Hollands Maandblad. Jaargang 1973 (302-313)

[p. 3]

[305]

De Groninger veenkoloniën
Gerrit Krol

Links een berkje dat zilverwit oplicht in het schijnsel der maan. Op de voorgrond een serie rietstengels en een waterplas waarin een eenzame ooievaar staat te slapen. Of loerend op een vis?

‘De veenkoloniën. Eertijds een eenzaam en verwilderd oord. Thans een bloeiend gebied waar 150.000 mensen leven en werken.’

Landschap begrensd door nieuwe autoweg. Wegdek zwart. Net zo zwart zijn de kraaien die wegvliegen voor elke naderende auto of truck. Strijken even verder weer neer.

Autoweg zonder auto's. Voert naar brandvlam, tot ver in de omtrek zichtbaar. De grond onder de vlam (welke een lengte van zestig meter kan bereiken) is droog en tropisch.

Geen gasvlam, doch vuur dat vreet in de grond. ‘En weer stellen wij de vraag: hoe is dit veen ontstaan?’

‘De tegenwoordige wetenschap geeft daarop het antwoord.’

‘De stad Groningen, eigenaresse van het grootste gebied der veenkoloniën, bracht orde en regelmaat in de ontluikende maatschappij.’

Rode huizen. Gele vensterbanken. Lichtblauwe deuren. Stukken van de hemel.

Geen hemel, doch ingang die gesloten is. Nachtslot. ‘Evenwel door de kieren van de gordijnen komt licht naar buiten en ook horen wij gezang.’

‘Het huisgezin van de zeeman is eerst recht dan voltallig en gezellig als 's winters de kapitein met zijn zonen thuiskomt.’

‘Dan komt ook de kleermaker. Dagen achtereen neemt hij zijn hoekje in, om de kapitein en zijn zonen in nieuwe pakken te steken.’

Bloeiende streek. Voor de economische ontwikkeling ervan zijn behalve grote scheepvaartwegen ook de energieleidingen (elek. en gas) en waterleidingen van belang. Sommige daarvan hebben grote invloed op de ruimtelijke struktuur, vooral de hoogspanningsleidingen.

[p. 4]

Vliegvelden. In de toekomst zullen kleine vliegvelden (landingsplaatsen, airstrips) meer betekenis hebben dan nu. Bij Stadskanaal en Onstwedde zijn thans kleine vliegvelden aanwezig.

Voor de toekomst is alleen de grote lijn van belang.

Een dubbele witte streep welke de auto's naar hun doel voert.

Burgemeester Veenhovenlaan.

Kerkstraat.

Hoofdhaar bedekt het hoofd van de man die lachend de hoek omgaat.

Hoofd niet lachend, doch lezend, beschenen door een lamp. De lamp verlicht het boek.

Hoofd is afgeknipt of zichtbaar tot aan de rand van het papier.

Hoofd zichtbaar in spiegel.

Lijst verguld waarbij de gebieden binnen en buiten de lijst duidelijk te onderscheiden zijn.

Lijst niet duidelijke grens tussen binnen en buitengebied.

Geen spiegel of raam.

Mond staat wijd open en zingt. Het voortgebrachte geluid geeft vorm aan de gevoelens van hen die luisteren. Zangeres.

Glanzende zwarte klep. Aan weerszijden van de klep een goudkleurig knoopje. Gevoerd. Aan de voet van de glazen standaard een wit kaartje waarop: Prima Pet.

Man voor de etalage leest de woorden ‘Prima Pet’ en gaat niet naar binnen. Voorbijganger.

Een donkerbruin pak dat langs de huizen gaat. Een hand in de zak, de andere hand een vuist die zwaait.

Geen vuist. Eerder is de hand vlak. De vingers worden van tijd tot tijd tegen de lippen gehouden. Sigaret.

‘We moeten tweehonderd hebben. Anders zit je met die subsidie.’

‘Dat kan niet. Dan staan ze te dicht bij de verwarming.’

Fa. Buttinger, voor gasradiatoren, baden, geisers, wastafels, closet en gootstenen.

[p. 5]

Twee lichtpunten.

Vier lichtpunten. Twee gele en twee rode. Daartussen zit de auto.

Geen auto, maar een huppelende vrucht in de regen. Suikerbiet, van een rijdende wagen gevallen.

Als boven, een suikerbiet, doch op zijn kant, op het aanrecht. Ook wel in reepjes gesneden en op een schoteltje gelegd. Het aanrecht is schoon en droog.

Als boven, doch twee dagen later. Aanrecht leeg. Schoteltje in de provisiekast.

Aanrecht vol schone vaat. Een vrouw die met zorg haar nagels lakt.

Geen nagellak, doch een langzaam heen en weer zwaaiende spiraal van vruchtvlees. Schil van appel, hangend aan de scherpe kant van een mes.

De schil maakt heftige bewegingen die niet te voorspellen zijn.

De schil hangt heel rustig. Bij een ideale appel en een ideale huisvrouw kan de vorm van de schil worden voorspeld. Aangetoond kan worden dat, wanneer de schil voldoende dun is, deze als een loodlijn naar beneden hangt.

