5]

het bos, zie ik hun ogen!’ ‘Je vergist je. En zelfs al was het zo, wat dan nog?’

‘Jij weet niet wat het is’, zei Ramses bijna hysterisch. ‘Jij met je Anna of Branca kunt desnoods midden op het Marktplein gaan liggen. Jij weet niet wat het is. Ogen, die loeren, en je naar de schandpaal brengen, zodat het hart van onze moeder zal breken’.

Mijn gelukzalige stemming was weg. Ik wist niets van Ramses. Ik was een vreemde. Volmaakt egoïstisch. Ik wist niets van hem.

Pas nu herinnerde ik mij hoe hij mij eens had toevertrouwd, dat hij met de blonde slanke boerenzoon soms urenlang vertwijfeld zocht naar een plek die hij veilig genoeg achtte. En dan, eindelijk, grepen ze elkaar, was de boerenzoon in minder dan geen tijd woest klaar, en liet hij mijn broeder alleen met zijn tranen en besmeurd met boerenzonenzaad, dat te dun, te bitter, en onverschillig is.

Arme Ramses. Hij was bang. Ik sprong overeind en liep, naakt als ik was, naar de rand van het woud.

Hij had gelijk. Tussen het geboomte school Anna. De helblonde Anna met de groene ogen. Ze ging staan en lachte mij

[p. 6]

toe. Ik was woedend. ‘Ben jij ons gevolgd, kreng!’ Ze zei niets. Ze keek mij bang aan en duwde haar gebogen wijsvinger tussen haar tanden. Ik kende die gewoonte, en had vaak de afdruk van die tanden van haar huid weg moeten strelen. Ik pakte haar bij de schouders en schudde haar heen en weer. Ze hield haar groene ogen wijd open. Ik smeet haar tegen de grond en liet mij bovenop haar vallen. ‘Je bent ons gevolgd!’ Ik brulde.

Ze was ineens niet bang meer. Ze lachte.

‘Ik ben jòu gevolgd’, sprak ze.

‘Waarom?’ zei ik zacht. Ik was kalm geworden.

Ze maakte haar armen vrij en sloeg ze om mij heen. ‘Omdat ik je bemin, maar jij zo nodig met je broertje moet wandelen’.

Ik wilde woedend reageren op dat zo nodig en dat broertje. Maar ze begon mij te kussen. En Anna kuste goed. Ze kuste perfect.

Het hielp haar niet. Ik wilde haar pijn doen. Haar afstraffen. De Sade-scènes flitsten door mij heen. Ik richtte mijn hoofd op. ‘Ramses!’ riep ik. ‘Ramses!’ Ramses en Rimboud, twee naakte bronzen goden zouden haar - ‘Ramses, verdomme!’ gilde ik. Ik sprong overeind en rende het weiland in.

Mijn broeder trof ik aan in de armen van de slanke blonde boerenzoon, die met ontzaglijke kracht zijn boerengeslacht Ramses' onderlichaam indreef. Ik zag dat mijn broeder pijn leed èn volmaakt gelukkig was. Hij wendde zijn ogen af. ‘Hij is mij gevolgd!’ hijgde hij. En Ramses sloot zijn ogen. Zijn bevende dijen omklemden de harde heupen van zijn boerenminnaar, zijn nagels verdwenen in het zachte vlees van de schokkende billen.

Ik greep mijn kleren en liep naar het woud.

Anna staarde met grote ogen naar het jongemannenpaar.

‘Ze zijn aan het rotzooien. Nooit van gehoord, soms’, zei ik ruw.

Ze giechelde. ‘Wel van gehoord, maar nooit gezien’.

‘Als je hier ooit je bek over open doet, vermoord ik je’, zei ik, terwijl ik mijn kleren aantrok. Ik greep haar arm. ‘Hou op met staren. We gaan’.

‘Ik wil met je vrijen’, zei ze klagelijk.

‘Niet hier’, zei ik. ‘We zoeken een plaats in het bos’. Ik trok haar mee, het smalle bospad op.

