Hollands Maandblad. Jaargang 1975 (326-337)

[p. 31]

Journaal
J.J. Peereboom

Nee nee agent; jawel, ik zal nogmaals het voorgevallene beschrijven, nu rustig en overzichtelijk.

Reeds geruime tijd bestond ten mijnent behoefte aan een lamp voor de tafel bij het raam. Mede met het oog op de aanstaande verjaardag van mijn vrouw was bij mij het voornemen gerezen de koe bij de horens te vatten, en mijn oog was gevallen op firma Lumineus tegenover de tramhalte, vanwege een welvoorziene etalage en bovendien een tegemoetkomende tekst bij de deur, Het binnenlopen verplicht niet tot kopen. Elke inlichting zonder verplichting. Aldaar binnengelopen bezichtigde ik de uitstalling totdat de verkoper beschikbaar was en mij een blik toewierp. Hem werd inzake een van de modellen door mij de vraag gesteld of dit in andere kleuren verkrijgbaar was. Mij werd hierop verklaard, alleen wit en bruin. Niet precies wat ik zoek, ik zal verder kijken, was mijn antwoord, en ik ondernam stappen ten einde het perceel te verlaten. Wat moet dat? was nu de wedervraag: mij van het werk houden en niets kopen? Dat hoeft immers niet! riep ik uit: Binnenlopen mag, dat staat in de etalage. Daar heb ik niks mee te maken, aldus mijn zegsman: wat er in de etalage staat daar heb ik helemaal niks mee te maken. Nauwelijks was hij uitgesproken of het perceel werd betreden door een derde. Hem begroette de verkoper als oude bekende met de woorden: Theo, er is er weer een.

Meer had Theo niet nodig. Reeds gespte hij zich langzaam de brede broekriem los en trok deze uit de lussen, terwijl hij sprak Daar sta je van te kijken, dat ze 't altijd weer proberen. Het binnenlopen verplicht niet tot kopen! riep ik uit. Als enige antwoord liet Theo tweemaal zijn riem door de lucht suizen; daarna kwam hij met zware tred op mij af. Niet doen! gilde ik: dat is toch zeker een grap! Theo hief de vuist met broekriem. Ik deinsde terug, onachtzaam voor mijn omgeving, en viel achterover op enige uitgestalde lampen. Schade aanrichten ook nog! riepen Theo en de verkoper als één man. Zij sleurden mij ieder aan een bovenarm overeind en schudden mij heen en weer als een doek, terwijl ik het warme bloed aan mijn bil voelde die door een lampscherf was opengesneden.

Dat gaat geld kosten, werd mij toegevoegd: vijfhonderd vijf-en-twintig gulden, contant te voldoen, gebruik van betaalcheques echter toegestaan. In het besef dat mij geen andere weg openstond werd door mij mijn portefeuille getrokken en het afgeperste bedrag overgedragen.

Onzeker of hiermede toestemming was verkregen het gebouw te verlaten werd door mij nog enige tijd gewacht. Alla! vort! wera mij toegesnauwd. Ik haastte mij de winkel uit, maar niet zo snel of ik werd op verscheidene plaatsen in de rug getroffen door het beschadigde verlichtingsmateriaal dat de bedriegers mij naschopten.

Kijk agent, dat neem ik niet. Ik verdom het, dat neem ik niet; daarom ben ik meteen hierheen gekomen. Die vuilakken! Ik ga envelopjes met poep door hun bus duwen! Ik ga hun winkelruit bekrassen! Ik ga hun kinderen bedreigen! Ik koop een pistool en schiet hun pikken eraf!

Want het is niet waar wat er staat. Het binnenlopen verplicht wel tot kopen, zoals door mij geconstateerd is kunnen worden.

Toen wij met z'n vijven in het café zaten en er kwam een klein dik meisje dat pakjes briefkaarten wou verkopen ten bate van het invalide kind, was ik de enige die dadelijk zei Ja, dat is goed. Schoorvoetend volgden twee anderen, of was het er maar één. Ik lette niet goed op; ik was te aardig, er wolkte rozegeur om mijn hoofd.