Schil is niet spiraalvormig, maar heeft evenmin de vorm van een loodlijn.

Schil heeft een vorm die met de inhoud een eenheid vormt.

Inhoud deelt zich mee via een vleeskleurige uitgang.

Inhoud is verpakt in een zwarte winterjas. Lichte vorst in de straat. Er daalt sneeuw.

Geen sneeuw, doch zon. Het koren staat rechtop, wuivend in de wind en hoger dan de horizon. Geel.

Geel, doch brandend. Reeksen van gloeilampen, in bogen opgehangen. Winkelstraat in december.

Dijkema's zaden.

Koster, voor iets fijns.

Voor deze en andere zaken: structuurschets. In tabel 8 is aangegeven tot welke ordegrootte de verschillende plaatsen in de hoofdgroepen 1-9 kunnen uitgroeien, waaraan het aangenomen beleid, zoals zowel economisch als ruimtelijk, wordt waargenomen. Tabel 8.

Bus rijdt langs de in tabel 8 genoemde plaatsen, 3 × op een dag.

Als boven, doch busdienst gestaakt. Vaart staat vol riet.

[p. 6]

Als boven. Aantrekkelijk woonmilieu.

Als boven. Vaart wordt gegraven, 7 voet breed.

Voet van vlam op rooster, waardoor de vlam eenvoudig is te doven.

Voet van vlam op gietijzeren sok. 8 gaten van 3 mm geboord t.b.v. secundaire lucht. Gedurende windstoten buigt de vlam tot 90^o van de kop af, maar blijft branden. Waakvlam.

Wateroppervlak blauw, soms met groen kroos.

Water stromend. Niet blauw.

Water ligt stil tussen twee wolken, die elkaars spiegelbeeld zijn.

Niet gespiegeld, en meer dan twee wolken.

Vier wolken op een rijtje, en alle vier gelijk. Olietanks.

Vier balken van licht in de nacht, eindigend op de horizon. Raam met kruis.

Licht niet vierkant doch rond, glanzend en zacht. Maneschijn op melkbussen.

Geen melkbussen, doch een emmer. Emmer leeg.

Emmer gevuld met aardappels, wordt neergelaten en gewogen. Wat daarmee gewogen wordt is (a) het zetmeel en (b) het zand dat buiten op de aardappel zit. Daarnaar wordt de boer betaald.

De aardappel wapent zich tegen de koude door, als het begint te vriezen, een deel van zijn zetmeel om te zetten in suiker.

De aardappel, in ijs gelegd, bevriest. Ontdooid lijkt hij veel op een spons en is, betreden met de voeten, hoewel nog rauw, zeer goed eetbaar. Peru. Bolivia.

‘Vooral wat de smaak betreft is menig arbeider kieskeuriger op zijn aardappel dan de fijnste Hollandsche dame zich kan voorstellen.’

Stroop van de hooggehouden lepel. Staat loodrecht op de karnemelkse pap.

Buiten is het mistig. Er fietst een man doorheen, met aan zijn stuur een paarse fles. De onderarm op het stuur gelegd terwijl hij fietst. Weldra uit het zicht verdwenen.

Geen mist. Langs de weg is een vaart zichtbaar. Over het water wordt een bakstenen boog gemetseld, welke vervolgens wordt vervangen door een klapbrug.

Geen brug. Geen verbinding tussen deze twee helften der aarde. Delen zijn duidelijk gescheiden. Raam of venster.

[p. 7]

Delen niet duidelijk gescheiden.

Raam getooid met gele gordijnen welke van onderen eindigen in een reeks kwastjes of bolletjes. Zichtbaar als zodanig, maar ook via de spiegels van het kamerkabinet in de hoek. In de andere hoek, op een tafeltje, een rode Clivia (ook in de spiegel zichtbaar). Hotel Java. Uitstekende keuken. Frisse kamers.

‘Denk er om dat er per dag een aantal kilometertjes gelopen wordt, door de personen.’

‘Hun tegenstanders lijken van hetzelfde hout gesneden te zijn.’

Van de turbine waren alle bladen afgesneden.

De aardappel wordt gemalen door een stalen rasp.

De aardappel wordt gemalen door twee gelijkvormige delen die de aardappel opnemen en er mee wegdraven. Paard.

Paard. Vanonder zijn omhooggestoken staart komen, samengepakt, kluiten ontlasting tevoorschijn.

Kluiten staan, op elkaar gestapeld en dampend, op de prairie. Het paard draaft naar de einder.

[p. 8]

Het paard draaft niet naar de einder, omdat het daarvan wordt weerhouden door een enkele, op kniehoogte gespannen stalen draad. Aan de andere kant van deze versperring groeit - of is opgehouden met groeien en staat nu in de warme voorbijtrekkende luchtlagen te rijpen - een veld vol haver. Het paard heeft zijn nek uitgestoken en slaat een paar aren naar binnen.

Het weiland bevat geen paard. Delen gescheiden.

Om twee delen te verenigen dient de brug, of klap.