Ik veronderstelde dat het zuidelijke woud van nu af aan taboe zou zijn. Maar ik had het mis. Ramses ging in het vervolg bij voorkeur in de zuidelijke bossen wandelen. Met geen woord repte hij ooit over het gebeurde in dat weiland. Ik had hem verteld dat het Anna was geweest die ik in het woud had aangetroffen. Hoewel hij dus met zekerheid kon weten dat zij zijn verkrachting had gezien, reageerde hij niet. - Ik noem het verkrachting, daar ik zeker weet dat Ramses om zùlk een binnendringen niet had gevraagd.

Vermoedelijk vertrouwde hij er op dat ik Anna wel zou laten zwijgen. Tenslotte was mijn macht over de dorpsmeisjes groot.

Verlangend dacht ik aan het moment dat ik, eens, in mijn Luchtmachtuniform gehuld, weer in het dorp zou verschijnen. Maar eer het zover zou zijn, zouden we nog heel wat moeten doormaken, vermoedde ik.

Ramses, naast mij, zat nog altijd krampachtig uit het raam te staren.

‘Waar denk je aan?’ vroeg ik. Hij gaf geen antwoord. ‘Heb je verdriet?’

‘Ja’.

‘Om hem?’

Ramses schudde het hoofd. ‘Hij speelt geen rol meer’.

Het zuidelijke woud lag nu achter ons. ‘Misschien zullen we hem daarginds terugvinden. Een verbeterde uitgave’, zei ik hoopvol.

‘Werkelijk, hij speelt geen rol meer. Ik heb verdriet, omdat onze moeder lijdt’.

‘Er is niets aan te doen’, merkte ik op.

‘Sommeer de bestuurder te keren, en we vluchten met haar en verbergen ons’.

De wangen van mijn geliefde, naieve broer kleurden zich rood.

‘Met z'n drieën vluchten we naar een warm land bij een blauwe zee. We zullen gelukkig zijn’.

‘Onze moeder dwingen haar dorp te verlaten’, zei ik sceptisch. ‘En om gelukkig te zijn is zon en wat lauw water niet voldoende. Nee, mijn lieve Ramses, we gaan moedig naar de stad Engmijne, waar men dappere Luchtsoldaten van ons zal maken’.

Hij begon weer te wenen. ‘Het is zo vèr. Het is er vreemd en koud. God weet wat ze met ons zullen doen’, klaagde hij.

‘We hebben niets te vrezen. We leven in een beschaafd land, en daar zijn ook onze krijgsmachten naar’, zei ik berispend.

‘Krijgsmacht. Alleen het woord al,’ huiverde hij.

‘Heb vertrouwen in de toekomst’, zei ik en ik wist hoe voos dit klonk.

Ramses:

Mijn broer had alweer toekomstverwach-

[p. 7]

tingen. Hoewel het hem duidelijk moest zijn hoe afschuwelijk de stad Engmijne is, had hij hoop en verwachtingen. Zo goed als ik, wist hij dat boze krachten in het de mens vijandige Engmijne alles zouden ondernemen ons te ontmenselijken. Maar hij zei vertrouwen in de toekomst te hebben. God sta ons bij.

Ik had angst, zoals onze moeder angst had. We konden immers de gevolgen niet overzien? God wist wat uit ons zou ontstaan. Rimboud had nooit uitgeblonken in het onderkennen van gevaar. Gevaar dat altijd rondom ons was. Reële gevaren.

Zoals toen: de autobus, bijvoorbeeld, reed te snel. Veel te snel. Het geringste technische mankement kon catastrofaal zijn. Ik had de bestuurder moeten berispen. Maar dit soort mensen is onberekenbaar en kan hoogst merkwaardig reageren op terechtwijzingen. Tegen de meeste mensen was ik mentaal niet opgewassen. Dus had mijn broer Rimboud het moeten doen. Zorgeloos bekeek hij het landschap. Zorgeloos dacht hij terug aan die drie rotmeiden die hem waren komen uitwuiven. En net zo zorgeloos liet hij zich naar de stad Engmijne voeren.