Om misverstand te voorkomen drie punten.

a) Vaak ben ik met de auto loerend langs de parkeermeters gereden, of er nog een was waar ik een deel van een kwartje uit kon sparen; en als ik er soms een vind met nog zowat een gulden erop is mijn dag meteen goed, en vrolijk.

b) Ook vaak, tenminste zo vaak dat ik precies weet hoe het gaat, heb ik verzoeken om bijdragen aan liefdadig werk bekeken en opzij gelegd. Nog even kijken en nadenken, motiveer ik dan. Het beroep op mijn goedheid komt op een stapel waar het al gauw door andere papieren bedekt wordt. De kunst is om die stapel met rust te laten, behalve als er iets zo dringend in gezocht moet worden dat ik het recht heb om de rest te

[p. 32]

negeren. Tenslotte moet er toch eens opgeruimd worden, maar dan zijn die opzijgelegde stukken al zo oud! - daar kan je niet meer aan beginnen.

c) Eergisteren droomde ik dat ik met de baas van een nachtclub, althans een soort kroeg, had afgesproken dat ik na twaalven als zij haar ander werk aan kant had zijn hoer zou opzoeken, Ik vond haar een aantrekkelijk meisje, maar de afspraak kwam vooral doordat ik gezellig met die baas had staan praten. Hij was het type geschikte afzetter, dat zich met mij onderhoudt op voet van gelijkheid, alsof ik ook in louche zaakjes ben; dat vleit mij dan.

Maar later dacht ik, in die droom, jezes wij hebben niets gezegd over wat het moet kosten - wat vervelend, misschien ga ik dan maar niet - het zou wel over de honderd gulden kunnen zijn, droomde ik - wat moet dat nu. Zo werd ik wakker met hulpeloos droomverdriet in mijn gedachten, omdat ik niet wist hoe duur.

Die rijksdaalder voor het kleine dikke meisje was een beetje tegenwicht.

Eerst werd de ondergang van de wereld alleen verwacht door Christelijke extremisten, boven op een berg met een tekst. Toen kwamen de atoomontwapenaars, die vreesden voor kettingreacties. Hoewel de kans daarop sinds de grote tijd van CND nog is toegenomen, horen we weinig meer van ze. Ook onheilsverwachtingen zijn modegevoelig; en toen hadden wij de milieureinigers, die de schuimvlokken van de sloten willen hebben, en de stad laten ruiken naar bloemenwinkels.

Hoe lang nog? Er is alweer een nieuwe verwachting kenbaar gemaakt. De volgende ijstijd komt misschien eerder dan het leek; het is nog niet erg koud, maar het gaat vreemd met het weer. Wat mij betreft, ik ben daar het meest benauwd voor. De klimatologische onheilspartij krijgt mijn stem.

Het sterke van deze partij is dat haar verwachting soepel aansluit op de dagelijkse ervaring. Een boom in een windvlaag, een wolk van ongewoon gele kleur, een plas die niet weg wil op de hoek van de straat; alles herinnert eraan. Bovendien, er is niets tegen te doen. Bij de ontwapenaars en de reinigers kreeg de mensheid nog een kans: inbinden, dan was er misschien hoop.

Bij mij niet. Alle maatregelen zullen ijdel blijken tegen de natuur. Zo zagen de vorigen het eigenlijk ook, vermoed ik. De natuur was dan de menselijke, die op den duur niet in kan binden. Daar zijn wij ongeschikt voor, en veel van de ondergangsprofeten, degene die ik het best begrijp, zouden het niet anders willen.

Wij willen de ondergang, want ondergang is vrijheid. Het is nu genoeg geweest met iedereen z'n waarden, en al onze tekortkomingen. Wij willen ons niet kreatief ontplooien, noch willen wij met zijn allen samen over de toekomst denken; wij weigeren solidair te zijn, en wij zeggen Neen tegen bewustwording; van mentaliteitsverandering willen wij niet horen, kritisch doorlichten van strukturen wijzen wij af, en het is ons om het even of er een grens bestaat waarvoorbij kunst geen kunst meer is, of juist wel.