Het eerste huisje is van de brugwachter. Dan volgen er meer. Een café. Een autowerkplaats. Tripscompagnie.

Geen huizen, geen autowerkplaats, doch een godshuis, van rode steen en lichtgele ramen. Van verre zichtbaar. Aarde zwart.

Aarde wit. Sneeuw.

Geen sneeuw. Grijze atmosfeer. Daarin, diagonaal, een witte streep. Daklijst in de zon. Daaronder een koe. Een met witte melk gevulde uier die de pluimen raakt. Aan de voorzijde een bek die de pluimen afsnijdt. En de stelen er bij. Daaronder een andere koe. Met zijn poten omhoog, de pluimen omlaag. Dezelfde koe. Slootrand.

Dit alles onzichtbaar.

Meerdere witte lijnen (30-60). Evenwijdig aan elkaar. Parkeerplaats.

Parkeerplaats, doch lijnen onzichtbaar door de auto's. Glanzend blik weerkaatst de zon zoveel malen als er auto's staan. De auto's zijn leeg. De bezitters ervan zingen. Geref. Kerk.

Bruin en houtachtig. Eregestoelte. De ommelander bank van de Heren van de Ommelander Compagnie.

Zuidwand. ‘Kapiteins- of schippersbanken, waarin de Veendammer zeelui zich, in het voorjaar, voor hun vertrek naar zee, neerzetten voor het aanhoren van een speciale afscheidspreek, waarna zij, gesterkt, weer het ruime sop kozen, hopend op een goede vaart, maar in die jaren van de nog primitieve zeilvaart ook met de grote kans nooit meer terug te keren.’

Water op het land. Water in de vorm van ijs, bevat een krant. Krant onder het ijs leesbaar.

Bloem, afgesneden, staat in het water.

Bloem, niet afgesneden, staat niet in het water.

Bloem is 's avonds van onderen verlicht en werpt een schaduw tegen de onderzijde van de wolken.

[p. 9]

Bloem nog door niemand gezien, wijl tijdens de bloei met sneeuw bedekt. In het voorjaar valt, met de sneeuw, de bloem af.

Sneeuwwit ook is het gebit van de elektrotechnisch installateur dat hij toont als hij lacht en naar binnenkijkt.

Binnen staat een dame met een kamerjas om haar schouders te draaien om te zien of hij (deze jas) haar bevalt.

Dame zoekt in deze jas naar de lintjes om ze vast te knopen.

Burmann. Grootste speciaalzaak van Baby- en bruidsuitzetten, Tropenuitrustingen, Linnengoederen voor tafel en bed, tricotages, kousen, sokken, matrassen, bedden, dekens.

G. Harkema & Zn.

Graanhandel.

Man op het land, de vierkante knuisten om de schop of spade.

Man op knieën, rolt een shagje en likt. Aardappelrooier.

Niet op knieën, maar gebukt, gebogen. Bramenplukker. Recreatie.

Geen recreatie, maar wandeling langs het Westerdiep op een zondagmiddag in november. Vrouw met kinderwagen. Man in jas er naast.

[p. 10]

Niet in november, doch in het voorjaar. Zonder kinderwagen en zonder jas. Een paar jaar eerder. Andere mogelijkheden.

Geen andere mogelijkheden. Werkelijkheid. Zwaar bewolkt.

Snijtanden zichtbaar. Op de fiets in de wind.

Mond gesloten. Benen uit elkaar.

Mond gesloten. Benen ook.

Aantal: twee. Twee duimnagels, ruggelings tegen elkaar om het ei, nadat het tegen een scherpe rand is stuk gestoten, open te breken.

Machinenaald die vertikaal door de stof dringt.

Geen machinenaald doch een straal bier, die loodrecht steekt in het schuim.

Geen bier. Stroom opwaarts. Boom die groeit. Bladerkroon e.d. Algemeen langs wegen en paden, doch ook in parken en in buitenwijken. Nieuwbouw.

Brug verwijderd, het water volgegooid met aarde om het zware verkeer de gelegenheid te geven bij het links afslaan een ruime bocht te maken. Bocht voorafgegaan door een reeks evenwijdige witte banen. Zebrapad waarop een oude dame de overkant bereikt. Overkant bevat een witgeschilderd café en een ANWB wegwijzer.

Geen vrouw die oversteekt. Straat leeg. Aan de achterzijde van de huizen staan gegalvaniseerde vuilnisemmers waarvan sommige, geopend, hun inhoud meedelen aan de buitenlucht.

Vuilnisemmers alle gesloten.

Grauw land met rechte kanalen en sloten (wijken).

Lijnen niet recht, doch eerder rond of ellipsvormig. Een perkje met hortensia's. Bloeiend.

Geen hortensia's, doch licht op de horizon. Het gebied der eeuwige sneeuw. In de blauwe lucht een lint, gekruld en beschreven met de woorden: Een Schitterende Toekomst.

Een kanaal wordt gegraven en daarna dichtgegooid. Op de nieuwe aarde groeit gras en boterbloemen. Hagel. Het hagelt. Lucht blauw. Vogels zwart. Lucht grijs.