Een stad waar niets gunstigs over bekend was. Een stad van duisternis en demonen. Men misvormde er jonge, onschuldige knapen tot Luchtsoldatenmoordenaars, die, als het zover zou zijn, tegen het planten van een vlijmscherpe bajonet in de weerloze keel van een andere onschuldige knaap niet het geringste bezwaar zouden maken.

Ik moest toegeven: onder de honderden, misschien wel duizenden jonge onschuldige knapen, die, net als wij, naar de stad Engmijne gevoerd werden, zou veel zoete schoonheid zich bevinden. Maar wat had het voor zin, als zelfs een zwakke glimlach al door een zware bestraffing gevolgd zou worden?

En het uniform, grijsblauw, de ogenkleur der kleine Lord met zijn zwarte haren en zijn rode, heimweevolle mond, de kleine Lord in blauw fluweel, zoals hij boven mijn bed hing, en zelfs mijn broeder Ramses betoveren kon, van het uniform was niets goeds te verwachten. De stof was ruw. Geen van de duizenden knapen zou iets in de handen geduwd krijgen dat zou passen. Fraaigebouwde schouders zouden hun vorm verliezen. Beloftevolle onderbuiken onherkenbaar worden. En de bilpartij - Ach God!

Ik kon niet verder gaan. Ik zou gek van angst en weerzin worden. Nee, van het Luchtmachtuniform viel niets goeds te verwachten. Met z'n duizenden zouden we er uit zien als vreemde, eigenlijk overbodige producten, door een uitstekend functionerende machine uitgebraakt. De vreselijke stad Engmijne zou lichaam en geest ontmenselijken.

Tenzij, tenzij het mij zou lukken een dure, veelgevraagde hoer te worden, bij wie onherroepelijk te oud geworden, onttakelde Hoofdofficieren hun bevende handen door het zaad van zijn jeugd halen. Mijn jeugd, aan hun dorre vingers, en ze zouden die aflikken als kinds geworden grijsaards. Zou zoiets ooit lukken in het boze Engmijne? Mogelijk. Schuilt er iets slechts in, je zaad aan een uitgebluste bevende man te schenken? Ik dacht - toen - van niet. Het was een barmhartig werk. Dus zou het wel niet lukken in het gevreesde Engmijne.

Al het monsterachtige zou over ons komen! Geen bloem. Geen sigaret. Geen veilige lichtkring van een bekende lamp. Geen blank vel papier, waar je pen prettige letters op kon tekenen. Geen erbarmen. Niets.

Tenzij, tenzij het mij zou lukken een revolutionair (waar slechts begeestering van uit kon gaan) te worden, en ik mijn duizenden mede-jonge, onschuldige knapen tot de totale vernietiging van het slechte Engmijne kon brengen.

Engmijne bestond niet meer. Een grauwe berg as.

De duizenden onschuldige knapen zouden na dit zuiverende werk een handvol van die as meenemen, het hun geliefden en vrienden, thuis, tonen en hun verzoeken er op te pissen.

Uiteindelijk zou de boze, arglistige stad Engmijne, met zijn vuilgrijze kazernes, zijn op grauw papier gedrukte bevelen, richtlijnen en dagorders, zijn onafzienbare lange lanen, waarop gemarcheerd moest worden, zijn levenloze, begin-twintigste-eeuw-huizen, met bleke, in alle betekenissen van het woord geen smaak hebbende burgers gevuld ('s avonds waagden ze zich niet op straat, en overdag: gezichten, vlak langs de gevels), dit weerzinwekkende Engmijne zou uiteindelijk weggepist worden.

Maar ik droomde weer. Een hoer noch revolutionair zou ik zijn. Een recruut. Een dienstplichtig soldaat, die zich in niets van zijn medeslachtoffers zou onderscheiden.

Een ding: Rimboud was er. Mijn felle, levensvatbare, engelachtig schone tweelingbroer. Mijn onbevreesde ik. Ik had hem lief.