Dat is makkelijk te begrijpen, maar ten onder gaan is ook vreselijk. Denk eens hoe het gezin zal zitten aan een tafel met lege borden, terwijl de sneeuwstorm het huis inbouwt. Langs de straat, ongeveer kenbaar aan enige zwarte boomstompen die nog uit het eeuwige ijs steken, komen figuren verhuld in kranten en lompen voorbij, die een slee met langwerpige kisten trekken. Moeder wat zit er in die kisten? Niemand weet dat. Gisteren hebben wij gehoord dat onze aanvraag van een vestigingsvergunning in Indonesië ten derde male is afgewezen. Morgen is het de langste dag van het jaar. Wij hebben gedacht dat de mooiste oplossing, als alles op is, zal zijn om...

Ontzettend, dat is zo; maar een paar duizend jaar later ontspant het klimaat zich. Dan wordt het land weer groen; het water van de rivieren klotst en tortelt op de oevers; en nergens, zover het oog reikt over het mistige zonnige land, is iemand te zien; wij niet, noch iemand anders.

Sinds mijn vroege jeugd waarschijnlijk al heb ik last van een gewoonte om mijn bezigheden wanneer ik alleen ben af te ronden met gemompelde slotwoorden. ‘Zo, heel goed’, is er de eenvoudigste vorm van; hoger ontwikkelde formules zijn ‘Dit gaat weer zeer snel’, ‘Wat een smeerboel’ (terwijl ik aan het reinigen ben), ‘Uitstekend gepoept vandaag’, ‘Jezes wat een sterk werk’, ‘Nou is het godverdomme genoeg’. Het is heel wat anders dan mijn zelfkritische uitspraken af en toe, zoals ‘Doe eens iets behoorlijk’, of ‘Dit is helaas gelul’. De slotwoorden zijn minder beheerst, zo goed als onhoudbaar, en zij oordelen eigenlijk niet, zij zijn altijd tevreden. Vooral de krachttermen die er bijkomen geven de indruk dat wij hier te doen hebben met een onopgegroeide rest van gezagsverwachting: vader of meneer op school keurt goed wat ik doe, maar zij zijn er niet, dus ik zeg het zelf.

[p. 33]

Zeggen is een te groot woord; het ontvalt mij, niet omdat er iets te beweren is maar omdat een leegte opgevuld moet worden. Ondanks de lange gewenning is het een enkele keer verbluffend, zoals laatst nadat ik de kranen van het bad had opengedraaid en even aan het water gevoeld, of het warm genoeg was.

‘Godverdomme wat een nat water’, ontviel mij toen. Na de gedachte te hebben leren aanvaarden dat zoiets uit mij kan komen verliet ik de badkamer met de hoop dat het de laatste keer geweest was. Misschien zou het de heilzame schok blijken te zijn die het belachelijke automatisme ontwrichtte.

Dat was een onderschatting van het automatisme. Het werkt nog. Gelukkig hoort niemand het ooit; alleen een indringer die onhoorbaar achter mij is komen staan zou het wel eens kunnen betrappen.

D. is verliefd op Vera, neem ik aan. Anders zou zijn humeur niet zo wisselvallig zijn in haar nabijheid, die hij dan ook niet zo vaak zou zoeken. Zijn vooruitzicht is ongunstig, met huwelijken in de weg en praktische bezwaren. Misschien kan dat hem weinig schelen; misschien is het zelfs een voorwaarde voor zijn emotie. In ieder geval vindt Vera het best zo. Ik weet niet of hij zijn hart voor haar geopend heeft, maar meen te zien dat zij plezier heeft in de relatie en er het leven inhoudt met niet precies lokken of plagen: met ‘voeren’.

Dat denk ik dus waargenomen te hebben. Als het gezegd is valt de twijfel aan. Misschien is het allemaal onzin. Hoe haal ik het in mijn hoofd! Waarom zulke dingen niet even navragen, voordat ik ze rondkraam; als het moeilijk is om aan de betrokkenen te vragen, dan aan iemand in hun omgeving die meer kijk heeft op mensen dan ik.