Ik keek hem aan en nam zijn hand in de mijne. Hij glimlachte. ‘We zullen het wel

[p. 8]

redden’. - Soms kon hij banaal zijn - Natuurlijk zouden we ‘het wel redden’. Dat zou wel moeten. Alles zouden we moeten doorstaan. Helaas, Engmijne liet zich niet wegpissen. Liet zich niet weg-onaneren.

We waren niet ver van het spoorstation meer. De velden waren nog volop groen. Het goeddoorvoede vee graasde onverstoorbaar. De hemel was wonderlijk helder. Een oktoberochtend. De zon was warm. Ik draaide mij om. Aan de horizon, heel ver, was nog (blauwachtig) iets van het zuidelijke woud te zien. Hartstocht en woordeloze bevrediging herbergde het. Kuise vreedzame voettochten met Rimboud. Alléén en (hopelijk) onbespied, was ik er naakt, mijn hoogtevrees overwinnende, in de hoogste bomen geklommen.

Eén keer had mijn harteloze minnaar mij hard als een beest genomen.

Waarom noemde Rimboud hem mijn ‘blonde slanke boerenzoon’? Zijn haren waren geel, hij was mager, en zijn vader slechts boerenknecht. Ook was zijn adem onfris en waste hij zich summier, zodat zijn oksels stonken. (Desondanks ging even de hemel open, ging gierend de hemel open, toen ik klaarkwam. Al de pijn kon niet tegen díe vervoering op.)

Het was bitter vast te stellen dat het dorp, en zelfs het toverachtige zuidelijke woud, mij nooit mèèr te bieden had dan een geelharige, broodmagere boerenhengst, die ik nauwelijks haatte omdat ik hem niet liefhad.

Van mij mocht het dorp, net als de boze stad Engmijne, grauwe as worden, nadat onze moeder, mijn broeder Rimboud en ik, het dorp zouden hebben verlaten (nooit meer omkijkende), op weg naar het warme land en de blauwe zee.

Ik haatte het dorp. Want ik, Ramses, de schoonste jongen van het dorp (schoner nog dan mijn broeder Rimboud, die toch werkelijk een schoonheid was), ik, Ramses, was er nooit in geslaagd mijn armen rond een geliefd wezen te slaan.

Het zuidelijke woud (blauw) was niet meer te zien. Wel doemde het spoorstation op. Het moest nodig gereinigd worden en alles wat provinciaal was, kon men er vinden:

Ondrinkbare geelachtige koffie, het personeel dat verschoten uniformen droeg, een kille wind die van de troosteloze velden over het smalle perron waaide, een boerenfamilie zou straks voor het eerst in hun leven een trein zien.

De trein, die ons zonder mankeren naar het demonische Engmijne zou brengen. God sta ons bij.

Ik greep de hand van Rimboud, want hij was nu het enige.

Rimboud:

Ik realiseerde mij, dat we in ons leven eigenlijk maar spaarzaam met tréinen hadden gereisd. Ik moest mij althans inspannen het niet al te interessant te vinden. Ook wilde ik heel nonchalant onze zo vriendelijk door de Minister van Oorlog verstrekte roze vrijbiljetten aan de conducteur tonen. Veel liever ware het mij geweest, gewone kartonnen kaartjes de man aan te reiken.

De vent grijnsde. ‘Op naar de slachtbank. In deze trein zijn jullie de tweehonderdderde en de tweehonderdvierde. Sterkte, beste jongens’.

Mijn lieve Ramses beefde, en ik vreesde tranen. Ik ging staan. Ik bleek een kop groter dan de haveloze tangdragende. ‘We hebben om uw commentaar niet gevraagd. We zijn niet op weg naar een slachtbank, of wat voor bank dan ook. De hoeveelste mijn broeder en ik zijn, is irrelevant, want we zijn uniek. Bekijk ons oplettend, gaat u verder en noem ons nooit en te nimmer “beste jongens”, want we zijn slecht.’ Daarna ging ik zitten en keek naar het landschap.

‘De bekende grote bek, hè,’ zei de man. ‘In Engmijne zal dat wel anders worden.’ Hij lachte mekkerend en verliet de coupé. Ik blééf naar het landschap kijken. Keek daarna naar Ramses.

Zijn wanhoop leek te zijn verminderd. Hij had een boek tevoorschijn gehaald en las. Hij las waarachtig. ‘Heb je gehoord wat ik de conducteur toevoegde?’ Ramses keek mij aan. ‘Ik hoorde hem zeggen: in Engmijne zal dat wel anders worden’. Meer zei mijn broeder niet. Met gebogen hoofd bleef hij lezen.

Ach, dat sterke, zuivere profiel! Ik bad dat ik mijn geliefde Ramses ooit eens in de armen van een vrouw mocht aantreffen.

De trein stopte in Zwolle. We moesten overstappen.

De trein naar Engmijne was vuil en grauw. Ramen vol modder. Uiteraard bleek hij vol adspirantrecruten te zitten, die op tamelijk valse toon liederen zongen, waarvan de teksten een uitdagende inhoud hadden. Soldatenliederen, geleerd van vaders, ooms, broers en neven, die allen weerspannig hun tijd hadden uitgediend. Ramses noch ik kende dit soort liederen.

We vonden een plaats. Ik voelde de angst van Ramses voor deze honderden bezwete, rode gezichten, met opengesperde monden,

[p. 9]

waar barbaars aandoende klanken uitstroom den.

Ik zag geen kans iets bemoedigends te doen. We gaan een mannenwereld binnen, bedacht ik. Een rauwe, harde wereld, waar het op kracht en moed aankomt. En ik trilde van blijde verwachting.

De melodieën waren eenvoudig. De teksten vanzelfsprekend. Spoedig zong ik uit volle borst mee. Ramses zweeg koppig en hooghartig.

‘Meedoen, jongen’, fluisterde ik. ‘Meedoen is altijd het beste’.

‘Ga je gang’, zei hij. ‘Ga gerust je gang’. Ik zag dat er tranen in zijn ogen kwamen. ‘Ik blijf tòch wel van je houden’.

Dat was natuurlijk een tamelijk valse opmerking. Als het nu niet mijn broeder was geweest, zou ik het een ‘nichtenkreet’ willen noemen. Ramses was geen nicht.

Als kind heb ik hem meermalen in de japonnen van onze moeder betrapt. Ik moet zeggen dat ik ademloos dit sierlijk en bevallig bewegen in lange, zwierige, zachtruisende rokken volgde en, al was ik nog maar dertien, in wanhoop vaststelde dat dit bekoorlijke wezen niet te veroveren was. Zodat ik huiverend vluchtte. En ik dacht er aan dat dit engelachtige schepsel door mij bemind had kunnen worden, als het geen jongen was geweest. Mijn broeder Ramses.

Nee, Ramses was geen nicht. Hij stal appels, deed cowboy- en oorlogsspelletjes, ontdekte de Noordpool, trok door oerwouden, vocht soms met jongens die hij verfoeide, liep van huis weg met een vriendje, rookte stiekem sigaretten, en was Indiaan, trots, wreed en moedig.

Zelfs later, toen hij zeventien was, achttien misschien, en hij zijn lange wimpers met mascara accentueerde, was hij geen nicht. Hij liep als een man. Zijn gebaren: eenvoudig, sierlijk, mannelijk. Zijn stem: te zacht misschien, maar mannelijk. Ramses was onder alle omstandigheden een man.

Met nadruk zeg ik: onder alle omstandigheden, daar ik mij herinner dat hij eens, halfdronken, (wat zelden voorkwam) Zarah Leander imiteerde, en hij ongewoon openhartig uitriep: ‘Stellen jullie je maar voor dat we Duitse soldaten op een eenzame post zijn. Menschen wie wir wollen uns auch mal amüsieren. Dus “doe” ik Zarah Leander, maar ik ben soldaat. Een màn. En jullie weten dat ik een man ben. Straks zal ik tonen dat ik soldatesker nog ben dan jullie!’

Ach, waarom was mijn lieve Ramses niet vaker dronken. Zijn reserves en hooghartige houding vergetend.