Dat kan dan wel eens (hoewel, ik wil ook niet de theetante uithangen). Eerst zullen wij de menskundige waarheidsproef toepassen, als volgt. Er is niets aan de hand met D. Hij vindt Vera wel aardig; verder heeft hij af en toe last van zijn maag; Vera vindt dat hij best iets meer belangstelling voor haar kon tonen zonder dat het te gek werd, daarom voert zij hem een beetje, maar hij merkt het ternauwernood.

De eerste interpretatie van hun verhouding is hiermee weggewerkt. Nu kijken wij weer naar de verschijnselen. Klopt het? Nee, o nee. Nu kom ik zeer in opstand. Er is wel iets. Er is niet niets. Alleen, iets kan

[p. 34]

iets anders zijn dan het lijkt. Misschien moet er dan nog eens nauwkeurig gekeken worden.

Zoveel onzekerheid! Waarom houd ik mij toch niet aan opvattingen van politieke en culturele aard. Die maken geen probleem van wat er in de mensen omgaat; die regelen dat.

H. gaat verhuizen naar het zuiden des lands. Kom dan eens langs! roept hij uit. Gaan jullie wel eens die kant op? Op weg naar Frankrijk, dat zou toch zeker kunnen? En als het niet lukt komen wij in Amsterdam!

De glans op zijn baardige gezicht terwijl hij die plannen formuleert krijgt een maniakale tint bij de wetenschap dat hij niet de bedoeling heeft of niet in staat is om ze uit te voeren. In drie jaar in Amsterdam heeft hij telkens weer uitnodigingen in het vooruitzicht gesteld; nooit hebben wij er een bereikt. Ik weet niet zeker wat hem bezielt maar denk dat hij als kind klem is komen te zitten in een verlangen om mensen uit te nodigen net als een volwassene, ten bewijze dat hij vrij kon beschikken over al het eten en drinken in huis. De kans om het te verwezenlijken is pas veel later gekomen, en is een ander chapiter.

Als het zo zit zal het voor hem niet prettig zijn; maar mij hindert het ook. Ik zou hem willen zeggen: Schei uit, H., binnenkort ben je weg en dan blijf je geboekstaafd als de man van de onechte uitnodigingen. Zoiets zou ik moeten kunnen formuleren, aardig of geestig of rustig of scherp - maar nee. Ik staar met een verstrooide glimlach naar de



hoge booglampen terwijl hij fietsend uit de stad uitpakt over de gezellige toekomst; intussen broeit in mijn binnenste het verzet tegen mijn stijve en gemakzuchtige omgangsvormen. Ik vraag mij af of er nog tijd van leven zal zijn om mij een ander complex vormen eigen te maken. Nu reden wij daar allebei voor gek. Een ergerlijke herinnering.

Als ik na enen 's nachts nog op mijn kamer zit komt er soms een aardige man langs. Hij fluit tenminste aardig, en dat is het enige van hem waar ik mee te maken heb. De melodieën die hij op het oog heeft komen niet goed over, maar hij verstaat de kunst om een ongedwongen marstempo aan te houden.

Als ik doodstil zit hoor ik hem al voordat hij de hoek nog om is. Tu tu tutu tuteti tutu tutu - Tu tututu - titututututu - Tu! - tu. Zo komt hij voorbij, vlak onder het raam. Ik kan mij voorstellen hoe hij er uitziet: dun blond piekhaar, ronde ogen achter een bril, mager in een flappende regenjas, en zijn voeten wijzen een beetje naar buiten als hij loopt. Tu tu tutu tuteti tutete Ta Ta! De stappen zijn alweer voorbij; de muziek trekt de stad in. Wie weet hoever hij nog moet. Vast niet ver. Waarschijnlijk woont hij dichtbij.

Nu steekt hij over bij het pleintje. Het marstempo gaat verloren in het geroes van een passerende auto. Als dat weg is, hoor ik hem ook niet meer. Of toch nog, verderop? Nee, dat is alleen de herinnering aan zijn geluid in mijn oor.

En dan zijn twee aardige minuten weer voorbij.